Staničanci

Priča o staničancima još uvek traje. Za bolje poznavanje njihovog temperamenta, njihove duše, njihovih radovanja i tuge treba poznavati njihovo okruženje. I geografsko i duhovno.

Ako njihov svakodnevni život posmatramo sa matematičke tačke, deljenje je operacija koja im najbolje ide od ruke. Sami meštani su se podelili po svim pitanjima za razvoj sela na način kako su podelili i samo selo na zaseoke. Njihove deobe su bezgranične a zaseoka ima samo pet.

Vrnica

Vrnica je najmlađe naselje u selu, ako ne računamo naselje između Begovog Mosta i železničke stanice koje se nalazi van sela. Smešteno je na zapadnoj strani sela podno planinskog odseka Crvene Stene.

Prostire se od Ciganske male odnosno od potočne uvale Bojin-kladenca pa sve do ulaza u Belavu. U delu se nalazi kaptiran izvor najhladnije vode u regionu koji je prema Jovanu Cvijiću 17.06.1895. godine iznosio 5ºС. Iznad česme se danas nalaze ruine nekadašnje staničenjske ledenice i mlekare kao i ostaci nekadašnje krečane koja je danas prepuna otpada i metalne piljevine.

Podno zaseoka nalazi se sastav dveju reka, Nišave i Temštice, zatim ostaci turske utvrde Vesel-bega i vojni bunkeri bivše JNA.

Naseljavano je tokom devetnaestog veka. Naseljavali su ga sami meštani sela koji su svoje domove već imali na Selištu i u Gornjomali. Verovatno zbog šireg prostora za izgradnju kuća, odlučivali su, nakon porodične deobe, da se nasele na deo sela koji tada nije imao ni puteve ni ograđene placeve. Prvi naseljenici su bili iz familije Sprtinćini.

Ima veoma malo činjenica oko imena i kako je ono dobijeno. Postoje tvrdnje da je ime dobijeno zbog varnica koje su izbijale iz krečane a koju su za vreme Drugog svetskog rata koristili bugarski vojnici.

Drugo ime koje se u narodu sreće jeste Latinija. Postoje jedna anegdota i jedna istorijska činjenica o tom imenu.

Anegdota je: ''Врница од Млекару низводно се зове и Спртинка, на по бирова Спртинку, а омладина је Врницу назвала „Латинија", да буде поотмена, затоj што су jи друђи из село исмејавали, па да им се не давају''.

A činjenica govori da su rimljani napravivši Via Millitaris, izgradili i stanice za odmor i promenu konjske zaprege - mutatio. Jedna od tih postaja se nalazila između Crnoklišta i Telovca i zvala se mutatio Latina. Na Itinerarium Hierosolymitanum stoji da je mutatio (usputna stanica) Latina udaljena VIIII milja od mansio (veće naselje) Turrubus (Pirot). Jedna rimska milja je iznosila 1420 metara.

Na Vrnicu su poslednjih godina izgrađene dve bazne stanice repetitora za mobilnu telefoniju, Nekad je Vrnica prednjačila po broju stanovnika a naročito mladih. Danas se i jedni i drugi mogu izbrojati na prste jedne ruke. U proseku, svaka dva doma su ugašena, svaki četvrti dom je sa po jednim domaćinom. Tendencija je takva da se Vrnica vraća na prapočetak kada ovde nije bilo stanovnika.

Selište

Selište je najstarije živo naselje u selu. Potiče još iz vremena raseljavanja meštana iz naselja Ćunac. Odatle je proistekao i sam naziv. Vremenom, naselje se toliko razmnožilo da se najpre širilo ka Nišavi a potom prema sadašnjem centru sela. Druga migracija se odvijala jugozapadno prema Belavi a potom i prema zapadu današnjeg položaja sela. Upravo i putevi koji idu iz Selišta i danas vode prema Gornjoj Mali, Sredselu i Donjoj Mali.

Na Selištu se nalazi spomen česma sa ispisanim imenima poginulih u prvom i drugom svetskom ratu.

