มาตรฐานการเรียนรู้
มาตรฐาน ส 4.3 เข้าใจความเป็นมาของชาติไทย วัฒนธรรม ภูมิปัญญาไทย มีความรักความภูมิใจและธำรงความเป็นไทย
ตัวชี้วัด
1) วิเคราะห์พัฒนาการของไทยสมัยรัตนโกสินทร์ในด้านต่างๆ (ส 4.3 ม.3/1)
2) วิเคราะห์ปัจจัยที่ส่งผลต่อความมั่นคงและความเจริญรุ่งเรืองของไทยสมัยรัตนโกสินทร์ (ส 4.3 ม.3/2)
จุดประสงค์การเรียนรู้
1) วิเคราะห์พัฒนาการทางการเมืองการปกครองในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นได้
ลักษณะการปกครองราชอาณาจักรในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น (พ.ศ.2325-2394)
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จนถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว การจัดการปกครองราชอาณาจักรยังคงยึดถือประเพณีการปกครองตามแบบอย่างสมัยอยุธยาตอนปลาย และสมัยกรุงธนบุรี มีการปรับปรุงบ้างในสมัยรัชกาลที่ 1 ซึ่งสมุหกลาโหมจะได้มีหน้าที่รับผิดชอบดูแลหัวเมืองฝ่ายใต้ ดังรายละเอียดดังนี้
2.1 การปกครองส่วนกลาง : การปกครองส่วนกลางนั้นมีการแบ่งหน้าที่หน่วยราชการมีคุมบริหารราชการแผ่นดินภายใต้การบังคับบัญชาของเสนาบดีเป็น 6 กรม คือ
1) กรมมหาดไทย มีอัครเสนาบดีตำแหน่งสมุหนายกเป็นผู้บังคับบัญชาดูแลรับผิดชอบในบริหารฝ่ายทหารและพลเรือนในหัวเมืองฝ่ายเหนือทั้งหมด ยศและราชทินนามของสมุหนายก ได้แก่ พระยารัตนพิพิธ และเจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต กรม 4 กรมที่อยู่ภายใต้การดูแลของกรมมหาดไทย ประกอบด้วย
1) กรมเมือง มีพระยายมราชเป็นเสนาบดี มีหน้าที่ดูแลรักษาความสงบเรียบร้อย ตัดสินคดีความต่างๆ ในเขตราชธานี
2) กรมวัง มีเจ้าพระยาธรรมาธิกรณ์เป็นเสนาบดี มีหน้าที่ดูแลรับผิดชอบราชการที่เกี่ยวข้องกับพระราชมณเฑียร พระราชวัง พระราชพิธีต่างๆ และตัดสินคดีความเขตพระราชวัง
3) กรมท่า มีเจ้าพระยาพระคลังเป็นเสนาบดี มีหน้าที่ดูแลรับผิดชอบเกี่ยวกับเงินรายรับรายจ่ายของแผ่นดิน พิจารณาคดีที่เกี่ยวกับพระราชทรัพย์หลวง ติดต่อรับรองชาวต่างประเทศที่มาติดต่อค้าขายและดูแลบังคับบัญชาหัวเมืองชายทะเล ฝั่งตะวันออกด้วย
4) กรมนา มีพระยาพลเทพเป็นเสนาบดี มีหน้าที่รักษานาหลวง เก็บข้าวดำนาจากราษฎรรวม พิจารณาคดีเกี่ยวกับพื้นที่และโคกระบือด้วย
