ภูมิศาสตร์ หมายถึง วิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับพื้นผิวโลกที่เกี่ยวกับภูมิประเทศ ภูมิอากาศ ทรัพยากรธรรมชาติผลิตผล และคนรวมทั้งการกระจายของสิ่งต่าง ๆ เหล่านี้ คือ 6 วิชาที่ศึกษาถึงความสัมพันธ์ระหว่างโลกกับมนุษย์สิ่งแวดล้อมกับมนุษย์

ภูมิอากาศ หมายถึง การปฏิสัมพันธ์เกี่ยวกับองค์ประกอบของอุตุนิยมวิทยา รักษารูปแบบต่าง ๆ เช่นภูมิอากาศแบบร้อนชื้น ภูมิอากาศแบบอบอุ่นชื้น ภูมิอากาศแบบร้อนแห้งแล้ง เป็นด้น

ภูมิประเทศ หมายถึง การปฏิสัมพันธ์เกี่ยวกับองค์ประกอบของแผ่นดิน จำพวก หิน ดิน ความต่างระดับ ทำให้เกิดภาพลักษณ์รูปแบบต่าง ๆ เช่น พื้นที่แบบภูเขา พื้นที่แบบลาดเชิงเขา พื้นที่ราบ พื้นที่ลุ่มเป็นด้น

ลักษณะภูมิประเทศไทย

ประเทศไทยมีพื้นที่ประมาณ 513, 115 ตารางกิโลเมตร มีพื้นที่ใหญ่เป็นอันดับที่ 3 ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ประเทศไทยตั้งอยู่ในคาบสมุทรอินโดจีนซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ทิศเหนือที่ตั้งของประเทศไทยจรดประเทศสหภาพเมียนมาร์(พม่า)และสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว จุดเหนือสุดของประเทศอยู่ที่อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย

ทิศตะวันออกจรดประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวและกัมพูชาจุดตะวันออกสุดอยู่ที่อำเภอพิบูลมังสาหาร จังหวัดอุบลราชธานี

ทิศตะวันตก จรดประเทศสหภาพเมียนมาร์ (พม่า) จุดตะวันตกสุดอยู่ที่อำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน

ทิศใต้ จรดประเทศมาเลเซีย จุดใต้สุดอยู่ที่อำเภอเบตง จังหวัดยะลา

การแบ่งภาคภูมิศาสตร์ของประเทศไทย

ประเทศไทยแบ่งตามลักษณะภูมิศาสตร์ได้6ภาค ได้แก่ ภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคกลางภาคตะวันออก ภาคตะวันตก และภาคใต้

