Embedded Files
CON EL NAVEGADOR CHROME PUEDE VISUALIZARSE EL SITIO EN CASTELLANO (TRADUCIR). LOS INFORMES DE LOS RETOS (TXOSTENA) SON BILINGÜES
Sarrera
Sarrera
Egunotan sarritan entzuten dugu koronabirus hitza. Baina hau bere izen arrunta besterik ez da, benetako izen zientifikoa SARS-CoV-2 birusa da, eta COVID19 denominazioa, sortzen duen gaixotasunari dagokio. Zergatik hain korapilotsua den nomenklatura hori? Ba, izaki bizidun guztietan gertatzen den bezala, birusen mundua oso zabala delako. Birus-mota ugari daude eta, hobeto ezagutzeko, sailkapena behar beharrezkoa da, eta, sailkapena egiteko, lehendabizi organismoaren egitura ezagutzea .
Egunotan sarritan entzuten dugu koronabirus hitza. Baina hau bere izen arrunta besterik ez da, benetako izen zientifikoa SARS-CoV-2 birusa da, eta COVID19 denominazioa, sortzen duen gaixotasunari dagokio. Zergatik hain korapilotsua den nomenklatura hori? Ba, izaki bizidun guztietan gertatzen den bezala, birusen mundua oso zabala delako. Birus-mota ugari daude eta, hobeto ezagutzeko, sailkapena behar beharrezkoa da, eta, sailkapena egiteko, lehendabizi organismoaren egitura ezagutzea .
Erronka honetan, birusen mundo zabalean mulgilduko eta izaki bizidunen sailkapenaren garrantziaz jabetuko gara. Koronabirusaren disekzioa egingo dugu.
Erronka honetan, birusen mundo zabalean mulgilduko eta izaki bizidunen sailkapenaren garrantziaz jabetuko gara. Koronabirusaren disekzioa egingo dugu.
EGINKIZUNA:
EGINKIZUNA:
Koronabirusaren ezaugarriak ezagutu ondoren, birusen artean kokatzeko sailkapen zientifikoaren egitura ikasiko dugu.
Koronabirusaren ezaugarriak ezagutu ondoren, birusen artean kokatzeko sailkapen zientifikoaren egitura ikasiko dugu.
EKOIZPENA:
EKOIZPENA:
Informazio guztia txosten batean islatuko dugu. Halaber, laburpen moduan, kartela edo liburuxka bat egingo duzu. Ikasleen liburuzka guztiekin erakusketa birtual bat egin dezakegu (Padlet batean edo Instagram-en)
Informazio guztia txosten batean islatuko dugu. Halaber, laburpen moduan, kartela edo liburuxka bat egingo duzu. Ikasleen liburuzka guztiekin erakusketa birtual bat egin dezakegu (Padlet batean edo Instagram-en)
DENBORA ETA EPEA
DENBORA ETA EPEA
-Txostena egiteko: bi ordu
-Txostena egiteko: bi ordu
-Liburuxka /kartela egiteko: ordu bat
-Liburuxka /kartela egiteko: ordu bat
-Entregatzeko epea: irakasleak jarriko du
-Entregatzeko epea: irakasleak jarriko du
JARRAIBIDEAK
JARRAIBIDEAK
Segituan, eginkizuna pausoz pausoko jarraibideak dituzu. Ekoizpen guztiak irakasleari bidaliko dizkiozu.
Segituan, eginkizuna pausoz pausoko jarraibideak dituzu. Ekoizpen guztiak irakasleari bidaliko dizkiozu.
1) Birusen egitura
1) Birusen egitura
Nolakoak dira birusak?
Nolakoak dira birusak?
Birus guztiek oso egitura soila daukate, material genetikoa (azido nukleikoa bat, RNA, koronabisuren kasuan) eta hori inguratzen duen estalki proteiko batez osaturik daude. Estalki proteiko horri kapside esaten zaio. Kapsidea forma askotakoa izan daiteke eta, honen arabera, lau birus mota daude:
Birus guztiek oso egitura soila daukate, material genetikoa (azido nukleikoa bat, RNA, koronabisuren kasuan) eta hori inguratzen duen estalki proteiko batez osaturik daude. Estalki proteiko horri kapside esaten zaio. Kapsidea forma askotakoa izan daiteke eta, honen arabera, lau birus mota daude:
Helikoidalak: helize itxurakoak.
Poliedrikoak: poliedro erregularren itxurakoak.
Esferikoak: zilindro baten itxura dutenak
Konplexuak: "zizare formakoak" eta "buztan helikoidala" dutenak.
1-Sailkatu, kapsidearen itxuraren arabera, hurrengo birusak.
1-Sailkatu, kapsidearen itxuraren arabera, hurrengo birusak.
2-Koronabirusa, zer nolako birusa mota da?
