Κεφαλαλγία και κινητά τηλέφωνα

Παρόλο που ο άνθρωπος έχει αποτελέσει αντικείμενο έκθεσης στα διάφορα ηλεκτρομαγνητικά πεδία εδώ και αρκετές δεκαετίες (όπως αυτά που εκπέμπονται από τηλεόραση, ραδιόφωνο και άλλες ηλεκτρονικές συσκευές), η έντονη ανησυχία για την επίδρασή τους στον ανθρώπινο οργανισμό προέκυψε από την εφαρμογή της τεχνολογίας της κινητής τηλεφωνίας τα τελευταία χρόνια με ραγδαίους ρυθμούς σε παγκόσμια κλίμακα. Σήμερα υπολογίζεται ότι οι χρήστες κινητής τηλεφωνίας ανέρχονται περίπου σε 2 δισεκατομμύρια παγκοσμίως, αριθμός που αυξάνεται καθημερινά με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.

Οι περισσότερες συστάσεις ως προς την ασφάλεια της έκθεσης σε ΗΜ ακτινοβολία συχνότητας 3 kHz–300 GHz βασίζονται κατά πρώτον στην αποφυγή της θερμανσης των ιστών, η οποία προκαλεί μεταβολές στο γενετικό υλικό και αφορά τις συχνότητες >10 MHz και την αποφυγή των πιθανών ηλεκτροδιεγερτικών δράσεων που προτείνονται για συχνότητες <10 MHz. Μια βασική παραδοχή είναι λοιπόν ότι οι γνωστές ή άγνωστες ανεπιθύμητες δράσεις της ΗΜΑ στην υγεία εμφανίζονται μόνο μέσω των παραπάνω 2 μηχανισμών. Το κινητό εκπέμπει όπως θα δούμε αμφότερα τα είδη συχνοτήτων, με μέγιστη ένταση στις συχνότητα περίπου του 1 ΜΗΖ.

Ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια βλέπουν το φως της δημοσιότητας αναφορές σχετικά με την επιβλαβή χρήση των κινητών τηλεφώνων. Οι δυνητικοί κίνδυνοι από τη χρήση τους εστιάζονται στη βλάβη που μπορεί να προκαλέσει η ηλεκτρομαγνητική (ΗΜΓ) ακτινοβολία στο επίπεδο του γενετικού υλικού, οδηγώντας σε νεοπλασίες, καλοήθεις και κακοήθεις, καρδιαγγειακές παθήσεις, επιπτώσεις στη γονιμότητα, καταρράκτη και άλλες διαταραχές.

Έχουν δημοσιευθεί αρκετές μελέτες, αναφορές περιπτώσεων και πειράματα σε ανθρώπους σχετικά με την επίδραση της χρήσης κινητών τηλεφώνων και την εκδήλωση υποκειμενικών νευρολογικών συμπτωμάτων, όπως εμβοές, κεφαλαλγία, ωταλγία, ζάλη, κόπωση, αίσθημα θερμότητας, δυσαισθησία του κρανίου, οπτικά συμπτώματα (π.χ. λάμψεις), απώλεια μνήμης και διαταραχές του ύπνου και της συγκέντρωσης. Σε όλες όμως τις μελέτες η διάρκεια της έκθεσης στις ραδιοσυχνότητες ήταν βραχεία, ενώ τα αναφερόμενα συμπτώματα υπόκεινται στο συστηματικό σφάλμα της υποκειμενικής ανάκλησης.

Για να μην υπάρξει σύγχυση, αυτές είναι οι αναφερόμενες επιδράσεις στην υγεία, της ΗΜΑ χαμηλής συχνότητας, που κυρίως αφορά τα δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενεργείας σε μεγάλες αποστάσεις, τους γνωστούς μας πυλώνες δηλαδή.

Δεδομένης της αδυναμίας διενεργείας κλινικών δοκιμών, οι επιδημιολογικές μετρήσεις, κυρίως προοπτικού τύπου, είναι οι σημαντικότερες πηγές για την εξαγωγή συμπερασμάτων, με τη σημασία των υπολοίπων μεθόδων έρευνας να αποκλιμακώνεται προοδευτικά. Ο καθορισμός μιας αιτιολογικής σχέσης ανάμεσα στην ακτινοβολία που εκπέμπεται από τα κινητά τηλέφωνα και διαφόρων παθολογικών καταστάσεων στον άνθρωπο είναι μια πολύπλοκη και επίπονη διαδικασία, η οποία προσκρούει σε πολλά εμπόδια και περιορισμούς, κυρίως στη μεθοδολογία της έρευνας. Οι επιδημιολογικές μελέτες του καρκίνου περιορίζονται από το βραχύ χρόνο που μεσολάβησε ανάμεσα στην αρχική έκθεση στην ακτινοβολία και στην εκδήλωση της νόσου, αφού ο αριθμός των μακροχρόνιων χρηστών (> 10 έτη) αποτελεί μικρό ποσοστό του συνόλου. Ωστόσο, κάτι τέτοιο ίσως δεν ισχύει στην περίπτωση της κεφαλαλγίας.

