ประเทศไทยเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์เป็นระบอบประชาธิปไตยตั้งแต่วันที่ 24 มิถุนายน 2475 เป็นด้นมา นับเป็นการสิ้นสุดการปกครองระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์และเริ่มด้นการปกครองระบอบประชาธิปไตย ระบบรัฐสภา อันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข มีรัฐธรรมนูญเป็นกฎหมายสูงสุด รูปแบบของรัฐเป็นรัฐเดี่ยว มีอำนาจอธิปไตยหรืออำนาจสูงสุดในการปกครองรัฐ เป็นของประชาชน พระมหากษัตริย์ทรงใช้อำนาจอธิปไตยแทนปวงชน โดยทรงใช้อำนาจนิติบัญญัติผ่านทางรัฐสภาทรงใช้อำนาจบริหารผ่านทางคณะรัฐมนตรีและทรงใช้อำนาจตุลาการผ่านทางศาล

โครงสร้างการเมืองการปกครองของไทย

แผนภูมิแสดงโครงสร้างการปกครองระบอบประชาธิปไตยระบบรัฐสภา

อำนาจอธิปไตย หมายถึง อำนาจสูงสุดในการปกครองประเทศโดยรัฐธรรมนูญกำหนดให้เป็นอำนาจของปวงชนชาวไทย ซึ่งสอดคล้องกับหลักการของระบอบประชาธิปไตยที่ถือว่า ประชาชนเป็นเจ้าของประเทศ

ดังนั้น อำนาจอธิปไตย จึงเป็นเครื่องชี้ถึงความเป็นประชาธิปไตยและความเป็นเอกราชของชาติเพราะประเทศที่มีเอกราชและเป็นอิสระไม่อยู่ภายใต้การปกครองของรัฐอื่นเท่านั้น จึงจะใช้อำนาจอธิปไตยได้โดยสมบูรณ์

อำนาจอธิปไตย แบ่งออกเป็น 3 อำนาจ ได้แก่ อำนาจนิติบัญญัติ (รัฐสภา) อำนาจบริหาร (คณะรัฐมนตรี)และอำนาจตุลาการ (ศาล) โดยรัฐธรรมนูญบัญญัติให้พระมหากษัตริย์เป็นผู้ทรงใช้อำนาจอธิปไตยทั้งสามแทนปวงชนชาวไทย โดยผ่านทางรัฐสภา คณะรัฐมนตรี และศาลตามลำดับ

ทั้งนี้ สถาบันทั้งสามดังกล่าวต่างมีอำนาจเป็นอิสระต่อกัน แต่มีความสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน สามารถตรวจสอบและถ่วงดุลการใช้อำนาจของอีกฝ่ายหนึ่งได้ อำนาจอธิปไตยทั้ง 3 มีดังนี้

1. อำนาจนิติบัญญัติ คือ อำนาจในการตรากฎหมายใช้บังคับแก่พลเมืองของประเทศโดยรัฐสภาเป็นผู้ทำหน้าที่โดยตรง

พระมหากษัตริย์จะทรงใช้อำนาจนิติบัญญัติผ่านทางรัฐสภา โดยทรงลงพระปรมาภิไธยในร่างพระราชบัญญัติที่ผ่านการพิจารณาจากรัฐสภาแล้วเป็นผลให้กฎหมายฉบับนั้นมีผลใช้บังคับโดยสมบูรณ์

2. อำนาจบริหาร คือ อำนาจในการบังคับใช้กฎหมาย บริหารและจัดการปกครองบ้านเมืองให้เป็นระเบียบเรียบร้อย เพื่อให้เกิดความเจริญก้าวหน้าและความผาสุกของประชาชน ผู้ทำหน้าที่ด้านบริหารโดยตรง คือ รัฐบาลหรือคณะรัฐมนตรี

พระมหากษัตริย์จะทรงใช้อำนาจบริหารผ่านทางคณะรัฐมนตรี เช่น ทรงลงพระปรมาภิไธยแต่งตั้งข้าราชการระดับสูงให้ปฏิบัติหน้าที่ เช่น ปลัดกระทรวงและอธิบดีกรมต่าง ๆ เป็นด้น

2. อำนาจตุลาการ คือ อำนาจในการพิจารณาพิพากษาคดีให้เป็นไปตามกฎหมาย โดยศาลเป็นผู้ใช้อำนาจหรือปฏิบัติหน้าที่นี้โดยตรง พระมหากษัตริย์จะทรงใช้อำนาจตุลาการผ่านทางศาล เช่นทรงลงพระปรมาภิไธยแต่งตั้งประธานศาลฎีกาและผู้พิพากษาให้ปฏิบัติหน้าที่ เป็นด้น