2-Koronabirusa, zer nolako birusa mota da?
3-Betezazu irudian, koronabirusaren egitura.
3-Betezazu irudian, koronabirusaren egitura.
2) Sailkatzea ala ordenatzea?
2) Sailkatzea ala ordenatzea?
1) Zer da sailkatzea?, ordenatzea, besterik ez? Edozein objektu sailkatzeko, aldez aurretik irizpide batzuk finkatzea beharrezkoa da. Demagun etxeko sukaldeko objektuen sailkapena egin nahi dugula. Begi bistan, irizpide desberdinak aukera ditzakegu: formaren arabera, erabilpenaren arabera, zerez eginda daudenaren arabera eta abar. Egin proga, sukaldera jo eta, irizpide bat aurekatu ondoren, kokatu 16 objektu lau multzotan.
1) Zer da sailkatzea?, ordenatzea, besterik ez? Edozein objektu sailkatzeko, aldez aurretik irizpide batzuk finkatzea beharrezkoa da. Demagun etxeko sukaldeko objektuen sailkapena egin nahi dugula. Begi bistan, irizpide desberdinak aukera ditzakegu: formaren arabera, erabilpenaren arabera, zerez eginda daudenaren arabera eta abar. Egin proga, sukaldera jo eta, irizpide bat aurekatu ondoren, kokatu 16 objektu lau multzotan.
2) Orain pentsatu: uste duzu sailkapen honekin nahikoa dela?, multzo batzuk, beste multzo batzuen barruan egon daitezke?, zertarako erabiliko zenuke? Eman zure iritzia.
2) Orain pentsatu: uste duzu sailkapen honekin nahikoa dela?, multzo batzuk, beste multzo batzuen barruan egon daitezke?, zertarako erabiliko zenuke? Eman zure iritzia.
3) Biologian, sailkapen zientifikoak egiten dira, hau da, irizpide zientifikoak erabiliz. Koronabisuari buruzko argazki eta irudi pilo ikus ditzakegu komunikabideetan, berdez, gorriz, urdinez..."jantzita" Zure ustez, kolorea irizpide zientifikoa izan liteke?, zergatik?
3) Biologian, sailkapen zientifikoak egiten dira, hau da, irizpide zientifikoak erabiliz. Koronabisuari buruzko argazki eta irudi pilo ikus ditzakegu komunikabideetan, berdez, gorriz, urdinez..."jantzita" Zure ustez, kolorea irizpide zientifikoa izan liteke?, zergatik?
4) Eta, irizpide hauen artean, zein da zientifikoa eta zein ez?
4) Eta, irizpide hauen artean, zein da zientifikoa eta zein ez?
Kolorea, forma, sortzen den gaixotasuna, tamainua, barneko egitura, material genetikoa, parasitatzen duten organismoa, nola mugitzen da, usaina.
Kolorea, forma, sortzen den gaixotasuna, tamainua, barneko egitura, material genetikoa, parasitatzen duten organismoa, nola mugitzen da, usaina.
3) Orden zientifikoa: Taxonomia
3) Orden zientifikoa: Taxonomia
Sukaldeko tresneria oso ugaria badirudien ere, ezin dugu munduan bizi diren espezien kopuruarekin konparatu. Gaur egun, izaki bizidunen 1,9 milio bat espezie daudela kalkulatzen da, biodibertsitate itzela. Gainera, mikroorganismoen artean, oraindik espezie ugari sailkatu gabe geratzen dira.
Sukaldeko tresneria oso ugaria badirudien ere, ezin dugu munduan bizi diren espezien kopuruarekin konparatu. Gaur egun, izaki bizidunen 1,9 milio bat espezie daudela kalkulatzen da, biodibertsitate itzela. Gainera, mikroorganismoen artean, oraindik espezie ugari sailkatu gabe geratzen dira.
Guzti honetan zentzuzko ordena lortzeko, zientzia bat dago: Taxonomia izaki bizidunen sailkapenaz arduratzen dena. Taxonomiak sailkapen hierarkiko bat finkatu du: izaki bizidunak taldetan (taxonak) banatu ditu, baina talde bakoitzaren barruan beste azpitalde txikiagoak egiten.
Guzti honetan zentzuzko ordena lortzeko, zientzia bat dago: Taxonomia izaki bizidunen sailkapenaz arduratzen dena. Taxonomiak sailkapen hierarkiko bat finkatu du: izaki bizidunak taldetan (taxonak) banatu ditu, baina talde bakoitzaren barruan beste azpitalde txikiagoak egiten.