Selište, vrša na paru - 1938. godine

Po broju stanovnika, Selište je najnaseljenije u odnosu na ostale zaseoke. Veoma mali broj kuća nema stanara. U novije vreme i oni su dobili svoju Cigan-malu naseljavanjem roma od strane opštine Pirot koja je imala pravo nad vlasništvom pojedinih kuća.

Gornja Mala

Počev od Selišta pa iznad Sredsela i do Vrnice a ispod Belave i njenog prelepog vajarskog dela Zubara, prostire se Gornja Mala ili Gornjomala. U Gornjoj Mali kao najuzvišenom delu sela, nalazi se glavna kaptaža seoskog vodovoda. Podno Zubara je odavnina izvor Vrbe sa koritama za napajanje stoke. Ispod, u naselju, je na mestu Padalište postojala česma koja je vodu dobijala od izvora Vrbe.Osvećeno mesto , obrok i mirosano drvo nalazi se između familija Šavuljini, Jeremenkovi i Punčini i posvećeno je Đurđevdanu. Meštani ovo mesto nazivaju Krs'.

Gornja Mala populacijom ne može da se pohvali i na putu je da doživi sudbinu Vrnice. Jedini normalni prilaz za automobile je od Selišta pa do Padališta. Ostali putevi su u veoma lošem stanju, generalno sa celim selom.

Dolnja Mala

Dolnja Mala je relativno mlađe naselje nastalo širenjem Selišta a prvenstveno Sredsela. U stvari, Dolnja Mala se nalazi u sklopu Sredsela, skoro i da nema nikakve granice sem prema Vrnici i Gornjoj Mali. U blizini je i seoska trafo-stanica izgrađena 1958. godine. Tu su smeštene i pumpe za vodosnabdevanje.

Sredselo

Ovde se oduvek nalazio administrativni i ekonomski deo sela, odnosno prva zadružna prodavnica i kancelarija mesne zajednice kao i sala za okupljanje. Tu je i telefonska centrala kao i dve aktivne prehrambene prodavnice. Zbog samog skučenog položaja, jer je okruženo drugim zaseocima, kuće su ovde vrlo zbijene tako da je ekonomski deo dvorišta sa štalama veoma blizu samih stambenih jedinica i raskršća sa putevima. U letnjim mesecima se oseća jak neprijatan miris isparenja fekalija a najgora situacija je na prelazu između Sredsela i Donje Male.

Rodovi

Ako ste putnik namernik i svratite u selo kod svojih prijatelja koje niste videli dugo, veoma teško ćete objasniti koga tražite ako se pozivate samo na kršteno ime. Tim pre što krštena imena zaboravljaji sami meštani. Nazivi familija i rodova će vam biti od velike koristi.