2) กรมกลาโหม มีอัครเสนาบดีตำแหน่งสมุหพระกลาโหมเป็นผู้บังคับบัญชาดูแลรับผิดชอบในราชการฝ่ายทหารและพลเรือนในหัวเมืองฝ่ายใต้ทั้งหมด ยศและราชทินนามของสมุหพระกลาโหม ได้แก่ เจ้าพระยามหาเสนาบดี
2.2 การปกครองในส่วนภูมิภาค : รูปแบบการปกครองในส่วนภูมิภาคนั้น การควบคุมบังคับบัญชาหัวเมืองต่างๆ ส่วนภูมิภาคจะขึ้นกับ “อัครเสนาบดี” ทั้งสองตำแหน่ง คือสมุหนายก และสมุหพระกลาโหม กับเสนาบดีกรมท่า ซึ่งแบ่งแยกออกเป็นหัวเมืองฝ่ายเหนือ ฝ่ายใต้ และหัวเมืองชายทะเล ฝั่งตะวันออกดังได้กล่าวแล้วตอนต้น
นอกจากนี้หัวเมืองต่างๆ เหล่านี้ยังแบ่งออกเป็นลักษณะต่างๆ ตามความสำคัญทางยุทธศาสตร์และราษฎร ดังนี้
1.หัวเมืองชั้นใน เป็นหน่วยปกครองที่อยู่ไม่ไกลจากเมืองหลวง มีฐานะเป็นเมืองจัตวา มีเจ้าเมืองหรือผู้รั้งเมืองดูแล
2.หัวเมืองชั้นนอก แบ่งออกเป็น 2 ลักษณะ 1) หัวเมืองใหญ่ : ประกอบด้วย หัวเมืองที่อยู่ห่างไกล แบ่งออกเป็นหัวเมืองเอก โท ตรี โดยใช้ขนาดและความสำคัญของหัวเมืองเป็นเกณฑ์ในการแบ่ง หัวเมืองเหล่านี้อยู่ใต้การปกครองของเมืองหลวง 2) หัวเมืองชั้นรอง : หัวเมืองขึ้นกับหัวเมืองใหญ่ซึ่งอยู่ใกล้เคียงกันมีเจ้าเมืองเป็นผู้ดูแล
3) หัวเมืองประเทศราช : หัวเมืองต่างชาติต่างภาษาอยู่ชายแดนติดกับประเทศอื่น ให้เป็นเมืองประเทศราช มีเจ้านายชนชาตินั้นทำการปกครองกันเองตามจารีตประเพณีของชนชาตินั้นๆ และต้องส่งเครื่องราชบรรณาการแก่เมืองหลวง
2.3 การปกครองในท้องที่ต่างๆ : คงอาศัยตามแบบประเพณีสำคัญ คือ ประกอบด้วย
“หมู่บ้าน” หรือ “บ้าน” แต่ละหมู่บ้านจะมีผู้ใหญ่บ้านซึ่งเจ้าเมืองเป็นผู้แต่งตั้งเป็นหัวหน้า หลายหมู่บ้านรวมเป็น
“ตำบล” แต่ละตำบลจะมี “กำนัน” ซึ่งเจ้าเมืองเป็นผู้แต่งตั้งเป็นหัวหน้า ตัว “กำนัน” จะมีบรรดาศักดิ์เป็น “พัน” หลายตำบลรวมกันเป็น
“แขวง” แต่ละแขวงจะมี “เจ้าแขวง” ซึ่งเจ้าเมืองเป็นผู้แต่งตั้งเป็นหัวหน้า หลายแขวงรวมกันเป็น
"เมือง" แต่ละเมืองจะมี “เจ้าเมือง” เป็นหัวหน้า
ให้นักเรียน ดาวน์โหลด แบบฝึกหัดโดย "คลิก" ที่ปุ่มกดด้านล่าง แล้วทำแบบฝึกหัดให้เรียบร้อย โดย 1. นักเรียนสามารถดาวน์โหลดแบบฝึกหัดแล้วปริ้นเองที่บ้านได้ 2. นักเรียนทำแบบฝึกหัดโดยการจดลงในสมุด 3. นักเรียนสามารถมารับใบงานได้ที่ห้องกลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษาฯ โรงเรียนวารินชำราบ ห้อง 138
แล้วนำมาส่งที่ครูที่โรงเรียน