Lijnen 61-70

L. 61 : Antwerpen - Aalst

Oude God (L. 25) [- Edegem] / Kontich-Kazernen (L. 25) [- Kontich-Dorp - Y L. 25A - Reet -] Boom (L. 52) - Y Sauvegarde (L. 52) - Willebroek (L. 54) [- Tisselt-West -] [Londerzeel-Oost] (L. 53) - Londerzeel[-West] (L. 53) [- Steenhuffel - Peizegem -] Opwijk (L. 60) [- Nijverzeel - Baardegem - Moorsel - Mijlbeke (De Rozen) -] Aalst[-Noord] (L. 50, 57, 82)

Deze lijn, bijgenaamd "Leireken", maakte oorspronkelijk deel uit van een geplande internationale verbinding Antwerpen - Douai, via Zottegem - Ronse - Tournai. Maar de verbinding met Frankrijk werd nooit gerealiseerd en er hebben nooit doorgaande treinen verder dan Aalst gereden.

Openingsdata:
- Oude God / Kontich - Boom: 28 december 1875.
- Boom - Londerzeel: 8 augustus 1881.
- Londerzeel - Opwijk: 8 september 1878.
- Opwijk - Aalst: 12 oktober 1879.

Omstreeks 1898 werd het tracé van L. 61 in Londerzeel verlegd. Oorspronkelijk liep de lijn van Londerzeel-Oost (kruising met L. 53) rechtstreeks naar Steenhuffel. In 1898 werd L. 53 (i.v.m. werken aan het zeekanaal Brussel-Rupel) opgehoogd; L. 61 liep sindsdien via een brug onder L. 53 door, volgde L. 53 van Londerzeel-Oost tot Londerzeel-West (= het huidige station Londerzeel op L. 53) en boog vandaar zuidwaarts af naar Steenhuffel.

Opheffing reizigersverkeer:
- Oude God - Kontich-Dorp: 5 oktober 1930. Vanaf dan is er reizigersverkeer op de verbindingsboog Kontich-Kazernen - Kontich-Dorp; voordien reden daar geen reguliere reizigerstreinen.
- Kontich-Kazernen - Boom en Willebroek - Londerzeel: 5 oktober 1952.
- Londerzeel - Opwijk: 5 oktober 1952.
- Boom - Willebroek: 2 juni 1957.
- Opwijk - Aalst: 2 juni 1957.

Opbreken van de sporen:
- Oude God - Kontich-Dorp: vermoedelijk 1931 of kort daarna, in verband met de vernieuwing en elektrificatie van lijn 25.
- Kontich-Kazernen - Boom: 1953.
- Willebroek - Londerzeel: 1955-1956.
- Steenhuffel - Opwijk: einde 1956.
- Londerzeel - Steenhuffel: 1957.
- Moorsel - Aalst: 1961.
- Opwijk - Moorsel: einde 1976.
De allerlaatste reizigerstrein op 'Leireken' was een speciale stoomtrein (locomotief 29.013 met drie L-rijtuigen) tussen Opwijk en Moorsel op 1 augustus 1976 ter gelegenheid van de Moorselse Pikfeesten.

Huidige toestand
- Tussen Mortsel en Reet zijn op de bedding wegen aangelegd: de Boniverlei in Edegem, de expressweg N171 in Kontich.
- Het baanvak Kontich-Kazernen - Kontich-Dorp is nog goed zichtbaar in het landschap, van spoorlijn 25 tot aan de Boniverlei (gedeeltelijk fietspad; bomenrij - met dank aan Steven Ceuppens voor deze informatie).
- Tussen Reet en Boom zijn er nog sporen van de bedding terug te vinden in het landschap; er zijn echter plannen om de N171 door te trekken tot aan de A12.
- In Boom ligt op de oude spoorwegbedding nu de Acacialaan, verderop Spoorweglaan.
- Boom - Willebroek: bestaande spoorlijn 52/2, geëlektrificeerd in mei 1998, samen met het baanvak Boom - Puurs van lijn 52. Het baanvak Boom - Willebroek werd echter niet terug in gebruik genomen; op 5 augustus 2002 werd het baanvak officieel buiten dienst gesteld. In 2016 werd de bovenleiding verwijderd en de wissel aan Y Sauvegarde uitgebroken door Infrabel. Enkel een kort stuk aan de uitrit van Willebroek is nog bruikbaar als (niet-geëlektrificeerd) rangeerspoor.
- Willebroek - Londerzeel: de bedding is in het landschap nog tamelijk goed te volgen; enkele voormalige baanwachtershuisjes bestaan nog.
- Londerzeel - Aalst: prachtig fiets- en wandelpad 'Leireken'. De stationsgebouwen van Steenhuffel (vzw. Leireken) en Baardegem (café 't Stationneke met spoorwegattributen) zijn mooi gerestaureerd. Verscheidene baanwachtershuisjes. Bij het station van Steenhuffel staat een K-rijtuig (eerste klasse met bagageafdeling) uit 1935 opgesteld.

Literatuur
Louis De Bondt en Philippe Callaert, Leireken. De geschiedenis van lijn 61 Aalst - Antwerpen Zuid, uitgegeven door de auteurs in eigen beheer, 1996.

L. 62 : Oostende - Torhout

Oostende (L. 50A) [- Meiboom - Stene - Snaaskerke - Gistel - Moere - Eernegem - Ichtegem - Wijnendale -] Torhout (L. 63, 66)

Geopend 1 april 1868 (Ostende - Armentières; teruggekocht door de Belgische staat op 1 januari 1880).
Het oorspronkelijke tracé liep van het station Oostende-Stad rechtstreeks zuidwaarts naar Stene. In 1946 werd het tracé naar het oosten verlegd, zodat de treinen uit Torhout Oostende-Kaai als nieuw eindpunt kregen. Zie de afzonderlijk nota over de stations van Oostende.

Tweede spoor aangelegd in 1897, weer opgebroken in 1940.
Reizigersverkeer opgeheven op 26 mei 1963.
Goederenverkeer opgeheven in 1967.
Lijn opgebroken in 1984-1985.
Op de bedding is thans een fiets- en wandelpad aangelegd, "De Groene 62". De stationsgebouwen van Moere en Wijnendale zijn bewaard gebleven.

L. 63 : Torhout - Ieper

Torhout (L. 62, 66) [-] Kortemark (L. 73) - [Sint-Jozef - Staden - Westrozebeke - Poelkapelle - Langemark - Boezinge - Brielen Hoekje -] Ieper (L. 64, 69)

Geopend 15 augustus 1873 (Ostende - Armentières; teruggekocht door de Belgische staat op 1 januari 1880).
Enkelspoor.
Reizigersverkeer opgeheven op de sectie Torhout - Kortemark na WO II, ten laatste in 1949; op de sectie Kortemark - Ieper op 22 mei 1955.
Sectie Torhout - Kortemark opgebroken in 1968.
Sectie Kortemark - Westrozebeke, sinds 1990 buiten dienst voor de NMBS, werd behouden voor militair verkeer naar Houthulst ('lijn te behouden in het belang van de natie') tot 2 juni 2003. Op die datum werd de lijn volledig buiten dienst gesteld. Ze werd in 2005 opgebroken.
Sectie Westrozebeke - Ieper was al eerder opgebroken: Langemark - Ieper in 1985; Westrozebeke - Langemark in 1992.
Op de lijn werd een fiets- en wandelpad is aangelegd, op de sectie Westrozebeke - Boezinge in de jaren 1990 ('Vrijbosroute'), op de sectie Kortemark - Westrozebeke in 2006. De stationsgebouwen van Sint-Jozef, Staden (goederenloods), Westrozebeke, Poelkapelle, Langemark en Boezinge bestaan nog.