Ajšini (Sv. Nikola); Anđelkovi, bili najbogatiji, potiču od Nikolinci (Sv. Ranđel); Anićini / ret. Anćini (Sv. Ranđel); Baltini (Sv. Ranđel); Bandzini (Sv. Nikola); Brnđini (Sv. Ranđel); Velkovi (Sv. Jovan); Visini, od Sandini (Sv. Ranđel); Vučini (Sv. Đorđija); Gulijanci (Sv. Alimpija); Drdavćini / Drdanci, od Trenćinih (Sv. Ranđel); Đečkovi, (Stojan je od Kotarćinih, a posinjen je kod Đečkovih (Sv. Nikola)); Đorgovi (Sv. Nikola); Đorini (Sv. Nikola); Đusini (Sv. Ranđel); Zerzini (Sv. Nikola); Dz'nkalovi (Sv. Đorđija); Zavojci, pradeda došao da bude zet iz Zavoja (Sv. Ranđel); Jaraličće; vidi Sandini; Jarci (Sv. Jovan); Jeremenkovi (Sv.Ranđel); Jovanovi / pogrdno Ludžini, vidi. Sandini; Jocini / pogrdno.Turčinovi (Sv. Ranđel); Kamenovići, Romi doseljeni iz Velike Lukanje (Vasulica); Kardašovi / Kardašlijini (Sv. Jovan); Kljunće, vidi Stančini; Kostini / Kostinci, od njih su Morčini (Sv Jovan); Kotini (Sv. Đorđija); Krstini, štrojači (Gmitrovdan); Lećini (Alimpija); Manailovi (Alimpija); Monini (Sv. Ranđel); Mančini (Sv. Đorđija); Marinci (Sv. Ranđel); Markovi (Sv. Ranđel); Maćini (Sv. Ranđel); Mašini, Romi (Vasulica); Mečkarovi (Sv. Nikola); Mijini / Mijinci, čine jedan rod sa Pejčinima, Prpinima, Tabakboima, Tunčinima i Šimšinima (Sv. Nikola); Milenkovi (Sv. Ranđel); Milovci,najstarija i najbrojnija familija, od nje dvadesetak domova (Sv. Nikola); Miškovi (Sv. Ranđel); Mladenovi, žive na 1 km od sela, vrlo su bogati i potiču od Pančinih (Sv. Ranđel); Morčini (Sv. Jovan); Mućete, pogrdno za jednu granu Vučinih (Sv. Đorđija); Nacini (Sv. Ranđel); Nedeljćovi (Sv. Ranđel); Nikolinci, stara familija (Sv. Nikola); Nićini (Sv. Đorđija); Otini (Alimpija); Panini (Sv. Nikola); Pančini, od njih su Mladenovi (Sv.Ranđel); Pejčini, isti rod sa Mijinima (Sv.Nikola); Petkovi (Sv.Ranđel); Pešini (Sv. Ranđel); Tavušanovi (Sv. Luka); Prpini, rod sa Mijinima (Sv. Nikola); Punčetija / Punetija pogrdno. vidi Stančini; Punčini (Sv. Alimpija); P'škalovi (Sv. Ranđel); Ranđelovi (Sv. Ranđel); Rančini (Sv. Jovan); Ristini (Sv. Ranđel); Runćini (Sv. Alimpija); Saitovi (Sv. Alimpija); Sandini, stara familija, od njih su Jaraličće (Sv. Ranđel); Selimovići, Romi (Vasulica); Simćini, zet iz Ragodeša došao u Saitove (Sv. Alimpija); Sprtinćini, prema Sprtinći, seoskom birovu, koji je zamuckivao (Sv. Ranđel); Stančini, (oni su dobri za pesmu i svirku) (Sv. Alimpija); Tabakovi, rod sa Mijinima (Sv. Nikola); Tašini (Sv. Ranđel); Toplodolci Lalići (Sv. Ranđel); Topčićini (Sv.Ranđel); Totošilovi (Sv.Ranđel); Tošini (Sv. Alimpija); Trajkovi (Sv. Luka); Trenćini, od njih su Drdavćini (Sv. Ranđel); Tunčini / ređe. Tundžini, rod sa Mijinima (i dobri za pesmu i svirku) (Sv. Nikola); Turčinovi / Turčinovi / Turciti pogrdno, vidi Jocini; Ćeleparovi (Sv. Luka); Ćelešovi (Sv. Ranđel); Ćinčini, (Sv. Alimpija); Ćutini (Sv.Alimpija); Fijoke (Sv.Ranđel); Carini, vidi Milovci (Sv. Nikola); Cvetkovi (Sv. Jovan); Ciganje iz Izvor (Vasulica); Colini (Sv.Ranđel); Conćini (Sv. Ranđel); Čapini (Sv. Nikola); Čapk'novi / ređe Č'pkanovi (Sv.Ranđel); Češ'njćovi (Sv. Alimpija); Džoćini (Sv. Jovan); Džućini (Sv. Ranđel); Šavuljini (Sv. Alimpija); Šimšini, rod sa Mijinima (Sv. Nikola); Šišini, od Tabakovi (Sv. Nikola); Šumakovići, pogrdno za deo Prpinih. Napomena: (Cela Gornja mala slavi Sv. Ranđel).

