CHÙA HẢ

1. Tên di tích: Đình, Chùa Hả.

2. Loại công trình: Đình, Chùa.

3. Loại di tích: Di tích lịch sử cấp quốc gia

4. Quyết định: Đã xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia theo quyết định số : 372 Q Đ/BT ngày 10 tháng 3 năm 1994.

5. Địa chỉ di tích: Đình, chùa Hả xã Tân Trung, huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang.

6. Tóm lược thông tin về di tích.

Cụm di tích Đình, chùa làng Hả xã Tân Trung, huyên Tân Yên, tỉnh Bắc giang được xây dựng trên một quả đồi thấp, Xưa nằm giữa ngã ba thôn Khủa, thôn Quyên và thôn Lễ của làng Hả, nay nằm tại thôn Đình Hả , xã Tân Trung huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang, cả khu đồi xưa là rừng lim, nay lim vẫn còn xanh tốt.

Theo truyền thuyết Đình Hả được xây dựng cùng với chùa vào thời Lê - Nguyễn thế kỉ thứ XVII. Kiến trúc của đình xưa gồm một toà tiền đình 3 gian 2 trái, nằm sát bên đường lớn , tiếp đến sân đình rộng, có tả vu và hữu vu, mỗi dãy năm gian đối diện với nhau, tiếp đến toà đại đình 5 gian 2 dĩ và một hậu bầu 3 gian. Đình Hả đặt bài vị và ngai tghờ thánh Cao Sơn – Quý Minh. Trang trí kiến trúc ( cốn, kẻ, bẩy, con chồng...) bên trong đình Hả khá phong phú tinh tế, chạm lộng cácđề tài như: hoa lá, tiên múa... tuy nhiên đình cũ bị tổn hại khi Pháp đánh lên Yên thế.

Đây là quê hương của Lương Văn Nắm, tức Đề Nắm thủ lĩnh đầu tiên của cuộc khởi nghĩa Yên Thế. Đình có nhiều sự kiện liên quan đến cuộc khởi nghĩa này như: “Cách đây 125 năm, thực dân Pháp từ Lục đàu tiến đánh tỉnh Bắc Ninh ( lúc đó bao gồm cả Bắc Ninh và Bắc giang). Ngày 12 tháng 3 năm 1884 chúng hạ thành Bắc Ninh, ngày 15 tháng 3 tiếp theo chúng tiến đánh phủ Lạng Thương ( thành phố Bắc Giang ngày nay) và tiến đánh thành Tỉnh Đạo – Yên Thế ( nay thuộc xã Quang Tiến , huyện Tân Yên) và tiếp tục đánh lên Kép ( Lạng Giang).

Thành Tỉnh Đạo ( Yên Thế ) thất thủ, quân pháp dưới sự chỉ huy của tướng Brie- đờ -lin- dơ tiến quân tiến đánh Thái Nguyên vào ngày 16 tháng 3.

Trong ngày 16 tháng 3 năm 1884 quân Pháp đã bị nghĩa quân do Đề Nắm chỉ huy chặn đánh ở Đức Lân buộc chúng phải rút chạy. Sau trận này nghĩa quân cũng rút về Đình Hả ( xã Tân trung, huyện Tân Yên) ăn mừng chiến thắngvà chính thức làm lễ Tế cờ phát động phong trào khởi nghĩa Yên Thế ngay chiều ngày 16 tháng 3. Từ đấy về saungày 16 tháng 3 được lịch sử ghi nhận chính thức là ngày mở đầu phong trào khởi nghĩa Yên Thế. Chính do sự kiện lịch sử này nên Đình Hả, chùa Hả đã gắn liền với tên tuổi các vị thủ lĩnh trong phong trào khời nghĩa Yên Thế- đặc biệt là thủ lĩnh Đề Nắm ( Tức Lương Văn Nắm)”.

Trong thời gian hoà hoãn lần thứ 2 (1897- 1909) với Pháp, ngôi đình đã được cho xây dựng lại: gồm 5 gian tiền đình, 2 gian hậu cung, cột nhỏ hơn so với đình cũ, mỗ gian rộng 3m; các bức tường võng, ban thờ được chạm lộng công phu với các đề tài tùng, cúc trúc, mai, hoa lá....với đầy đủ các đồ thờ.

Cảm phục trước khí phách anh hùng của Lương Văn Nắm, vào ngày khánh thành đình mới, Đề Thám và nhân dân làng Hả mở hội và rước bài vị của đề Nắm vào trong khám thờ ở đình như một vị Thành Hoàng làng.

