Была такая вёска

Шаноўнае Спадарства! Дарагія госці!

Сардэчна вітаем і запрашаем у Музей жывой гісторыі горада!

Прапаноўваем Вашай увазе кароткі экскурс у гісторыю паўставання гарадскога мікрараёна Дзевятоўка.

Была такая вёска – назву для першага раздзела экспазіцыі падказала нам вось гэта цудоўная кніжачка беларускага гісторыка Мікалая Улашчыка, у якой ён распавёў гісторыю сваёй роднай вёсачкі Віцькаўшчына, што на Міншчыне. Хоць гэта вёска існуе і сёння.

А вось пра Дзевятоўку мы літаральна можам сказаць – была такая вёска. У 2008 г. Дзевятоўка разам з шэрагам іншых навакольных вёсак была ўключана ў межы горада Гродна. Яна падарыла сваё імя гарадскому мікрараёну, які пачаў актыўна фарміравацца і забудоўвацца ў 70-я – 80-я гады мінулага стагоддзя. Сёння ў межах мікрараёна Дзевятоўка жыве каля 60 тысяч чалавек, што складае каля 15 % усяго насельніцтва Гродна.

Адкуль жа пайшла назва Дзевятоўка? Што вядома з яе мінулага?

Існуе 4 асноўныя версіі паходжання назвы вёскі

1) Ад 9-ці двароў – вёска, сапраўды, доўгі час мела ўсяго толькі 9 двароў, што прасочваецца па дакументах канца 18 – пачатку 19 ст.

2) Другую версію даносіць легенда: Некалі нарадзіліся ў пана адразу дзевяць сыноў. А ў шляхецкіх сем’ях было прынята выхоўваць аднаго – двух. Таму ў панскай сям’і вырашылі аднаго сына пакінуць сабе, а восем аддаць на выхаванне ў сялянскія сем’і. Прамінулі 16 год. Хлопцы выраслі прыгожымі, падобнымі адзін на аднаго. Згаварыліся сяляне, расказалі ўсё шляхецкаму сыну, купілі дзевяць белых коней, дзевяць аднолькавых строяў ды ўсе разам заехалі на панскі двор. Заплакалі маці і бацька, пакланіліся ў ногі сялянам і сынам. З тых часоў вёска стала называцца Дзевятоўкай.

3) У 17-18 стст. вёска называлася Дзевалтоўцы альбо Дзевятлоўцы. У наваколлі вёскі шмат расло вятлы – разнавіднасці івы, і вяскоўцы займаліся пляценнем кашоў ды карзін з вятлы. Майстроў маглі называць вятлоўцы, а месца дзе яны жылі – Дзевятлоўцы.

4) Найбольш верагодна, назву вёска Дзевятоўка атрымала ад прозвішча ўладальнікаў – Дзевалтоўскіх – так сама як Малышчына – ад прозвішча шляхецкага роду Малышчынскіх, Грандзічы – ад прозвішча Гранд, пазней Грандзіч.

Дзевалтоўскія – гэта старадаўні род Вялікага Княства Літоўскага, паходзіць ад таго ж продка, што і Радзівілы. Найбольш вядомым з іх у Гродна быў Геранім Дзевалтоўскі, ксёндз, езуіт, кіраўнік будаўніцтвам касцёла Святога Францішка Ксаверыя, а таксама першы рэктар гродзенскага езуіцкага калегіума.

У канцы 18 – пачатку 19 ст., з 9 двароў Дзевятоўкі пяць - належала Казіміру Вольмеру, прадстаўніку шляхецкага роду нямецкага паходжання, а чатыры двары – дамініканскаму касцёлу і кляштару.

Так было да часоў паўстання 1830-1831 гадоў, якое было выклікана марай жыхароў нашага краю, асабліва шляхты, адрадзіць Вялікае Княства Літоўскае і Рэч Паспалітую. Гэту мэту адлюстроўвае і герб паўстанцаў: мы тут бачым і польскага арла і літоўскую пагоню. За ўдзел у гэтым паўстанні Вольмераў іх маёмасць была канфіскавана, а дамініканскі касцёл і кляштар – закрытыя.

Дзевятоўка перайшла ў дзяржаўны расійскі скарб, уваходзіла ў казённы маёнтак Малышчына, здавалася ў арэнду. Сялянам жылося цяжка пад уладай арандатараў. Некаторыя падаваліся ва ўцёкі. Пра гэта сведчаць архіныя дакументы – напрыклад, бачым запісы ў рэвізскіх сказках “был в бегах”. Спрабавалі ўцякаць ад прыгнёту, схавацца дзе-небудзь у горадзе (кіруючыся вядомым прынцыпам – паветра горада робіць чалавека свабодным).

Жыхары Дзевятоўкі належалі да прыходу касцёла Святога Францішка Ксаверыя. Не выпадкова жыхар вёскі Станіслаў Пляга, прадстаўнік старадаўняга роду Плягаў, якія як мінімум каля трох стагоддзяў жывуць у Дзевятоўцы, намаляваў радавод сваёй сям’і на фоне касцёла.