Πώς θα μπορούσε να προκαλεί κεφαλαλγία και ειδικότερα ημικρανία η ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων;

• Μέσω δράσης στους νευρώνες;

• Μέσω δράσης στους λείους μύες αγγείων;

• Μέσω δράσης στο μεσοκυττάριο υγρό;

• Μέσω μιας έμμεσης δράσης σε γνωσιακές λειτουργίες;

Γενικά, όταν ένα σώμα εκτίθεται σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, η απορροφούμενη ενέργεια, η ανακλώμενη ενέργεια και η διερχόμενη ενέργεια της ακτινοβολίας εξαρτώνται από τη συχνότητά της, το μέγεθος του ακτινοβολούμενου σώματος, τη σύστασή του, το σχήμα του, τον προσανατολισμό του σε σχέση με τη διεύθυνση διάδοσης της ακτινοβολίας, την απόστασή του από την πηγή και από άλλους παράγοντες. Όπως στην περίπτωση των ιονιζουσών ακτινοβολιών, έτσι και στων μη ιονιζουσών καθορίζονται όρια επικινδυνότητας και όχι όρια ασφαλείας, γιατί καμιά δόση ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ασφαλής, όσο μικρή και αν είναι.

Τα κινητά τηλέφωνα (cellular phones) λειτουργούν με ραδιοσυχνότητες, μια μορφή ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας που εντοπίζεται στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα μεταξύ των ραδιοφωνικών κυμάτων FM και των κυμάτων που χρησιμοποιούν οι φούρνοι μικροκυμάτων, τα ραντάρ και οι δορυφορικές βάσεις. Τα κινητικά τηλέφωνα δεν εκπέμπουν ιονίζουσα ακτινοβολία, το είδος δηλαδή της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που προκαλεί βλάβες στο DNA.

Τα πρώτα κινητά τηλέφωνα ήταν αναλογικά και λειτουργούσαν σε συχνότητες μεταξύ 450 και 900 MHz. Τα νεότερα, ψηφιακά συστήματα, τα οποία λειτουργούσαν σε υψηλότερες συχνότητες (1800- 1900 MHz) και χρησιμοποιούσαν διαφορετικές τεχνικές ρύθμισης επικράτησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τα τελευταία χρόνια εισήχθησαν στο εμπόριο τα τρίτης γενιάς (3G) κινητά τηλέφωνα, τα οποία χρησιμοποιούν το σύστημα επικοινωνίας Universal Mobile Telecommunication System και λειτουργούν σε συχνότητες 1900- 2200 MHz. Αν η έκθεση σε ραδιοσυχνότητες είναι βιολογικά επικίνδυνη τότε τα κινητά τηλέφωνα αποτελούν μια σημαντική πηγή έκθεσης σε ραδιοσυχνότητες για τα άτομα που τα χρησιμοποιούν.

Κύρια πηγή ακτινοβολίας που σχετίζεται με την κινητή τηλεφωνία είναι το ίδιο το κινητό τηλέφωνο, η συσκευή δηλαδή, και δευτερευόντως και οι κεραίες του δικτύου, που φυσικά προβληματίζουν τους κατοίκους και εργαζόμενους πέριξ αυτών. Όσο πιο μακριά βρίσκεται το κινητό τηλέφωνο από την κεραία του αναμεταδότη, τόσο μεγαλύτερο επίπεδο ισχύος απαιτείται προκειμένου να διατηρηθεί η σύνδεση. Επομένως, οι πολύ μικρές κυψέλες συνοδεύονται από πολύ μικρότερη έκθεση στην ακτινοβολία. Από μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε περιοχές με διαφορετική πληθυσμιακή σύσταση (αστικές, ημιαστικές, αγροτικές) στη Σουηδία, επιβεβαιώθηκε ότι όσο πιο αραιοκατοικημένη είναι μια περιοχή, τόσο μεγαλύτερη είναι η ισχύς με την οποία λειτουργεί ένα κινητό τηλέφωνο. Όπως και να έχει, πολλοί ειδικοί συμφωνούν ότι ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάστηκε αυτή η συσκευή είναι κακός. Θα μπορούσε να είναι τελείως διαφορετική, να έχει ληφθεί υπόψη πρωτίστως η προστασία, κυρίως ως προς τη θέση και κατασκευή της κεραίας, που ουσιαστικά είναι το πρόβλημα. Η κεραία δεν είναι ανεξάρτητη, αλλά το 60-75% των περίπου 125 μιλιβάτ που συνολικά εκπέμπει απορροφάται από μια μικρή περιοχή γύρω από το αυτί μας.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας έχουν προσπαθήσει οι ίδιες να ενσωματώσουν κάποιο λογισμικό ώστε να μειώνεται η ισχύς της ακτινοβολίας που εκπέμπει η συσκευή, όταν η λήψη είναι καλή. Αυτό μπορεί να γίνει εάν υπάρχει ένα καλό δίκτυο κεραιών. Επομένως, δεν θα πρέπει να αντιδρούμε καταρχήν στην πύκνωση των κεραιών των εταιριών κινητής τηλεφωνίας, γιατί έτσι τα τηλέφωνά μας λειτουργούν με πολύ χαμηλότερη ισχύ, που μπορεί να πέσει ακόμη και στην ¼ αυτής που χρειάζεται όταν το σήμα είναι κακό. Τέλος, ως προς το ερώτημα αν υπάρχει διαφορά μεταξύ συσκευών διαφορών εταιριών, η απάντηση είναι «ναι, αλλά δεν είναι σημαντική».

