Saioa egin aurretik

Saioa  egin baino lehen zer esan nahi dugun erabaki behar dugu. Askotan hasierako bultzada zerbait kontatzeko beharra da, eskarmentua lortzen den heinean "zerbait" horrek estiloa hartuko du. Hasi baino lehen komeni da ikasleek komunikabide ezberdinak ezagutzea, irratian erabiltzen den hizkuntzan trebatzea eta egin daitezkeen irratsaio ezberdinen ezaugarriak argi izatea.

Komunikabideak ezagutu

Eskolan irrati bat martxan jarri aurretik, ikasleek komunikazioaren prozesua nola burutzen den ezagutu eta informazio hedabidetara hurbiltzea komeni da. Argi izan behar dute zer diren komunikabideak eta zer mota dauden. Oso garrantzitsua da hurbilketa hau modu praktikoan egitea komunikabide bakoitzaren ezaugarriak eta desberdintasunak ulertu ondoren irratiaren berezko gakoak aurkitzeko:

• Egunkariak irakurri, paperezkoak edota digitalak, berriak nola kontatzen diren ikusteko eta testu informatiboak nola egituratzen diren aztertzeko. 

• Telebistako informatibo, erreportaje edota elkarrizketak egiten dituen programa baten jarraipena egin ikus-entzunezko hizkuntzaren gakoak aurkitzeko.

• Mota ezberdinetako irratsaioak entzun, bakoitzaren ezaugarriak aztertuz: gonbidatuen parte-hartzea, elkarrizketak, entzuleen telefono bidezko esku-hartzea eta irratsaio bat osatzen duten baliabide guztiak. 

Garrantzitsua da edukia aztertzeaz gain, hitz egiteko eta adierazteko moduari erreparatzea. Zer egiten dute entzulearen arreta jasotzeko? Aztertu baita ere irratsaioen bestelako osagaiak: sarrerako kareta, publizitatea, musika eta trantsizioak... 

Irratiko hizkuntza aztertu

Ikasleek jakin behar dute irratian ahozko hizkuntza erabili behar dela eta sortzen dutena entzuna izango dela, ez irakurria. Esatariak hizkuntza mintzatua egoki erabili behar du kontuan hartuz irrati kazetaritzaren oinarrizko ezaugarriak: 

• Argia: Mezu eskuragarria izatea da kontua, mezuak ulertzeko denbora asko behar duten kodeak erabiliz gero, mezuak ulertzeko modua eteteko arriskua dago.

• Zehatza: Modu aktiboan eta orainaldian hitz egitea komeni da. Irratian beharrezkoak dira kontakizunak “biziagotzen” dituzten formak. Forma sinpleak konposatuak baino hobeto, orainaldia lehena baino, esaldi aktiboa pasiboa baino.

• Ulergarria: Ahalik eta hitz gutxienez, ahalik eta informazio gehien eskaini behar da. Ondo zaindu behar da esatariaren hizkuntz kalitatea. Hedabide profesional askotan zuzentzaileak daude, eskolako irratian lan hori irratsaioaren arduradunak egin dezake.

• Laburra: Denboraren eskakizunak eta mezuaren ulermena errazteko beharrak, irratirako testuak aldi eta esaldi laburren bidez eraikitzera behartzen dute.

• Egokia: Mezuak ondo antolatua egon behar du, bai egitura eta baita edukiaren aldetik ere. Ziurtasunak sinesgarritasuna emango die esatariari eta ematen ari den mezuari, hori lortzeko bidea aritzea da, beraz esatariak arituz lortuko du ziurtasuna.

Esatariak ondo irakurri behar du. Esaldian garrantzia duena azpimarratzen ikasi behar da. Testua mikrofonoan esan aurretik, hainbat aldiz entsaiatzea komeni da. Irakurketa isila egin behar da lehenengo eta ahoz gorakoa ondoren.

Esataria bera da erritmoa ezarri behar duena mezua ematearekin batera. Esatariak ahotsarekin jokatu behar du, behar den bizitasuna eta abiadura emanez. Irakurketa dinamikoa egin behar du: entzulearekin aurrez aurre balego bezala hitz egin behar du esatariak.

Mikrofonoaren aurrean ozen hitz egitea komeni da baina ez altuegi. Lasai hitz egin, entzuleari ulertzeko denbora emanez baina inor aspertu gabe. Argi ahoskatu, horretarako testua aurrez irakurri eta hitz zailak identifikatu. 

Irrati generoak eta irratsaio motak bereizi

Arantxa Gutierrez irakasleak irrati ekoizpenaren emaitza irratsaioa dela dio. 

Irratsaioa ez da isolaturik agertzen, beste batzuekin programazio koherentea eratzen saiatzen dira irratietako arduradunak. Eskolaren zeregina ikasleak bizitzako egoera errealei aurre egiteko gaitasuna garatzea bada Eskola Irratiak "benetako irratia" izan behar du eredu zer egin erabakitzean. 

Joxe Juan Ugalde irrati esatariaren iritziz irratian dena konta daiteke. 

Irratiko generoak, gutxi-asko, asmatuta daude: albistea, kronika, kritika, elkarrizketa, erreportajea, izenburu edo titularrak, zuzeneko emankizuna, flasha, aurrerapena edo abantzea, laburpena, azterketa, azken ordukoa… Genero horietako batzuk erabilgarri izan litezke Eskolako Irratian. Eskolak, ordea, bere generoak ditu. Alde horretatik ere, aberastasun itzela du Eskolak.

Oso lausoa da genero eta irratsaio kontzeptuak bereizten dituen aldea. Irrati kazetaritzan erabiltzen diren generoak kazetaritza idatziko generoetan oinarritzen dira.

• Irrati generoa Irrati-mezuaren duten osagaiak antolatzeko era bakoitza izan daiteke.

• Irratsaioa soinu edukien barne antolaketa izango litzateke.

Irratsaio batzuetan, genero bat edo gehiago sartzen dira, eta beste batzuetan generoak eta irratsaioak bat egiten dute, esaterako elkarrizketetan oinarrituriko irratsaioak. Eskola irratiak zer egin erabakitzeko orduan "benetako irratia" izan behar badu eredu badira bertan erabiltzeko oso egokiak diren irratsaioak, besteak beste: