Edvard Munch

(1863-1944) Noors schilder en graveur. Munch werd geobsedeerd door symbolische onderwerpen en thema's van ziekte en dood. In zijn oeuvre zijn zowel elementen van het expressionisme (waarvan hij als voorloper beschouwd wordt) als de art nouveau aanwezig; de ornamentele art nouveau-vormen betekenen bij Munch echter meer dan alleen decoratie: zij drukken de essentie van het gevoel uit. Edvard Munch werd geboren op 12 december 1863 in Zuid-Noorwegen. De invloed van zijn Oslose leermeesters Fritz Thaulow (1847-1906) en Christian Krohg (1852-1925) blijkt uit zijn vroege werk, dat nog geheel op het Duitse naturalisme en de traditie van de school van Barbizon is gestoeld. In 1885 reisde hij naar Parijs, waar hij de invloed onderging van o.a. Gustave Moreau (1826-1898), Odilon Redon (1840-1916) en Henri de Toulouse-Lautrec (1864-1901). Edouard Manet (1832-1883) was van belang voor Munchs portretkunst (o.a. 'Portret van Rathenau', 1907, coll. Rasmus-Meyer, Bergen). In zijn vroege werk komen reeds de voor hem typerend geworden thema's van ziekte en dood voor, bijvoorbeeld in 'Het zieke kind' (Nasjonalgalleriet, Oslo, 1885). Zijn voorkeur voor deze thema's wordt mogelijk verklaard doordat hij op jeugdige leeftijd zijn moeder en een zuster aan tuberculose verloor en bovendien zelf geen goede gezondheid genoot. In 1889-1890 vervaardigde Munch het grote 'Levensfries', dat liefde en dood tegen de achtergrond van de natuur als onderwerp heeft. Na een kortstondige impressionistische fase (1891) ontwikkelde hij al snel zijn eigen, melancholiek gestemde stijl, waarin hij een grote vormdiscipline aan de dag legde. De ideeën van contemporaine toneelschrijvers, zoals zijn vrienden August Strindberg (1849-1912) en Henrik Ibsen (1828-1906), voor wiens 'Peer Gynt' hij in 1896 te Parijs de decors en kostuums ontwierp, beïnvloedden Munchs werk. Naast ziekte en dood werd Munch geobsedeerd door geweld, erotiek en angst. Angst is het onderwerp van 'De schreeuw' (Nasjonalgalleriet, Oslo, 1893), dat met zijn ritmisch golvende lijnbewegingen de echo van de schreeuw als het ware naar alle hoeken van het schilderij uitdraagt. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Henry Fuseli (1741-1825) en Francisco Goya (1746-1828), die ook de angst uitbeeldden, doet Munch dat zonder zijn toevlucht te nemen tot griezelige verschijningen, wat zijn versie indrukwekkender maakt. Deze met de art nouveau geassocieerde stijl hanteerde Munch in de jaren 1890-1900. Door de lijn niet alleen een formele, decoratieve waarde te geven, maar haar bovendien een betekenis te verlenen die ten nauwste samenhangt met het onderwerp, bewerkte Munch een overgang van de art nouveau naar het expressionisme, waarvan hij als een der vroegste vertegenwoordigers beschouwd wordt. Gedurende heel zijn leven schilderde hij de psychische conflicten van de mens, waarbij hij herhaaldelijk oude onderwerpen opnieuw verwerkte. Dit geldt ook voor zijn grafiek, waarvan hij alle technieken beheerste. In 1894 maakte hij zijn eerste etsen en lithografieën. In zijn houtsneden maakte hij het onderwerp aan de structuur van het hout ondergeschikt. Bij zijn dood op 23 januari 1944 te Ekely vermaakte de productieve schilder enige duizenden werken aan de stad Oslo; veel werk bevindt zich in het Munch Museet en de Nasjonalgalleriet (beide te Oslo).