Đôi câu đối treo ở Đình Hả treo sự kiện đáng ghi nhớ này:

Miếu vũ trùng tân, hương hoả huy hoàng Giang Bắc địa

Hung oanh tất tập, anh linh hách diệu Nhã Nam thiện.

Nghĩa là :

Đình mới được sửa sang để làm nơi hương khói cho đất Bắc giang huy hoàng

` Anh hùng tụ tập họp ở nơi đây để anh linh được hiển hách mãi ở trời Nhã Nam. Năm tháng qua đi di tích thăng trầm; Đình Hả đổ nát mất nhiều. Những năm qua nhà nước xét giá trị của Đình Hả, chùa Hả nên đã công nhận là di tích lịch sử - văn hoá cấp quốc gia quyết định số 372 QĐ/BT ngày 10/3/1994 và đã được trùng tu lại khang trang đẹp đẽ gồm 5 gian 3 gian chính giữa và 2 trái.. Ngày nay nhân dân Tân Trung và đặc biệt là học sinh trường THCS Tân Trung nhận thức đúng đắn được vai trò và ý nghĩa của di tích lịch sử quê hương thường xuyên chăm lo quét dọn đình ngày càng khang trang sạch đẹp trong đình thờ thành hoàng làng và tượng Đại Hả ( TứcDề Hả - Lương Văn Nắm). Trong đình thượng điện thờ bài vị: “Cao Sơn Quý Minh Đại Vương thượng đẳng thần vị”, trung điện là hương án ở giữa treo bức đại tự “ Thiên thần vạn vạn tuế”; cùng với hai bên có bộ đao kích của Đình là hai câu đối:

Nhân sinh tự cổ thuỳ vô tử - Lưu thủ đơn tâm chiếu hẫn thanh. Được sơn son thếp vàng rất lộng lẫy Đình là nơi nhân dân đến lễ hội, dâng hương tưởng niệm và cũng là nơi các cụ ông trong làng đến đó sinh hoạt, bàn việc làng và ôn lại truyền thống cho các thé hệ con cháu “Uống nước nhớ nguồn”, “ăn quả nhớ kẻ trồng cây” của dân tộc ta biểu hiện ra muôn hình ngàn sắc, anh linh của các nghĩa quân Yên Thế được quy định về một mối ở Đình Hả (Tân Yên).

Đi dọc theo sườn phải của đình bám sát theo sườn đồi qua nhiều bậc trong khoảng không gian rộng lớn của đồi lim là Chùa Hả di tích lịch sử, được công nhận theo quyết định số 372 /QĐ-BVHTT, ngày 10/3/1994 nằm trong cụm di tích lịch sử Đình, chùa Hả xã Tân Trung, huyện Tân Yên tỉnh Bắc Giang.

Chùa Hả còn có tiên gọi khác là Thanh Lan Tự gồm 3 gian thượng điện, 2 gian chùa trung, 5 gian chùa ngoài. Trong chùa thờ rất nhiều tượng.Qua dãy cửa gỗ là sân chùa có cây đại bên trái và hai dãy nhà hai bên. Chùa được đạt trên nên cao xung quanh có cây cối xanh tốt toát lên vẻ đẹp cổ kính. Hàng năm, ngoài lễ hội chính diễn ra vào 16 tháng giêng các cụ lên chùa theo tứ quý vào tháng giiêng, tư, bẩy, mười hai; Hàng tháng là tuần rằm mùng một các cụ trong làng và nhân dân đều lên chùa làm lễ cầu an, cầu phước.

Hội Đình Hả diễn ra vào ngày 16 tháng giêng âm lịch hàng năm kéo dài 3 ngày, với nhiều trò phong phú, trước Đình có chợ dân vẫn gọi là chợ Cầu Hả nhưng nay không còn họp nữa.

Hội đình Hả là một lễ hội mang yêu tố truyền thống và hiện đại. Không giân lễ hội vẫn là không gian lễ hội cổ truyền có đình, chùa có sân mở hội, có cảnh quan làng xóm thân quen nhưng ngày lệ cổ mùa xuân như trầm láng đi để nhường chỗ cho lễ hội mới thể hiện. Thế mới biết lòng dân đất Việt mến yêu lịch sử của dân tộc mình biết nhường nào.họ cúng muốn rằng qua lễ hội đó làm cho tên tuổi cha ông được rạng rỡ, làm cho con cháu thêm tự hào về quê hương mình hơn, để từ đó cố gắng nỗ lực dựng xây làng xóm ngày càng văn minh giàu đẹp.