Slave i preslave:

1. Spasovdan, arhaično Spasevdan, je glavna seoska preslava.

2. Sveti Jovan Biljober 07. juli, druga seoska preslava.

3. Trnovica, 8. avgust, crkvena slava.

4. Crkvena slava je Golema Bogorodica 28. avgust.

5. Sveti Ilija 02. avgust u Motaviju.

Litijska slava je Spasovdan, pre podne

Kultna mesta i izvori

Crkve:

1. Velika Gospojina na Vrnicu.

2. Sveti Ilija u Matoviju.

3. Sveta Petka na ulazu u selo.

4. Sveti Jovan Biljober kod groblja: crkvica, obrok i zapis.

Obroci, zapisi, lekoviti izvori i nečista mesta

Obroci i zapisi:

1. Blađi petak: obrok prema Korita u Belavu na raskrsnicu Staničenje, Gnjilan i Suvodol.

2. Veliki četvrtak u Sl'bačko polje: obrok, crkvica. Iznose Runćini.

3. Vidovdan u Gradište iznad Begov mos: obrok. Iznose Brnđini i Markovi. Iznosile su sve žene iz kuće čiji su vojnici bili na ostrvo Vid za vreme Prvog svetskog rata.

4. Vidovdan na Gradište: obrok.

5. Sveti Ilija u Motaviju u crvensko obrok.

6. Sveti Jovan Biljober na Rudinu 2005. godina

7. Krs za Đurđevdan i Spasovdan kod Šavuljini: obrok i zapis, a ispod njih su dva velika uspravljena kamena u vidu kapije. Pored obroka su kamena sedišta za sve familije.

8. Krs na Kamenitu kulu: obrok.

9. Mala Bogorodica u Vasuljište / Mala Bogorodica u Kulu nad Sastavci: obrok.

10. Mali Spasovdan kod Marinci: obrok i zapis (kruška).

11. Sveti Marko na Bair: obrok i zapis (kruška). Izlaze Drndarci i Trenćini.

12. Sveti Nikola u Budindel: veliki obrok. Izlaze Sandini, Velkovi, Zavojci, Milenkovi, Jeremenkovi, Markovi i svi koji tamo imaju pojate.

13. Sveti Nikola letnji: obrok. Uz sam rub pirotskog atara. Iznose Drndarci i Prpini.

14. Sveti Nikola na Vrnicu: obrok.

15. Pejčin krst za Pejčin dan, iznad škole u Krtinu: obrok. Podigli ga Pejčini, a svi koji slave Pejčindan, nose hleb.

16. Petrovdan u Vrbu: obrok. Izlaze Sandini.

17. Selska porta u Selište u selo: obrok i zapis (kruška).

18. Jelisej u Budin del: obrok.

Lekoviti izvori:

1. Čivlik ispod groblje, za oči

2. Kladenac u Vrnicu.

Nečista mesta:

1. Bair, kod obroka Vidovdan.

2. Stanimirova porta do česme Ladna voda.

3. Oko groblja u selu.

4. Crkva Sveta Petka .

5. Ćunac.

6. Raskrsnica na putu za Budin del i put prema groblju.

7. Iznad Anđelkovih, kod Šavuljini.

Mikrotoponomija

Arsina padina / Arzina padina / Arina padina - šuma, pašnjak, njive, livade.

Anđelkov peč - (iznad Vrbu) pećina.

Bair - njive. Uzvišenje usred njiva. Tamo su obrok Sveti Marko i zapis (kruška/

Bandera, njive.

Bačalica -(u Belavu) izvor, šuma, livade, njive, vinogradi, pašnjak.

Belava - brdo, stena, kosa, šuma, pašnjak, livade. Veliki potes sve do Sedlara.

Bojanin/Bojin/Boin kladenac - na Vrbu izvor. Prema legendi, zatvoren vunom da ne izvire, v. Vrba.

Bonina njiva - njive.

Bresje -livade, njive.

Brod - voćnjaci.

Budin del - (Sopot, Staničenje, Pirot, Gnjilan) kosa, brdo, šuma, vinogradi, njive, voćnjaci, pašnjak.

Bukova padina- šuma, pašnjak.

Bumbareve livade – livade, pašnjaci

Bučje livade - šuma, njive.

Vasuljište (u Sl'bačko polje) - njive. Gaz preko reke.Vasuljište je malo mesto. Iz njega se ide u Livađe.

Velkovica - njive.

Vinsći kladenac - šuma, izvor, pašnjak, livade

Vl’ča - padina padina, dolina, šuma.

Vodni dol - šuma, njive, livade, vinogradi, izvor.

Vrba stena - izvor. Obrok Petrovdan.

Vrbak - izvor,

Vrbe - izvor. (Ispod ven'cat nadi Boška Sandinog.)

