Lăng

Khám phá Lăng Phục Chân Đường.

Hàng năm, cứ vào ngày mùng 6 tháng giêng, người dân làng Ngọc Trai, tên nôm là làng Vườn lại tụ về Lăng Phục Chân Đường mở hội tỏ lòng thành kính tri ân với người có công giúp dân mở đất, lập làng. Người được thờ cúng trong lăng mộ này là Quận công Giáp Đăng Luân. Trải qua gần 300 năm, nhưng lăng Phục Chân Đường vẫn giữ được dáng vẻ cổ kính, trầm mặc và uy nghi. Đây cũng là khu lăng mộ cổ tiêu biểu nhất trên địa bàn huyện Tân Yên. Được công nhận di tích lịch sử văn hóa năm 1988.

Lăng Phục Chân Đường, thuộc xã Việt Lập, huyện Tân Yên. Có niên đại thời hậu Lê 1728. Ngôi sinh phần này vốn do đích thân Giáp Đăng Luân chọn mua cho mình để yên nghỉ khi về cõi. Theo ông Ngô Văn Côn, thôn Ngọc Trai, xã Việt Lập, huyện Tân Yên, văn bia trong lăng cho biết: Xã Chuế Dương, huyện Yên Dũng, phủ Lạng Giang có vị Phó thư hiệu Thị hầu thị tuyển đội Liễm tri, Thị nội thư tả Hộ phiên, thị cận Tư lễ giám Thái giám Lập Nghĩa hầu Giáp Đăng Luân, nhân lúc nhàn hạ, tìm mua được một khu đất riêng ở chỗ giáp giới giữa các xã Chuế Dương, Nghĩa Vũ, Kim Tràng, Bảo Lộc sơn, chỗ ấy gọi là Vườn Ngọc Trai, để sau khi trăm tuổi, làm nơi nhàn du. Số đất còn lại trồng lúa, cây ăn quả, giao cho con em trông nom. Giáp Đăng Luân làm việc dưới triều Lê - Trịnh, trải nhiều chức quan trong triều. Sách Lịch triều tạp kỷ cho biết Lập nghĩa hầu Giáp Đăng Luân đương thời làm quan đồng liêu với Lê Anh Tuấn, Ông Ích Khiêm và Nguyễn Công Hãng dưới triều Lê - Trịnh. Đó là những nhân vật được người đời biết nhiều bởi công lao đóng góp của các vị. Ông cũng vốn có tiếng là người liêm khiết, đức độ luôn lấy khiêm nhường để răn bản thân, giàu có không xa xỉ, kiêu ngạo, đem hết sức mình để làm việc chung, lấy điều hiền thảo dạy bảo con cháu, lấy điều khoan với dân được người đời truyền tụng và là niềm tự hào của dòng họ Gíap. Khi mãn triều ông về ở nơi đây, trong văn bia khắc rõ: Giũ sạch bụi trần về nghỉ nơi đất này, dẫu chẳng phải có công thức văn từ gì, ta vẫn vui ngõ hầu, nay cho khắc thành văn để lâu dài vậy”. Tại tấm bia thứ 2 trong lăng khắc những lời giao ước của những người tình nguyện vào ở khu vườn, cho biết khi ông chọn ngôi sinh phần tại đây, ông đã đưa 17 hộ gồm 7 họ về đây khai đất, lập làng. Trong đó có 3 người họ Giáp, còn lại là họ Nguyễn, họ Sái, họ Vũ, họ Trịnh, họ Hoàng, họ Lương. Nói là khu vườn, nhưng chiếm cả một vùng đất rộng lớn, sau đó ít lâu đã trở thành làng Ngọc Trai, tục gọi là làng Vườn.

