Μηνιγγίτιδα και εγκεφαλίτιδα

Η μηνιγγίτιδα και η εγκεφαλίτιδα, καθώς και ο συνδυασμός τους, η μηνιγγοεγκεφαλίτιδα, ανήκουν στις λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Μηνιγγίτιδα

Η μηνιγγίτιδα είναι η φλεγμονή των μηνίγγων του εγκεφάλου και μπορεί να οφείλεται σε μικροβιακή, ιογενή, μυκητιασική ή άλλη λοίμωξη ή, σπανιότερα, σε αντιδραση του ανοσοποιητικού συστήματος σε άλλους παράγοντες. Συνδυάζεται πολύ συχνά με την εγκεφαλίτιδα, όποτε η κατάσταση καλείται μηνιγγοεγκεφαλίτιδα. Ανάλογα με την ηλικία και την πληθυσμιακή ομάδα, τα πιο συχνά υπεύθυνα μικρόβια είναι ο μηνιγγιτιδόκοκκος, ο πνευμονιόκοκκος, ο αιμόφιλος της ινφλουένζας, το κολοβακτηρίδιο, ο β-αιμολυτικός στρεπτόκοκκος και η λιστέρια η μονοκυτταρογόνος, ενώ εκτός των μικροβίων, η μηνιγγίτιδα μπορεί να οφείλεται σε ιούς, στο μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης ή σε μύκητες.

Η εγκατάσταση της νόσου μπορεί να είναι ταχύτατη, με την εμφάνιση των συμπτωμάτων σε χρόνο λιγότερο από 48 ώρες. Το άτομο που πάσχει εμφανίζει πονοκέφαλο, ή πόνο στον αυχένα, πυρετό, εμέτους, φωτοφοβία (προτιμά τα σκοτεινά μέρη), μπορεί να εμφανίζει υπνηλία και να είναι ευερέθιστο. Τα παιδιά και ιδιαίτερα αυτά της μικρής ηλικίας παρουσιάζουν ανορεξία σε συνδυασμό και με τα προηγούμενα συμπτώματα. Επίσης, μπορεί να υπάρχει αυχενική δυσκαμψία (στην προσπάθεια του γιατρού να κάμψει τον αυχένα ο ασθενής μετακινείται μαζί με τον κορμό σαν να είναι άκαμπτος). Σε προχωρημένες καταστάσεις ο ασθενής μπορεί να έχει ελάττωση του επιπέδου της συνείδησης μέχρι κώματος, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, ανώμαλη αναπνοή, ενώ σε περίπτωση μηνιγγίτιδας από μηνιγγιτιδόκοκκο μπορεί να εμφανίσει το χαρακτηριστικό πετεχειώδες εξάνθημα (μικρά και πολλά κόκκινα σημεία στο δέρμα μεγέθους κεφαλής καρφίτσας που δεν εξαφανίζονται όταν τα πιέζουμε με το δάκτυλο).

Η μηνιγγίτιδα αποτελεί μια από τις λίγες επείγουσες νευρολογικές καταστάσεις και ειδικά η μικροβιακή μηνιγγίτιδα μπορεί να «σκοτώσει» ταχύτατα το άτομο που πάσχει. Για το λόγο αυτό η αναγνώριση των συμπτωμάτων, η διάγνωση και η αντιμετώπισή της θα πρέπει να είναι γρήγορη και άμεση με την παραπομπή του ασθενή στο νοσοκομείο. Στις ύποπτες περιπτώσεις για μηνιγγιτιδόκοκκο, θα πρέπει να ξεκινά χωρίς καμία καθυστέρηση ενδοφλέβια αντιβίωση.

Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, σε συνδυασμό βεβαίως με παράγοντες κινδύνου όπως είναι οι πολυπληθείς κλειστές κοινότητες (σχολεία, στρατώνες κ.τ.λ.), η παρουσία ανοσοκαταστολής σε ευαίσθητα άτομα (άτομα που πάσχουν από καρκίνο, AIDS, υπογαμμασφαιριναιμία, δρεπανοκυτταρική αναιμία, άτομα με ανενεργό σπλήνα), η κρανιοεγκεφαλική κάκωση με κάταγμα της βάσης του κρανίου, η ύπαρξη σηπτικής εστίας σε άλλο σημείο του σώματος, γειτονικό ή και απομακρυσμένο (όπως π.χ. μέση ωτίτιδα, παραρινοκολπίτιδα, πνευμονία).

Η διάγνωση της νόσου θα γίνει με την οσφυονωτιαία παρακέντηση και την ανάλυση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού η οποία δεν θα πρέπει να καθυστερήσει. Η ύπαρξη πολυμορφοπύρηνων λευκών αιμοσφαιρίων στο ΕΝΥ θέτει τη διάγνωση της μικροβιακής μηνιγγίτιδας. Η κατάσταση που συνηθέστερα μπορεί να μιμηθεί την ίδια εικόνα είναι η υπαραχνοειδής αιμορραγία (βλ. κεφαλαλγία), κατάσταση εξίσου επείγουσα.

Η θεραπεία της μηνιγγίτιδας πρέπει να ξεκινήσει άμεσα και χωρίς καθυστέρηση. Αν για κάποιον υποψιαζόμαστε μηνιγγίτιδα και η προσκομιδή στο γιατρό καθυστερεί, η χορήγηση βενζυλοπενικιλλίνης σε δόση 1,2 g (εμπειρική θεραπεία) μπορεί να σώσει τη ζωή του ασθενούς. Ωστόσο, η χορήγηση ενδοφλέβιας πενικιλίνης ενέχει πάντα τον κίνδυνο πρόκλησης σοβαρής αναφυλαξίας. Στο νοσοκομείο η εμπειρική αντιβιοτική θεραπεία δεν θα πρέπει να καθυστερεί μέχρι να βγουν τα αποτελέσματα όλων των εξετάσεων. Το ποιο αντιβιοτικό θα δοθεί εξαρτάται από την ηλικία του ασθενή σε συνδυασμό με τα πιο συχνά μικρόβια που προσβάλλουν την ηλικιακή αυτή ομάδα. Τα αποτελέσματα των καλλιεργειών που έχουν ληφθεί πριν την έναρξη της εμπειρικής αντιβιοτικής θεραπείας θα καθορίσουν τη συνέχεια της θεραπείας.

Η μικροβιακή μηνιγγίτιδα σε περίπτωση που δεν αντιμετωπιστεί έχει ποσοστό θνησιμότητας της τάξης του 70-100%. Τα άτομα που θα επιβιώσουν από τη μικροβιακή μηνιγγίτιδα έχουν κίνδυνο παραμονής μόνιμων νευρολογικών ελλειμμάτων όπως νοητική υστέρηση, παραλύσεις κρανιακών νεύρων και νευροαισθητηριακή κώφωση. Η ιογενής μηνιγγίτιδα έχει καλύτερη πρόγνωση και δεν αφήνει μόνιμες βλάβες.

Σε περίπτωση που παρουσιαστεί περιστατικό μηνιγγιτιδοκοκκικής μηνιγγίτιδας, το ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό, καθώς και τα άλλα άτομα που ήλθαν σε στενή επαφή με τον ασθενή θα πρέπει να προφυλαχθούν λαμβάνοντας εντός 24ωρου είτε ριφαμπικίνη (600 mg / 12 ώρες για 2 ημέρες, παιδιά >1 έτος 10 mg/ Kg/ 12ώρες, παιδιά < 1 έτους 5 mg/ Kg/ 12ώρες) είτε σιπροφλοξασίνη (500 mg από το στόμα εφάπαξ – μόνο για ενήλικες). Σε περίπτωση εγκυμοσύνης, κανένα από τα δύο φάρμακα δεν είναι εγγυημένο αλλά η βραχεία αυτή χορήγηση των φαρμάκων είναι απίθανο να προκαλέσει βλάβες και γι αυτό το λόγο συνιστάται. Η χημειοπροφύλαξη θα πρέπει κανονικά να αναμένει τα πρώτα αποτελέσματα από την ανάλυση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού και να λαμβάνεται αυστηρά μόνο από όσους έχουν ένδειξη. Στην προσπάθεια να προφυλαχθούν ευαίσθητες ομάδες πληθυσμού όπως τα παιδιά από μηνιγγίτιδα λόγω μηνιγγιτιδόκοκκου ή αιμόφιλου της ινφλουένζας έχουν εισαχθεί στο σχήμα υποχρεωτικών εμβολιασμών των παιδιών εμβόλια για τα δύο αυτά μικρόβια που γίνονται στην ηλικία των 2 μηνών.