Vrbica (u Belavu) - izvor, šuma, livade, vinogradi.

Vrelo u Mataviju - vrelo.

Vrtop - njive, šume, pašnjak.

Vunija - golet, čestar.

Gloževac - njive, voćnjaci, bašte. Arheološko nalazište (kosti, keramika)

Gložje - Trnjak levo i desno od puta pored reke, ispod Gradišta prema Sopotu gde je bio stari izlaz na put kaTemskoj.

Gljarnice, Ugljarice - izvor, stena, pećina, šuma.

Goba - vrbe (u Bučje) njive.

Golem kamik - (u Belavu) stena.

Golema ivorka / Golema ivurka - stena. Udubljenje u steni koje se povremeno od padavina puni vodom. Tom vodom ne poje stoku, već je piju samo ljudi kada moraju.

Golema padina - šuma.

Golemi v'r (Iznad Lužnu baru) - vrh, stena, čestar.

Golemi del – šuma.

Golemi kamik - šuma, pašnjak.

Golemi peč (u Belavu) – pećina dužine dvadeset metara.

Golemo polje - njive.

Golubove vrbe - njive.

Gornji vodni dol - njive.

Gradište - uzvišenje, šuma, njive, pašnjak, golet. Bio je tu rimski utvrđeni grad

Gracko (Pirot) - njive. Svojina Staničanaca u ataru Pirota.

Grujina bara - livade, njive.

Debeli del - njive.

Do Zerzinu vodenicu - bašte.

Dlgošija - njive.

Draka (ispod Gradište - šuma, pašnjak.

Đurina - njiva, njive.

Zabel - pašnjak, vinogradi, njive, livade, šuma. Obrok.

Zakuće - njive, voćnjaci, vinogradi, livade, bašte. Veliki potes pored Nišave.

Zornica / Zornice - vinogradi, livade.

Zubar - (u Belavu) stena.

Jasena padina, Jasna padina - šuma, njive, livade. Ima jasenovih stabala.

Kamenita kula - stena. Ostaci turske kule i obrok na steni. Na ušću Temštice u Nišavu, levo od Sastavci.

Karavula - njive.

Kardašica - vrh, uvala, pašnjak.

Kaćin kamik - stena, pašnjak, šuma. Levo od Temštice, a desno od Nišave.

Kladenac između Zakuće i Crcinu luku - izvor.

Kladenac u Budin del (prema Sopot) - izvor.

Kovačica - njive, vinogradi, bašte.

Kod krs - obrok i zapis (hrast/

Kod mos / Do mos (u Sredorek) - bašte, voćnjaci, njive, livade.

Kod plevnju – selo, voćnjak.

Kod signal - njive.

Kod stanicu - njive.

Kostin kladenac - izvor, njive.

Krstina pojata – livade, obrok, pojate.

Kula - njive, bašte.

Kulište u Motaviju - pašnjak, šuma.

K'nčina, padina - pašnjak.

Ladna česma – česma u selu na Vrnicu, iz turskog perioda.

Livada u selo u Padalište do Boška Sandinoga - livade, njive.

Livadje, Livađe - izvor, njive, livade, bašte, voćnjaci.

Lice, (u Belavu) - stena, golet, pašnjak, šuma.

Lokva - pašnjak.

Lug - bašte, voćnjaci, njive.

Lužna bara, (u Belavu) - livade, bunar, izvor.

Luka - voćnjaci.

Ljiljačak – šuma, čestar jorgovana.

Mađilka / Plužnica - njive

Mali v'r (u Belavu) - stena, šume.

Mali kamik - stena, pašnjak, šuma, livade, njive.

Malo polje - njive, bašte, livade, voćnjaci.

Marinica - njive.

Manin dol - vinogradi.

Merdža (u Osoju) šuma, livade, vinogradi

Medžu vode - voćnjaci.

Melo - urvine, voćnjaci.

Meča duvka (u Čelni kamik) - šuma.

Milanovsće gradine - bašte, njive.

Milove pojate - njive.

Motavija / ret. Metovija njive. Pretežno je u ataru Crvenčeva.

Mrčino livađe - njive.