ภาคเหนือ

ลักษณะภูมิประเทศของภาคเหนือ ประกอบด้วยจังหวัดต่าง ๆ 9 จังหวัด คือ จังหวัดเชียงใหม่เชียงราย แม่ฮ่องสอน ลำพูน ลำปาง แพร่ น่าน อุตรดิตถ์ และพะเยา มีพื้นที่ 93,690 ตารางกิโลเมตร ลักษณะภูมิประเทศเป็นเทือกเขาสูง และที่ราบหุบเขา เทือกเขาที่สำคัญ ได้แก่ เทือกเขาแดนลาว ถนนธงชัย ผืปันน้ำและหลวงพระบาง ยอดเขาที่สูงที่สุดในประเทศไทย คือ ดอยอินทนนท์ มีความสูง 2,595 เมตร และเป็นส่วนหนึ่งของเทือกเขาถนนธงชัยในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีพื้นที่ 170,000 ตารางกิโลเมตร ประกอบด้วยจังหวัดต่าง ๆ 19 จังหวัด คือจังหวัดหนองคาย เลย อุดรธานี นครพนม สกลนคร กาฬสินธุ ขอนแก่น มหาสารคาม ร้อยเอ็ด ชัยภูมิ ยโสธรอุบลราชธานีศรีสะเกษบุรีรัมย์นครราชสีมา สุรินทร์มุกดาหาร อำนาจเจริญ และหนองบัวลำภู ภูมิประเทศทั่วไปเป็นแอ่งคล้ายแอ่งกระทะ ลาดเอียง ไปทางตะวันออกเฉียงใด้มีขอบเป็นภูเขาสูง ทางตะวันตกและทางใต้ขอบทางตะวันตก ได้แก่ เทือกเขาเพชรบูรณ์ และเทือกเขาดงพญาเย็น ส่วนทางใต้ได้แก่ เทือกเขาสันกำแพงและเทือกเขาพนมดงรัก พื้นที่ตะวันตกเป็นที่ราบสูง เรียกว่า ที่ราบสูงโคราช ภูเขาบริเวณนี้เป็นภูเขาหินทรายที่รู้จักกันดีเพราะเป็นแหล่งท่องเที่ยวคือ ภูกระดึง ภูหลวง ในจังหวัดเลย แม่นี้าที่สำคัญของภาคนี้ได้แก่ แม่นี้าซีและแม่นี้ามูล ซึ่งมีแหล่งกำเนิดจากเทือกเขาทางทิศตะวันตก และทางใต้แล้วไหลลงสู่แม่นี้าโขง ทำให้สองส่งแม่นี้าเกิดเป็นที่ราบ นี้าท่วมถึงเป็นตอน ๆ พื้นที่ราบในภาคตะวันออกเฉียงเหนือมักมีทะเลสาบรูปแอกเป็นจำนวนมากแต่ทะเลสาบเหล่านี้จะมีนี้าเฉพาะฤดูฝนเท่านั้นเมื่อถึงฤดูร้อน นี้าก็จะเหือดแห้งไปหมดเพราะดินส่วนใหญ่เป็นดินทรายไม่อุ้มนี้า นี้าจึงซึมผ่านได้เร็ว ภาคนี้จึงมีปัญหาเรื่องการขาดแคลนนี้าและดินขาดความอุดมสมบูรณ์ ทำให้พื้นที่บางแห่งไม่สามารถใช้ประโยชน์ในการเกษตรได้อย่างเต็มที่ ปัจจุบันรัฐบาลได้พยายามปรับปรุงพื้นที่ให้ดีขึ้นโดยใช้ระบบชลประทานสมัยใหม่ทำให้สามารถเป็นแหล่งเพาะปลูกข้าวหอมมะลิที่ดีที่สุดแห่งหนึ่งของประเทศไทย

ภาคกลาง

ลักษณะภูมิประเทศของภาคกลาง

ภาคกลางมีพื้นที่ 91,795 ตารางกิโลเมตร ประกอบด้วยจังหวัดต่าง ๆ 22 จังหวัดคือ จังหวัดสุโขทัยพิจิตร พิษณุโลก กำแพงเพชร เพชรบูรณ์ นครสวรรค์ อุทัยธานี ชัยนาท สิงห์บุรี ลพบุรี อ่างทอง สระบุรีสุพรรณบุรี พระนครศรีอยุธยา ปทุมธานี นนทบุรี นครปฐม กรุงเทพมหานคร สมุทรปราการ สมุทรสาครสมุทรสงคราม และนครนายก ลักษณะภูมิประเทศเป็นที่ราบลุ่มแม่นี้าอันกว้างใหญ่ได้แก่ ที่ราบลุ่มแม่นี้าเจ้าพระยาและท่าจีน มีเทือกเขาเป็นขอบเขตของภาคทั้งด้านตะวันตกและตะวันออก แบ่งเขตภูมิประเทศออกเป็น2ส่วนได้แก่ เขตที่ราบภาคกลางตอนบนและเขตที่ราบภาคกลางตอนล่างเขตที่ราบภาคกลางตอนบน ตั้งแต่พื้นที่จังหวัดนครสวรรค์ ขึ้นไปจนจรดตอนเหนือของภาคมีลักษณะเป็นพื้นที่ราบลุ่มแม่นี้าสลับกับภูเขาเขตที่ราบภาคกลางตอนล่าง ตั้งแต่พื้นที่จังหวัดนครสวรรค์ลงมาจนจรดปากอ่าวไทยเขตพื้นที่ราบลุ่มแม่นี้าอันกว้างใหญ่