Εγκεφαλίτιδα

Η εγκεφαλίτιδα είναι η φλεγμονή του εγκεφαλικού παρεγχύματος. Μπορεί να είναι διάχυτη ή εστιακή (σπανιότερα). Τα πιο συχνά αίτια εγκεφαλίτιδας είναι οι ιοί με συχνότερο και πιο επικίνδυνο τον ιό του απλού έρπητα (HSV). Άλλοι ιοί που προκαλούν εγκεφαλίτιδα είναι οι ιοί Coxsackie, o ιός HIV, ο κυτταρομεγαλοϊός (CMV). Η παρωτίτιδα και η ερυθρά είναι επίσης δύο από τις αιτίες εγκεφαλίτιδας. Η μικροβιακή εγκεφαλίτιδα συνήθως οφείλεται στο χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο και σε άλλα μικρόβια που βρίσκονται σε συλλογές πύου σε άλλες περιοχές όπως ο μετωπιαίος κόλπος και που μπορούν να επεκταθούν στο εγκεφαλικό παρέγχυμα και να προκαλέσουν αποστήματα.

Τα συμπτώματα μπορεί να είναι παρόμοια με αυτά της μηνιγγίτιδας, δηλαδή, πονοκέφαλος, πυρετός, αυχενική δυσκαμψία, φωτοφοβία, έμετοι, μείωση του επιπέδου της συνείδησης, Ωστόσο, μπορεί να εμφανιστούν επίσης σπασμοί ή και ψυχιατρικού τύπου διαταραχές όπως αιφνίδια αλλαγή της προσωπικότητας, αμνησία, παράξενη συμπεριφορά.

Ο ασθενής χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση και αν χρειαστεί μπορεί να νοσηλευτεί σε μονάδα εντατικής θεραπείας. Η εγκεφαλίτιδα είναι μια κατάσταση όπου η πρόγνωση εξαρτάται σημαντικά από το αίτιο. Έτσι, μπορεί να είναι είτε λίγο σοβαρότερη από μία γρίπη ή, στην περίπτωση της ερπητικής εγκεφαλίτιδας, να οδηγήσει ακόμη και στο θάνατο ή σε μόνιμες νευρολογικές βλάβες.

Η διάγνωση θα γίνει από το συνοδό ιστορικό (παρωτίτιδα, ερυθρά, ανοσοκατεσταλμένος ασθενής) και από τις εξετάσεις. Απαιτείται η διενέργεια CT και MRI εγκεφάλου, ΟΝΠ και ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος.

Θα πρέπει να αντιμετωπιστούν εμπειρικά όλα τα θεραπεύσιμα γνωστά αίτια εγκεφαλίτιδας με πρώτο τον απλό έρπητα όπου θα πρέπει να δοθεί ασυκλοβίρη. Η αναγνώριση του αιτίου μπορεί να μη συμβεί ποτέ, οπότε  συχνά η ασικλοβίρη χορηγείται στα τυφλά. Παράλληλα, ο ασθενής χρειάζεται ενδονοσοκομειακή παρακολούθηση για την αντιμετώπιση τυχόν επιπλοκών που θα παρουσιάσει.