Nacin kamik - stena, njive. (Tam Nacini držu).

Nikolinsće livade - livade, šuma.

Ogranja (u selo) - livade.

Ormanovska vrnica (iznad Zubar) - livade.

Osanovica - njive, vinogradi.

Osoja - šuma njive.

Padalište (u selo) - livade, voćnjaci.

Padina - njive, pašnjak.

Parasina - livade.

Parasinje - njive, pašnjak, šuma, vinogradi, livade.

Petkov dol - šuma.

Podleska - njive, pašnjaci.

Planinica - šuma.

Plužnica, v. Mađilka.

Pod krajište - livade.

Popadija - livade, vinogradi.

Prekrsje (u Belavu) - pašnjak, šuma. Važna raskrsnica planinskih puteva. Na Prekrsje se ukrštaju putevi za Sedlar, koji vode od Mali Suvodol, Golemi Suvodol, Crvenče i Crnoklište.

Put preko Sedlar - put.

Ravnište - zaravan, šuma, njive.

Ranđelovo branište - šuma.

Rasadnik - njive, voćnjaci. Bio je državni rasadnik na imanju Mladenovih.

Rosulja - njive.

Rudina (do Gljarnice u Belavu) - livade.

Runka (u Belavu) - uvala, šuma, pašnjak, livade.

Runćina livada – livade gde se nalazi obrok Veliki četvrtak.

Sam-Kamik – stena, velika stena usred šume.

Sandina padina (u Vodni dol) - livade, njive, vinogradi, izvor.

Saračin - njive, vinogradi, šuma. Iznad Vodnog dola.

Sastavci - vir. Mnogo virova na ušću Temštice u Nišavu. Tu je bilo kupalište. Ima virova sa toplom vodom iz Temštice i hladnom iz Nišave.

Svođe - njive, bašte, voćnjaci, sprud. (Između Nišave i Temštice, pa ga često odnese voda).

Sl’bačko polje - livade, šuma, bašte, pašnjak, njive, voćnjaci

Slivovik - njive.

Sopotsko (u Obopolje) - vinogradi.

Spaisko lozje / nov. Spisko lozje - njive. Nekada bili vinogradi.

Sredorek - njive. (Sve njive od ćuprije do pruge).

Stanička putanja za Suvodol (u Belavu) - put, staza.

Stankova livada - njive. Prema tunelu.

Stari drum - put. Put od Pirota ka Crvenčevu i Crnoklištu.

Straža - pašnjak, njive. Prema tunelu.

Stubol - izvor, livade, njive.

Sudačko polje - njive.

Temačko - njive, vinogradi. Delom u temačkom ataru.

Trivurće - stena.Tri udubljenja na steni (tri ivurće) koja zadržavaju kišnicu.

Trnjak - pašnjak, šuma (čestarj. (Povezuje Nikolinsće livade i Lužnu baru).

Tupanar - izvor, njive.

Ćena (ispod Arzinu padinu na Stari put za Crvenče) - izvor, pašnjak, šuma, vinogradi.

Ćešeino branište - šuma.

Ćisalica - livade.

Ćun'c / nov. Ćunac - izvor, njive, bašte, livade. Veliki izvor, kaptiran za seoski vodovod, koji ne reaguje na povećane padavine i na sušu.

Colina padina - šuma.

Crvena stena - stena.

Crvene stene - stena, pašnjak, livade.

Crcina luka - njive, šuma.

Čelni kamik (u Belavu, u Tabakovo branište) - stena. Čelni kamik je velika stena, odsečena, usred šume, i u njega je Ječa duvka).

Česma na Padalište - česma.

Česma na Selište - česma.

Čivlik - izvor, njive. (Lekovit izvor za oči).

Čićerje (do Mađilku) - čuka. Pored njiva u Mađilki.

Čuj-petl (na Osoju) / nov. Čipet'l vrh - njive.

Čučuljća (u Zubar) stenu. Mala stena na planinskom vencu, delu koji se zove „Zubar".

Č'pkanove ogranje - livade.

Šukara / Šukura (u Belavu) šuma, livade, njive, izvor.

Vaše kritike, primedbe, komentare i sugestije šaljite na vrnica@gmail.com

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported License.