Taxonak, handienetik txikienera hurrengoak dira: Erreinua, Filum (edo tipoa), Klase, Ordena, Familia, Generoa eta Espeziea. Gikakiaren taxonomia, adibidez:
Taxonak, handienetik txikienera hurrengoak dira: Erreinua, Filum (edo tipoa), Klase, Ordena, Familia, Generoa eta Espeziea. Gikakiaren taxonomia, adibidez:
Birusek nomenklatura berezia dute, benetako izaki bizidunak ez izateagatik. Hona hemen koronabirusaren taxonak desordenatuta. Kokatu irudian bere orden zuzena:
Birusek nomenklatura berezia dute, benetako izaki bizidunak ez izateagatik. Hona hemen koronabirusaren taxonak desordenatuta. Kokatu irudian bere orden zuzena:
Generoa: Betacoronavirus
Erreinua: Birusak
Klase: Incertae sedis
Filuma: Incertae sedis
Espeziea: SARS-CoV-2
Familia: Coronaviridae
Ordena: Nidobiralak
Incertae sedis (euskaraz "kokapen zalantzazkoa")taxonomian erabiltzen da, harreman ezezagunak edo zalantzazkoak dituena adierazteko
Incertae sedis (euskaraz "kokapen zalantzazkoa")taxonomian erabiltzen da, harreman ezezagunak edo zalantzazkoak dituena adierazteko
4) Gako dikotomikoak
4) Gako dikotomikoak
Sukaldeko tresneria adierazteko, izen arruntak erabiltzen ditugu: lapikoa, sardezka, kafe-makina... Oso ezagunak diren organismoek izen arrunta ere daukate, txakurra, elefantea, armiarma...Baina, esate baterako, kaioen artean dibertsitate handia dago, espezie desberdinak, eta denak izen arrunta berberarekin. Gainera, hizkuntzen arabera, izenak aldatzen dira. Nola izendatzen dieten biologariek organismoei?
Sukaldeko tresneria adierazteko, izen arruntak erabiltzen ditugu: lapikoa, sardezka, kafe-makina... Oso ezagunak diren organismoek izen arrunta ere daukate, txakurra, elefantea, armiarma...Baina, esate baterako, kaioen artean dibertsitate handia dago, espezie desberdinak, eta denak izen arrunta berberarekin. Gainera, hizkuntzen arabera, izenak aldatzen dira. Nola izendatzen dieten biologariek organismoei?
XVIII. mendean Carl Von Linné suediar naturalistak izaki bizidunak sailkatzeko erabiltzen den sistema binomial hau asmatu zuen. Sistema honen bitartez, espezieak latinez izendatzen dira. Lehenengo hitzak, generoa adierazten du eta beti majuskulaz idazten da. Jarraian eta minuskulaz, bigarren izena dator. Adibidez, gizakia izendatzeko, "Homo" genero-izena da eta "sapiens", abizena moduko honekin, gure espeziea definitzen da, "Homo sapiens". Beste Homo generoaren espezieak egon dira: Homo neanderthaliensis, Homo antecessor... Orain bai, kaioen espezie batzuk daudela desberdindu ahal dugu.
XVIII. mendean Carl Von Linné suediar naturalistak izaki bizidunak sailkatzeko erabiltzen den sistema binomial hau asmatu zuen. Sistema honen bitartez, espezieak latinez izendatzen dira. Lehenengo hitzak, generoa adierazten du eta beti majuskulaz idazten da. Jarraian eta minuskulaz, bigarren izena dator. Adibidez, gizakia izendatzeko, "Homo" genero-izena da eta "sapiens", abizena moduko honekin, gure espeziea definitzen da, "Homo sapiens". Beste Homo generoaren espezieak egon dira: Homo neanderthaliensis, Homo antecessor... Orain bai, kaioen espezie batzuk daudela desberdindu ahal dugu.
Sukaldera bueltatzen gara. Orain, imajinaezazu tresna bat aurkitu nahi duzula, arroza egiteko lapiko bat, esate baterako. Multzo guztietan bilatzea topatu arte ez da modu egokia izango, ez da?, multzoz multzo begiratzen hasiko zinatekeelako. Hau saihesteko, sailkapen zientifiko-metodo eraginkor bat dago: gako dikotomikoak.
Sukaldera bueltatzen gara. Orain, imajinaezazu tresna bat aurkitu nahi duzula, arroza egiteko lapiko bat, esate baterako. Multzo guztietan bilatzea topatu arte ez da modu egokia izango, ez da?, multzoz multzo begiratzen hasiko zinatekeelako. Hau saihesteko, sailkapen zientifiko-metodo eraginkor bat dago: gako dikotomikoak.
Gako dikotomikoaren bidez, izaki bizidun bat identifikatzeko, bi aukeren artean (dikotomia) bakar bat hartzen joaten gara, bakoitzak beste dikotomiara eramaten gaituzte, eta honela, pista jolas bezala, sailkatzera heltzen gara.
