การใช้แผนที่และเครื่องมือทางภูมิศาสตร์

การเรียนรู้ความหมาย องค์ประกอบและชนิดของแผนที่ทำให้สามารถใช้แผนที่ชนิดต่าง ๆ ได้อย่างเหมาะสม เป็นเครื่องมือสำคัญในการจัดทำแผนที่ในการสำรวจข้อมูลท้องถิ่นได้

แผนที่ คือ สิ่งที่แสดงลักษณะของพื้นที่บนผิวโลก ทั้งที่เป็นอยู่ตามธรรมชาติและสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นโดยแสดงลงบนแผ่นแบบราบ มีการย่อส่วนให้เล็กลงตามต้องการ อาศัยสัญลักษณ์และเครื่องหมายที่กำหนดขึ้นแสดงลักษณะของสิ่งต่าง ๆ บนโลก

แผนที่เป็นเครื่องมือที่สำคัญที่ทำให้เรารู้ว่า ทะเล มหาสมุทร ทวีป และประเทศต่าง ๆ ตั้งอยู่บริเวณใดบนพื้นโลก แต่การที่เราต้องการจะได้ประโยชน์อย่างแท้จริงจากการใช้แผนที่เท่านั้น เราจำเป็นจะต้องมีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับแผนที่เสียก่อน เช่น ต้องอ่านแผนที่เป็นและรู้จักเลือกชนิดของแผนที่ตามโอกาสที่จะใช้จึงจะสามารถใช้แผนที่ได้อย่างถูกต้อง

ความสำคัญของแผนที่

แผนที่เป็นเครื่องมือทางภูมิศาสตร์อย่างหนึ่งของมนุษย์สร้างขึ้นเพื่อนำไปใช้ประโยชน์ในกิจกรรมต่าง ๆ เช่น ใช้ค้นหาสถานที่ เส้นทางคมนาคมขนล่ง การท่องเที่ยว แหล่งเกษตรกรรม และกิจการทหารเป็นด้น ผู้ใช้แผนที่จะทราบข้อมูลบนพื้นที่จริงอย่างถูกต้องชัดเจนและประหยัดเวลา

ชนิดของแผนที่

1. แผนที่ทางกายภาพ คือ แผนที่แสดงถึงลักษณะทั่วไป ได้แก่

1.1 แผนที่ภูมิประเทศ

1.2 แผนที่ภูมิอากาศ

1.3 แผนที่รัฐกิจ

1.4 แผนที่เศรษฐกิจ

1.5 แผนที่ประวัติศาสตร์

2. แผนที่เฉพาะเรื่อง เป็นแผนที่ที่แสดงข้อมูลตามความต้องการของผู้ศึกษา เช่น แผนที่สร้างทาง

รถยนต์ รถไฟ เครื่องบิน แผนที่ทางหลวง แผนที่ทหาร แผนที่การเดินเรือ แผนที่ป่าไม้ แผนที่ที่ดิน เป็นด้น

องค์ประกอบของแผนที่ คือ ส่วนต่าง ๆ ในแผนที่ที่ทำให้เข้าใจในการอ่านแผนที่ได้ถูกต้องมากขึ้นซึ่งมี

องค์ประกอบที่สำคัญ ดังนี้

1. เส้นรุ้ง-เส้นแวง เส้นที่ผ่านขั้วโลกเหนือไปยังขั้วโลกใต้ เรียกว่า เส้นแวง และเส้นที่ผ่าน

แนวตะวันตกไปยังตะวันออก เรียกว่า เส้นรุ้ง เส้นรุ้งที่ยาวที่สุดเรียกว่า เส้นศูนย์สูตร ทั้งเส้นรุ้งและเส้นแวง

เป็นเส้นสมมติ

2. มาตราส่วนคำพูด

3. มาตราส่วนบรรทัด

สัญลักษณ์ต่าง ๆ ที่ใช้ในแผนที่

เครื่องหมายที่ใช้แทนสิ่งต่าง ๆ บนผิวโลกซึ่งมีรูปร่างคล้ายของจริงและนิยมใช้สัญลักษณ์ ที่เป็นสากลดังนี้

เครื่องมือวัดระยะในการทำแผนผังและพื้นที่อย่างง่าย ๆ

การสร้างแผนผัง แผนที่ จะต้องย่อส่วนจากพื้นที่จริงลงแผ่นแบนราบ เครื่องวัดระยะจึงมีความจำเป็นอย่างยิ่ง เครื่องวัดที่นิยมนำมาใช้ ได้แก่

1. การนับก้าว เน้นการวัดระยะที่ใช้เครื่องมือง่าย ๆ ที่ทุกคนมีอยู่ ก่อนการเดินต้องทำระยะให้ผู้วัดหาค่าความยาวมาตรฐานของระยะ 1 ก้าวของตนเองก่อน ถ้าต้องการวัดระยะ ให้เดินนับก้าว ได้จำนวนก้าวแล้วนำมาคูณกับก้าวมาตรฐานของตน ก็จะได้ระยะจริงโดยประมาณ

2. โซ่ เป็นเครื่องมือที่เป็นโลหะเป็นข้อ ๆ มีหลายชนิด แต่ละชนิดมีความยาวข้อแตกต่างกันมีทั้งระบบอังกฤษและระบบเมตริก

3. เทป เป็นเครื่องมือวัดที่นิยมใช้กันมากที่สุดในปัจจุบัน เพราะใช้ง่าย สะดวก น้ำหนักเบากะทัดรัด พกพาได้สะดวก มีหลายขนาด

เครื่องมือที่ใช้ในการสำรวจท้องถิ่นเชิงภูมิศาสตร์

การศึกษาเรื่องใด ๆ ก็ตาม ผู้เรียนจะต้องมีเครื่องมือในการศึกษา ซึ่งอาจมีอยู่แล้ว หรือผู้เรียนอาจต้องสร้างขึ้นเองแล้วแต่กรณี และต้องเหมาะสมกับเรื่องที่จะศึกษา สำหรับเครื่องมือในการศึกษาจำแนกได้ 2 ชนิด คือ

1. เครื่องมือสำรวจข้อมูลท้องถิ่นเชิงภูมิศาสตร์เศรษฐกิจและสังคม ได้แก่ แบบสังเกตการณ์แบบสัมภาษณ์ แบบสอบถาม แผนที่ภาพถ่ายทางดาวเทียม เป็นด้น

2. เครื่องมือสำรวจท้องถิ่นเชิงภูมิศาสตร์กายภาพ แบ่งได้ ดังนี้

2.1 เครื่องมือศึกษาลักษณะภูมิประเทศ เช่น เข็มทิศ เทปวัดระยะแผนที่และภาพถ่ายทางอากาศ เป็นด้น

2.2 เครื่องมือศึกษาร่วมกับแผนที่และภาพถ่ายทางอากาศ เช่น เครื่องมือวัดพื้นที่เครื่องมือวัดระยะ เครื่องมือวัดมุม กล้องสามมิติ เป็นด้น

2.3 เครื่องมือสำหรับแผนที่และแผนผังได้แก่ เข็มทิศโซ่ เทป การบันทึก

2.4 เครื่องมือสำหรับศึกษาภูมิศาสตร์ ได้แก่ เทอร์โมมิเตอร์ชนิดต่าง ๆ เครื่องมือวัดลม เครื่องมือวัดปริมาณนี้าฝน เครื่องมือวัดความขึ้น เครื่องมือวัดความดันอากาศ