L. 64 : Ieper - Roeselare

Ieper (L. 63, 69) [- Kruiskalsijde - Frezenberg - Zonnebeke - Kerselaar - Moorslede-Passendale - Vierkavenhoek - Meiboom (West) -] Roeselare (L. 65, 66)

Geopend 12 april 1868 (Flandre Occidentale, genationaliseerd op 1 januari 1907).
In 1935 werd het reizigersverkeer bij wijze van proef vervangen door een autobusdienst, maar na protest en wegens tegenvallende opbrengst in 1936 heringevoerd.
Reizigersverkeer opgeheven top 17 mei 1953.
Sectie Vierkavenhoek - Roeselare opgebroken in 1955.
Sectie Ieper - Vierkavenhoek opgebroken in 1971; enkel het baanvak tussen het station van Ieper en het bedrijf Picanol bleef nog tot omstreeks 1980 in gebruik als industrieaansluiting.
De bedding van de sectie Kruiskalsijde - Zonnebeke werd hergebruikt voor een autoweg (N37). Het station van Zonnebeke bestaat nog. De bedding Zonnebeke - Roeselare is grotendeels omgevormd tot geasfalteerd/gebetonneerd fiets- en wandelpad (waarneming 2013). In Roeselare zijn de Koning Albert I-laan en de Meiboomlaan aangelegd op de voormalige spoorbedding.

L. 65 : Roeselare - Menen grens (Tourcoing)

Roeselare (L. 64, 66) [- Meiboom - Den Aap=Zilverberg - Beitem - Ledegem-Dadizele - (Moorsele-)Kezelberg - Menen (Bruggepoort)] Menen (L. 69) - Franse grens

Baanvak Menen - Franse grens geopend op 6 oktober 1879 door de Franse Compagnie du Nord.
Baanvak Roeselare - Menen geopend op 22 november 1889 (Flandre Occidentale, genationaliseerd op 1 januari 1907).
Reizigersverkeer opgeheven op 8 oktober 1950; op de verbinding Menen - Tourcoing reed nog één reizigerstrein heen en weer per dag tot in 1954-1955.
Goederenverkeer opgeheven:
- op het baanvak Roeselare - Beitem in 1952;
- op het baanvak Beitem - Menen in 1975.
Lijn opgebroken:
- baanvak Roeselare - Beitem in 1955;
- baanvak Beitem - Menen in 1978.

Huidige toestand:
In Roeselare werd op het eerste gedeelte van het traject (gemeenschappelijk met L. 64) de Koning Albert I-laan aangelegd. Tot aan de voormalige halte Den Aap/Zilverberg is de lijn praktisch verdwenen. Tussen Beitem en Menen is op de bedding een fiets- en wandelpad aangelegd. De stationsgebouwen van Beitem en Ledegem-Dadizele bestaan nog.
Het lijngedeelte vanuit Menen richting Franse grens bleef nog jaren in gebruik als industrieaansluiting. Het werd opgebroken in 2013; slechts een kleine 100 meter spoor na de aansluitingswissel lagen er nog begin 2014 (met dank aan Bruno Malfait voor deze laatste informatie).

L. 66 : Brugge - Kortrijk

Brugge (L. 50A, 51, 58) - [Sint-Michiels] - [Loppem] - Zedelgem - [Veldegem] - Torhout (L. 62, 63) - Lichtervelde (L. 73) - [Gits] - [Beveren] - Roeselare (L. 64, 65) - [Rumbeke] - [Kachtem] - Izegem - Ingelmunster (L. 66A, 73A) - [Lendelede] - [Sint-Katharina] - [Heule (Leiedal = industrieaansluiting)] - Y Kortrijk-West (L. 69) - Y Leiebrug (L. 66/1) - Kortrijk (L. 75, 83)

Openingsdata (maatschappij Flandre Occidentale, genationaliseerd op 1 januari 1907):
- 4 oktober 1846: baanvak Brugge - Torhout
- 28 februari 1847: baanvak Torhout - Lichtervelde
- 31 maart 1847: baanvak Lichtervelde - Roeselare
- 1 mei 1847: baanvak Roeselare - Izegem
- 28 mei 1847: baanvak Izegem - Ingelmunster
- 14 juli 1847: baanvak Ingelmunster - Kortrijk

Het eerste station van Brugge lag dichter bij het stadscentrum, aan 't Zand; het oorspronkelijke tracé van lijn 66 liep van daaruit rechtstreeks zuidwaarts naar Loppem. Later (1939) werd een nieuw station meer zuidwaarts gebouwd, "extra muros" bij Sint-Michiels, en lijn 66 werd oostwaarts omgeleid.