Với người xưa, khi chọn ngôi sinh phần để làm nói yên nghỉ về góc độ phong thủy, địa thế đều được xem xét, lựa chọn rất kỹ lưỡng. Với lăng Quận công Giáp Đăng Luân cũng không là ngoại lệ. Phía trước lăng là một dải nước phẳng lặng do dòng Nhâm Ngao dềnh nước tụ lại. Bên kia bờ nước là xóm Dinh bao bọc quá cung, bên trái có mạch đất đẩy ra bao bọc lấy sườn lăng mộ kín đáo. Xa xa phía cầu Quận có dải đất nằm ngang chắn liên tiếp như đảo nhỏ trước mặt. Mạch đất từ núi Dành chạy về rồi thắt lại, phình ra ở nơi xây dựng như một đài hoa. Theo người xưa truyền lại, đây là đất Hồi long cố tổ. Nơi kết huyệt mạch dừng là chỗ thắt núm quả bầu rất đẹp. Long - hổ tương nghênh mà long bảo hổ thật đắc ý. Minh đường thoáng rộng thuỷ tụ sức chứa ngàn tầm. Án gần, án xa như chủ, khách tương nghênh tương đắc. Đây thực là nơi gió lành nước tốt nuôi dưỡng con cháu lâu dài.

Toàn bộ khu lăng mộ được bao quanh bởi một vành đai tường gạch cổ cỡ lớn xen lẫn các viên đá xanh, cả khu nội vi trên 4 sào Bắc bộ, trong bố cục mặt bằng chữ nhật. Trong khu nội vi đó hiện có các công trình 3 toà nhà lớn phía ngoài làm theo lối chữ tam liền kề nhau với các toà tiền đường, trung đường và hậu đưòng. Ba toà nhà này có một cái tên chung là "Phục Chân Đường". Phía sau "Phục Chân Đường" qua cửa nhỏ đề ba chữ "Tiêu Dao Am" chính là mộ Quận công Giáp Đăng Luân.

Nhìn từ ngoài khu lăng vào, cấu trúc lăng được chia làm 2 phần chính. Trước là nơi thờ tự, sau là phần mộ. Tại đây các di vật bằng đá được bài trí cân đối, hài hoà. Theo trục thần đạo, các di vật được đặt đối nhau từng đôi một. Đầu tiên là 2 con xấu hổ có cái đầu tròn, mặt cúi xuống dấu kín vào hai chân trước, lưng cong kéo vồng xuống mông, hai chân trước xoài rộng ra hai bên. Tất cả cơ thể đều trơn từ đầu tới chân, không mắt, không mũi, không mồm và cũng chẳng có râu, tóc hay bờm, đuôi. Hai bên cổng trước cửa ngoài của di tích, có một cặp chồn, dáng thon mảnh, đang trong tư thế trườn xuống. Mõm dài hơi nhọn, cổ dài có ba ngấn, tai dài và vát về phía sau, hai chân trước bò xoải dài xuống phía trước. Cái đuôi dài cao vồng lên kéo theo lưng và chân sau đẩy toàn bộ thân trườn xuống rất nhẹ nhàng. Tiếp đó là đôi chó đá ngồi chầu bên cổng. Hai con nghê đá ngồi uy nghiêm hai bên hồi tiền đường. Hai con sấu rạp mình phủ phục, ngoái cổ nghểnh đầu chầu vào trước cửa tiền đường. Bên trong toà từ đường, Bốn viên thị thư áo mũ tề chỉnh túc trực 2 hàng ở trung đưòng. Tượng được tạo dáng gần bằng người thật, đội mũ trùm đầu xuống gáy. Mình mặc áo giáp ngắn, cổ tròn, có nẹp nổi. Mắt phượng, mày ngài, miệng không cười nhưng nhìn nét mặt rất tươi, sáng. Khuôn ngực cao đầy đặn với hai bờ vai tròn thon thả, hai ống tay áo dài buông sát sườn tha thướt để hở khuỷu tay và đôi bàn tay dài. Cây côn dài dựng hơi chéo sát sườn, một tay đặt hờ trên chỏm đầu côn, còn tay kia buông thõng nắm nhẹ ngang cây côn thêm phần duyên dáng. Ngoài ra còn 1 đẳng đá thờ bày lễ vật và cuối cùng là các đồ tế khí, bên án thờ là bài vị chủ nhân lăng mộ ở hậu đưòng. Các di vật đá trong di tích Phục Chân đường đều được chạm khắc tinh tế, điêu luyện, mang phong cách đặc trưng thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVIII). Tất cả đã tạo nên giá trị nghệ thuật riêng cho Phục Chân Đường.