Gako dikotomikoaren bidez, izaki bizidun bat identifikatzeko, bi aukeren artean (dikotomia) bakar bat hartzen joaten gara, bakoitzak beste dikotomiara eramaten gaituzte, eta honela, pista jolas bezala, sailkatzera heltzen gara.
Adibidez, sukaldeko tresnerian, arroza egiteko lapiko bat gako dikotomiko baten bidez sailkatu nahi izanez gero, honela hasiko ginateke:
Adibidez, sukaldeko tresnerian, arroza egiteko lapiko bat gako dikotomiko baten bidez sailkatu nahi izanez gero, honela hasiko ginateke:
Hona hemen bi adibide, dinosaurioekin eta landareekin
Hona hemen bi adibide, dinosaurioekin eta landareekin
Saia zaitez, "Coronaviridae" Familakoa den Koronabirusa identifikatzeko gako dikotomiko bat egiten.
Saia zaitez, "Coronaviridae" Familakoa den Koronabirusa identifikatzeko gako dikotomiko bat egiten.
5) Zure liburuxka / kartela
5) Zure liburuxka / kartela
Ikusten duzunez, izaki bizidunak sailkatzea ez da lan makala. Birusaren munduan ere biodibertsitate handia dago. Zenbat birus-espezie daude? Pilo, gutxi gora behera 10-31 espezie daudela kalkulatzen da, hots, bat zenbakia eta segituan 31 zero. Bakarrik Koronabisuen espeziak 39 dira.
Ikusten duzunez, izaki bizidunak sailkatzea ez da lan makala. Birusaren munduan ere biodibertsitate handia dago. Zenbat birus-espezie daude? Pilo, gutxi gora behera 10-31 espezie daudela kalkulatzen da, hots, bat zenbakia eta segituan 31 zero. Bakarrik Koronabisuen espeziak 39 dira.
Orain, koronabirusari buruzko datu ugari ezagutzen dituzu: nolakoa den, zerez osatuta dago, sailkatzeko irizpideak, taxonomia... Datu guzti hauekin, kartel edo liburuxka bat, laburpen moduan, egingo duzu. Oso erraza da, txostenean egindako guztia zuk aukeratutako ordenean kokatu besterik ez duzu egin behar, eta honetaz (ordena, sailkapena) badakigu, ez da?
Orain, koronabirusari buruzko datu ugari ezagutzen dituzu: nolakoa den, zerez osatuta dago, sailkatzeko irizpideak, taxonomia... Datu guzti hauekin, kartel edo liburuxka bat, laburpen moduan, egingo duzu. Oso erraza da, txostenean egindako guztia zuk aukeratutako ordenean kokatu besterik ez duzu egin behar, eta honetaz (ordena, sailkapena) badakigu, ez da?
Kartelak A4 orri batean egingo duzu eta hurrengo ezaugarriak izan behar ditu:
Kartelak A4 orri batean egingo duzu eta hurrengo ezaugarriak izan behar ditu:
KORONABIRUSA
KORONABIRUSA
Izen zientifikoa eta izen arrunta
Izen zientifikoa eta izen arrunta
Sortzen duen gaixotasunaren izena:
Sortzen duen gaixotasunaren izena:
Koronabirusaren egitura, marrazki edo irudi bat azalduta. Erabilitako irizpideak
Koronabirusaren egitura, marrazki edo irudi bat azalduta. Erabilitako irizpideak
Taxonomia
Taxonomia
Gako dikotomikoa
Gako dikotomikoa
Gaineratu nahi dituzun beste informazio batzuk
Gaineratu nahi dituzun beste informazio batzuk
Txostena
Txostena
Sakontzeko
Sakontzeko
Esku-lanekin trebea bazara, koronabirusaren maketa bat egin dezakezu
Esku-lanekin trebea bazara, koronabirusaren maketa bat egin dezakezu
Zure lana ebaluatuko da hurrengo irizpideen bidez:
Zure lana ebaluatuko da hurrengo irizpideen bidez:
Txosneraren galdeetan nabarmentzen da gaiari buruzko informazioa ondo identifikatuta eta ulertuta dagoela, azalpenekin eta argudioekin lotuta.
Hiztegi zientifikoa zuzen erabiltzen du
Sormena erabiltzen du planteatutako galderetan eta kartelan
Txostena eta kartela txukun eta garbi antolatuta daude
Badaki zeintzuk diren birusen egitura
Badaki izaki bizidunak nola sailkatzen diren
Koronabirusari buruzko gako dikotomiko erraza eraikitzen du
Etxean egiteko dokumentu osoa
Etxean egiteko dokumentu osoa
Irudiak: birusen tipoak / The biology notes / Classification viruses / Gloster
Euskara: birusak
Hiru.com: birusak
Zientziajoleak: bizitza sailkatzeko sistemak
Page updated
Google Sites
Report abuse