Geëlektrificeerd op 20 mei 1986.
Dubbelspoor. Vmax 120 km/u.

De industrieaansluiting van transportbedrijf Essers in Heule werd einde 2021 opgebroken.

Verbindingssporen:

• 66/1 : Y Leiebrug (L. 66) - Kortrijk-Goederen (L. 75)

L. 66A : Ingelmunster - Anzegem

Ingelmunster (L. 66, 73A) [- Wante - Oostrozebeke - Wielsbeke - Sint-Eloois-Vijve -] Waregem (L. 75) [- De Biest = Gaverbeek - Heirweg -] Anzegem (L. 89)

Geopend 20 december 1868.
Reizigersverkeer opgeheven in 1934 (Waregem - Anzegem); op het baanvak Ingelmunster - Waregem bleef het reizigersverkeer gehandhaafd tot tijdens of kort na WO II (ten laatste tot in 1949).
Goederenverkeer bleef er
- op het baanvak Ingelmunster - Wielsbeke tot in de jaren 1970 (opgebroken in 1978);
- op de baanvakken St-Eloois-Vijve - Waregem en Waregem - Gaverbeek (= industrielijn 206) tot in de jaren 1980.
De lijn is thans zo goed als helemaal opgebroken; enkel tussen Sint-Eloois-Vijve en Waregem (thans natuur-wandelpad) zouden de sporen gedeeltelijk zijn blijven liggen (zie De Oude Spoorwegberm).
Het stationsgebouw van Sint-Eloois-Vijve, thans eigendom van een privé-firma, is merkwaardig door een rij blauwe glazuurtegels onder de kroonlijst, waarop de werkzaamheden van de vlasnijverheid staan uitgebeeld.
In Oostrozebeke zijn nog delen van de bedding zichtbaar en is het stationsgebouw bewaard gebleven.
Aan de kruising met de N43 in Sint-Eloois-Vijve staat nog een wachtershuisje (thans frituur 't Routehuizeke).
Tussen Waregem en de E17 is de bedding omgevormd tot fietspad.
(met dank aan José Ketels voor de info in de bovenstaande drie regels)
Het stationsgebouw van Heirweg is gerestaureerd en tot woning omgebouwd (met dank aan Denis Dujardin voor dit bericht).

L. 67 : Comines - Le Touquet grens (Armentières)

Comines (L. 68, 69) [- Mai Cornet - Bas-Warneton - Warneton (L. 69B) - Pont-Rouge - Le Touquet - Franse grens]

Geopend op 1 november 1870 (Flandre Occidentale, in 1880 overgenomen door de Belgische Staatsspoorwegen).
Grensoverschrijdend reizigersverkeer opgeheven in 1937.
Op het baanvak Comines - Le Touquet werd het reizigersverkeer opgeheven op 8 oktober 1950.
Grensoverschrijdend goederenverkeer tot 29 mei 1988.
Lijn buiten dienst gesteld op 25 juli 1988, uit de inventaris geschrapt op 24 april 1989 en kort nadien opgebroken.
De stationsgebouwen van Warneton en Pont-Rouge zijn gerestaureerd als privé-woningen.

L. 68 : Comines - Comines grens (Lille)

Comines (L. 67, 69) [- Franse grens]

Deze lijn, die slechts 1 km over Belgisch grondgebied liep (de Belgisch-Franse grens loopt dwars door Comines heen en er is dus een Belgische én een Franse gemeente met die naam) werd geopend op 15 juni 1876. Het reizigersverkeer werd over de gehele lijn georganiseerd door de Nord-Français/SNCF tot aan de opheffing van de grensoverschrijdende exploitatie op 18 februari 1955. De korte Belgische sectie van de lijn werd op 1 januari 1966 'buiten dienst' verklaard en kort nadien opgebroken. Tussen Lille en Comines (Fr.) werd nog tot 14 december 2019 reizigersverkeer georganiseerd door de SNCF. Vanaf die datum werden de treinen vervangen door bussen 'vanwege de slechte staat van het spoor'.