ภาคตะวันออก

ลักษณะภูมิประเทศภาคตะวันออก

ภาคตะวันออกมีพื้นที่ 34,380 ตารางกิโลเมตรเป็นภาคที่มีพื้นที่เล็กที่สุดในบรรดาภาคทั้ง 5 ภาคของไทย ประกอบด้วย 7 จังหวัด คือ จังหวัดปราจีนบุรี ชลบุรี ฉะเชิงเทรา ระยอง จันทบุรี ตราด และสระแก้วลักษณะภูมิประเทศของภาคตะวันออก แบ่งเป็น 4 ลักษณะ ดังนี้

เขตเทือกเขา ได้แก่ เทือกเขาสันกำแพงและเทือกเขาบรรทัด ส่วนใหญ่เป็นภูเขาหินทรายและเทือกเขาจันทบุรี ส่วนใหญ่เป็นภูเขาหินอัคนีหรือหินแกรนิต เขตที่ราบลุ่มแม่น้ำ ได้แก่ ที่ราบลุ่มแม่น้ำบางปะกง ในพื้นที่ฉะเชิงเทราและปราจีนบุรี บริเวณปากแม่น้ำที่ไหลลงสู่อ่าวไทยที่อำเภอบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทราจะมีลักษณะเป็นหาดโคลนเลน เขตที่ราบชายส่งทะเล นับตั้งแต่ปากน้ำบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา ลงมาจนถึงอำเภอคลองใหญ่ จังหวัดตราด มีหาดทรายสวยงามและเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญมีประชากรตั้งถิ่นฐานหนาแน่นมากกว่าเขตอื่น ๆ มีแม่น้ำสายสั้น ๆ หลายสาย เช่น แม่น้ำระยอง แม่น้ำจันทบุรี และแม่‘นาตราดเฉพาะบริเวณปากน้ำจะเป็นหาดโคลนเลน และเกาะ เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญ ได้แก่ เกาะล้าน เกาะสีชัง (จังหวัดชลบุรี) เกาะช้าง(จังหวัดตราด) และเกาะเสม็ด (จังหวัดระยอง) เป็นด้น

ภาคตะวันตก

ลักษณะภูมิประเทศภาคตะวันตก

ภาคตะวันตกมีพื้นที่ประมาณ 53,679 ตารางกิโลเมตร ประกอบด้วย 5 จังหวัด คือ จังหวัดตากกาญจนบุรี ราชบุรี เพชรบุรี และประจวบคีรีขันธ์ ลักษณะภูมิประเทศของภาคตะวันตกส่วนใหญ่เป็นภูเขาสลับกับหุบเขาที่ค่อนข้างชื้นและแคบกว่าหุบเขาของภาคเหนือ เนื่องจากการกัดเซาะของแม่น้ำลำธารมีภูมิประเทศคล้ายภาคเหนือ แบ่งได้ดังนี้เขตเทือกเขา ได้แก่ เทือกเขาถนนธงชัย เป็นแนวแบ่งเขตระหว่างไทยกับพม่า จากจังหวัดแม่ฮ่องสอนถึงจังหวัดตาก, เทือกเขาตะนาวศรี เป็นแนวแบ่งเขตไทยกับพม่า มีช่องทางติดต่อที่ด่านสิงขร จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ และด่านบัดตี้ จังหวัดกาญจนบุรี, เทือกเขาหินปูน อยู่ระหว่างแม่นี้าแควใหญ่ และแม่นี้าแควน้อย ส่วนใหญ่เป็นภูเขาหินปูน มีถ้ำหินงอกหินย้อยเขตที่ราบ อยู่ระหว่างเขตเทือกเขากับที่ราบตํ่าภาคกลางจนถึงอ่าวไทย เป็นที่ราบลุ่มแม่นี้าปิง แม่นี้าแม่กลอง ที่ราบแม่นี้าเพชรบุรี และที่ราบชายส่งทะเลที่เป็นหาดทรายสวยงาม เช่น หาดชะอำ หาดวังหินและอ่าวมะนาว