Tại ngôi chính đường, có khám và bệ thờ đặt đồ thờ, Ngai, bài vị. Hai bên khám có đủ long trùy, chấp kích uy nghi. Trên bài vị ghi: “Tiền đặc tiến, Phụ quốc thượng tướng quân, Phong tặng Tham đốc thượng trụ quốc, Lập quận công, Giáp tướng công đại vương, Thần vị”. Trong câu chuyện, ông Giáp Công Sự, thôn Ngọc Trai, xã Việt Lập, huyện Tân Yên cho biết Giáp Đăng Luân, trước lúc qua đời ông là Tổng thái giám, tước Công: Lập Quận công. Sau khi qua đời được phong tặng Tham đốc Thượng trụ quốc, Thượng trật. Về vị quan này, bia ở thôn Đông La, xã Quê Nham ghi : "Ở đất ấp ta có quan Thị hữu cung trung, kiểm tri thị nội thư, tả hộ phiên, thị hữu thuỷ hiệu, thị tuyển, đội tuyển nhất tuyển, tả hành nhất hành, hữu đẳng thuyền, thị cận tư lễ giám, đồng tri giám sự, tước Lập nghĩa hầu Giáp Đăng Luân. Ông là người tài hoa xuất chúng, nghiêm nghị, khiêm tốn, thân mật với mọi ngưòi, nhưng làm việc giấy tò hàng ngày đều nghiêm khắc nên mọi người đều kính nể mãi không quên. Đức tính nhân hậu, khiêm nhường đôn bác đã thấm tới làng thôn, trải qua rèn luyện, mới có ...” Với Quận công Giáp Đăng Luân, không chỉ lo cho ngôi sinh phần. Khi về trí sỹ ông cũng đã dành nhiều tiền của, công sức chăm lo cho người dân làng Vườn. Dốc tiền làm cầu Quận, tu sửa đình chùa. Trên văn bia tại chùa Chuế Dương, xã Quế Nham soạn năm Vĩnh Hựu 4 tức năm 1738 cho biết ông được bầu Hậu. Đưa chúng tôi đến bên giếng nước cổ, ông Giáp Xuân Trường, xã Việt Lập, huyện Tân Yên cho biết: Khi 17 gia đình thuộc 7 họ theo Quận công Giáp Đăng Luân về đây khẩn hoang lập ấp bên bờ dòng Ngao. Lúc đó, mới xây dựng nhà cửa, đào giếng. ái giếng ngọc này có từ ngày đó. Theo thời gian Vùng "Thượng cầu Da, hạ Am Phung" dần dần trở thành xóm làng đồng ruộng tươi đẹp và làng Vườn giờ có trên 130 hộ, gần 400 nhân khẩu và là 1 trong những thôn làng trù phú của Việt Lập. Tri ân người xưa, cũng là để giữa gìn vốn văn hóa và giáo dục truyền thống là việc lâu nay được người dân ở đây coi trọng. Theo Trưởng thôn Ngọc Trai Giáp Văn Tùng, xã Việt Lập, huyện Tân Yên, ngoài việc bảo vệ giữ gìn di tích, mấy năm gần đây, nhân dân trong thôn đã đóng góp tiền của làm lại cổng lăng, nạo vét và xây lại giếng ngọc, góp phần làm cho khu vực lăng ngày càng đẹp hơn lên.

Gần 300 năm đã trôi qua, nhưng lăng Phục Chân Đường vẫn giữ nguyên trạng, luôn có khói hương. Mới biết Người luôn lấy khiêm nhường để răn bản thân, giàu có không xa xỉ kiêu ngạo, đem hết sức mình để làm việc chung, lấy điều hiền thảo dạy bảo con cháu, lấy điều khoan với dân. Chọn làng Vườn trước là để vui thú điền viên, để giúp mình trở về với cái chân thực của cuộc đời tức Phục Chân Đường. Về cõi như người thong thả chơi xa tức Tiêu dao am - Quận công Giáp Đăng Luân vẫn dược người đời nhắc tới, nhớ đến. Một lần đến đây cũng giúp chúng ta hiểu thêm nhiều điều.