L. 69 : Kortrijk - Abele grens (Hazebrouck)

Y Kortrijk-West (L. 66) - Bissegem - Wevelgem - Menen (L. 65) - Wervik - Comines (L. 67, 68) - [Houthem] - [Hollebeke] - [Zillebeke] - Ieper (L. 63, 64) - [Vlamertinge] - [Brandhoek] - Poperinge (L. 76) [- Abele - Franse grens]

Openingsdata (Flandre Occidentale, genationaliseerd op 1 januari 1907):
- Kortrijk - Wervik: 14 januari 1853
- Wervik - Comines: 18 juni 1853
- Comines - Ieper: 18 maart 1854
- Ieper - Poperinge: 20 maart 1854
- Poperinge - Franse grens: 10 juni 1870.

De lijn werd op Frans grondgebied tot Hazebrouck geëxploiteerd door de Belgische Staatsspoorwegen en vanaf 1926 door de NMBS tot in 1941.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het baanvak Ieper - Hazebrouck door het Belgische leger op dubbelspoor gebracht voor druk militair verkeer; na de oorlog werd het tweede spoor weer opgebroken.

Op het baanvak Poperinge - Abele werd het reizigersverkeer opgeheven op 8 oktober 1950.
Daarna bleef er nog internationaal reizigersverkeer (SNCF) op het baanvak Abele - Godewaersvelde - Hazebrouck tot 22 mei 1954.
Locaal grensoverschrijdend goederenverkeer bleef er tot 26 september 1970 en in 1971 werd het baanvak buiten dienst gesteld en opgebroken.
In Poperinge is een kort stukje van de bedding omgevormd tot de 'Quintenswandeling', de rest van de bedding werd ingenomen door de N38 naar Steenvoorde.

Het baanvak Kortrijk - Poperinge werd geëlektrificeerd op 22 mei 1987.
Kortrijk - Comines dubbelspoor, Comines - Poperinge enkelspoor. Vmax 120 km/u.

L. 69B : Warneton - Nieuwkerke

[Warneton (L. 67) - Mesen - Nieuwkerke]

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd door het Britse leger een spoorlijn aangelegd vanuit Bailleul (Belle) in Frankrijk als aanvoerlijn naar het front. Deze lijn liep ten zuiden van Dranouter, tussen Wulvergem en Nieuwkerke, tot aan de steenweg Mesen - Ploegsteert (aldus te zien op een spoorwegkaart van het Tweede Britse Leger, situatie 1 februari 1918, Imperial War Museum - dank aan Paul Van Heesvelde voor deze informatie). Deze lijn werd in de zomer van 1916 geopend en in maart 1918 verlengd tot een artilleriestelling bij Mesen. Tijdens het Duitse voorjaarsoffensief in 1918 moest het Britse leger zich terugtrekken en werd de lijn opgebroken, maar na het succesvolle geallieerde tegenoffensief werd de lijn eind september, begin oktober heropend. De Britse legerleiding besliste vervolgens de lijn te verlengen tot Warneton, deze verlenging werd geopend op 30 oktober 1918, kort voor de wapenstilstand.

Na de oorlog werd het baanvak Warneton - Nieuwkerke opgenomen in het net van de Staatsspoorwegen. Reizigersverkeer was er van 30 september 1920 tot 6 oktober 1929. Vanaf 1925 stopten de treinen ook te Mesen. Van Nieuwkerke is een afbeelding van een houten station bekend (zie Hugo De Bot, Stationsarchitectuur in België. Deel II, Turnhout: Brepols, 2003, p. 17). Beperkt goederenverkeer, vooral in het suikerbietenseizoen, was er tot eind 1962. De lijn werd opgebroken in 1965.

(Bron: Wim De Ridder, Militaire spoorlijnen in België, uitgave TSP, 2016, p.62.)

L. 70 : Comines - Lille

In de jaren 1945-1955 gebruikt als tabelnummer in spoorboekjes voor de SNCF-dienstregeling op de grensoverschrijdende lijn Lille - Comines.
Zie lijn 68.