ภาคใต้

ลักษณะภูมิประเทศภาคใต้

ภาคใต้มีพื้นที่ 70,715 ตารางกิโลเมตร ประกอบด้วยจังหวัดต่าง ๆ 14 จังหวัด คือ จังหวัดชุมพรพัทลุง สุราษฎร์ธานี นครศรีธรรมราช สงขลา ปัตตานี ยะลา นราธิวาส ระนอง พังงา กระบี่ ภูเก็ต ตรัง และสตูลเป็นดินแดนส่วนหนึ่งของคาบสมุทรมลายู จึงขนาบด้วยทะเลทั้งสองด้าน ได้แก่ อ่าวไทย มหาสมุทรแปซิฟิกและทะเลอันดามัน มหาสมุทรอินเดีย

ลักษณะภูมิประเทศเป็นเขตเทือกเขา ประกอบด้วยแนวเทือกเขา 3 แนว ได้แก่ เทือกเขาภูเก็ตเทือกเขานครศรีธรรมราช และเทือกเขาสันกาลาคีรี ส่วนใหญ่จะวางตัวในแนวเหนือ-ใต้ มีความอุดมสมบูรณ์ของป่าไม้และแร่ธาตุ เขตที่ราบชายส่งอ่าวไทย ได้แก่ ที่ราบลุ่มแม่นี้าตาปี ที่ราบลุ่มแม่นี้าปากพนัง ที่ราบลุ่มแม่นี้าปัตตานี และที่ราบรอบทะเลสาบสงขลา เกิดจากการทับถมของตะกอนดินโคลนและทราย ที่น้ำจากแม่น้ำและกระแสคลื่นพัดพามาทับถม จนกลายเป็นที่ราบอันกว้างใหญ่ และมีประชากรตั้งถิ่นฐานหนาแน่นมากกว่าเขตพื้นที่อื่น ๆ ชายส่งด้านอ่าวไทยเริ่มตั้งแต่ชายส่งจังหวัดชุมพรลงไปจนถึงจังหวัดนราธิวาส เป็นชายฝั่ง แบบเปลือกโลกยกตัวขึ้นสูง น้ำทะเลจึงตื้น มีหาดทรายสวยงาม และมีอ่าวขนาดใหญ่ เช่น อ่าวบ้านดอน อ่าวสวีฯลฯบริเวณปากแม่น้ำจะเป็นหาดโคลนและมีป่าชายเลนลักษณะภูมิประเทศที่เด่นของชายฝั่งด้านอ่าวไทยคือทะเลสาบสงขลา เป็นทะเลสาบเปิดหรือทะเลสาบน้ำเค็ม (Lagoon) ในอดีตกาลมีกระแสลมและคลื่นพัดพาตะกอนทรายมาทับถมจนเป็นแนวสันทราย หรือแหลม ปิดปากอ่าวจนกลายเป็นทะเลสาบสงขลาในปัจจุบันและที่ราบชายส่งทะเลอันดามัน เป็นที่ราบแคบ ๆ เนื่องจากมีภูเขาตั้งชิดตระหง่าน ติดกับชายส่งทะเล ชายส่งด้านอันดามัน จะเริ่มตั้งแต่ชายฝั่งจังหวัดระนองจนไปถึงจังหวัดสตูล มีลักษณะเป็นชายฝั่งแบบเปลือกโลกยุบตัวหรือจมตัว ทำให้มีน้ำทะเลลึกและมีชายฝั่งที่เว้าแหว่งมาก