Μια ενδιαφέρουσα υπόθεση διατυπώθηκε πριν λίγα χρόνια, σύμφωνα με την οποία το κρανίο και οι δομές που περιέχει έχουν φυσικές ιδιότητες τέτοιες ώστε μπορούν να συντονιστούν με την ΗΜΑ των κινητών τηλεφώνων. Με αλλά λόγια, ο εγκέφαλος έχει τις ιδιότητες μιας κεραίας κινητών τηλεφώνων, και έτσι θα μπορούσε να επηρεάζεται από την ακτινοβολία τους και ειδικότερα, να απορροφά μεγάλο μέρος της εκπεμπόμενης από αυτά ενέργειας. Ο συντονισμός αυτός παρέχει μια βιολογικά εύλογη οδό για την ύπαρξη των όποιων πιθανολογούμενων αλληλεπιδράσεων. Τα 900 MHz των αναλογικών κινητών και τα 1800 MHz των σύγχρονων ψηφιακών έχουν μήκος κύματος 33-35 και 16-17 cm, αντίστοιχα. Το οβαλ σχήμα του ανθρωπίνου κεφαλιού μήκους με μικρή διάμετρο 16 - 17 cm δημιουργεί γύρω από το αυτί μια επιμήκη τομή της παραπάνω διαμέτρου, που ταυτίζεται με το παραπάνω μήκος κύματος.

Αν και αρκετές μελέτες ΔΕΝ έχουν επιβεβαιώσει σχέση μεταξύ υποκειμενικών συμπτωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της κεφαλαλγίας με την έκθεση σε κινητά ή σε σα ακτινοβολία από σταθμούς κεραιών κινητής τηλεφωνίας, η πιο πρόσφατη ήταν θετική

Μια άλλη, Πολωνική ανασκόπηση παραθέτει πολλά ευρήματα σχετικά με ευρήματα από πειραματόζωα, για δράσεις της ΗΜΑ των κινητών στην αρτηριακή πίεση, στους εγκεφαλικούς ρυθμούς όπως αυτοί διαπιστώνονται με το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, στον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, στις αντλίες ασβεστίου, νατρίου και καλίου, ενώ δεν διαπιστώνει ομοφωνία των ευρημάτων αναφορικά με τους νευροδιαβιβαστές και διαπιστώνει ότι δεν επηρεάζεται η έκκριση των ορμονών της υπόφυσης. Για όλα τα παραπάνω υπάρχει και μεγάλος βαθμός φιλολογίας.- τίποτε δεν έχει αποδειχθεί προς το παρόν με βεβαιότητα.

Η μόνη αποδεδειγμένη βλαπτική επίδραση της χρήσης των κινητών τηλεφώνων στην ανθρώπινη υγεία είναι η αύξηση του κινδύνου τροχαίων ατυχημάτων, όταν τα κινητά χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της οδήγησης. Η επίδραση αυτή, προφανώς, δεν οφείλεται στην άμεση δράση της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας αλλά στη διάσπαση της προσοχής των οδηγών. Όσον αφορά στην επίδραση των κινητών τηλεφώνων σε άλλους τομείς της υγείας (καρκινογένεση, υπογονιμότητα, κλπ) δεν μπορούν ακόμη να εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα.

Τα κινητά τηλέφωνα δεν έχει ακόμη αποδειχθεί ότι είναι βλαπτικά, αλλά ούτε μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα ότι είναι ασφαλή. Το χαρακτηριστικό επιχείρημα όσων πιστεύουν ότι τα κινητά είναι επιβλαβή είναι ότι για το κάπνισμα χρειαστήκαν τουλάχιστον 20-30 χρόνια πριν αρχίσουν να υπάρχουν ακλόνητα δεδομένα ως προς την τοξική επίδρασή του στον άνθρωπο, και πάνω από 50 για να υπάρξουν τα πρώτα μέτρα προστασίας της δημόσιας υγείας! Είναι βέβαιο ότι με την πάροδο του χρόνου θα προστίθενται συνεχώς νέα δεδομένα που θα διαμορφώσουν μια πιο ξεκάθαρη άποψη σχετικά με τις πιθανές βλαπτικές επιδράσεις της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας των κινητών τηλεφώνων.