Brugge (L. 50A, 50A/5, 58, 66) [oorspronkelijk: - Brugge-Dok - Dudzele ...; vanaf 1900-1906: - Brugge-Noord - Brugge-Zeehaven - Y Blauwe Toren ...; vanaf 1910:] - Brugge-Sint-Pieters - Brugge-Dijk (L. 201) - Y Blauwe Toren (L. 51A) - [Dudzele] - [Zuienkerke = tot 1908 'Lissewege'] - [Uitkerke] - Blankenberge [- Zeebrugge-West (L. 51A) - Zeebrugge-Centrum - Heist-Sluizen - Heist]
Geopend:
- baanvak Brugge - Blankenberge: 26 juli (openingsrit) en 6 augustus (start exploitatie) 1863
- baanvak Blankenberge - Heist: 12 (of 22) juli 1868
(Compagnie du Chemin de Fer de Bruges à Blankenberghe, overgenomen door de Belgische Staat in 1878).
In 1906 werden Zeebrugge en Heist rechtstreeks met Brugge verbonden (zie lijn 51A).
Het baanvak Blankenberge - Zeebrugge werd op 1 oktober 1908 buiten dienst gesteld en bijgevolg werd Blankenberge vanaf toen een kopstation.
(N.B. De buiten dienst gestelde spoorlijn werd wel nog gedurende een aantal jaren gebruikt voor de nieuwe buurtspoorlijn van Blankenberge naar Zeebrugge en Heist; met dat doel werd een derde rail toegevoegd.)
In 1915 werd door de Duitse bezetter meer landinwaarts een nieuwe verbindingsboog Blankenberge - Zeebrugge aangelegd voor militaire doeleinden. Deze lijn werd na de oorlog overgenomen door de Belgische Staat en er werd ook reizigersverkeer op georganiseerd. Ze werd op 8 oktober 1933 gesloten voor reizigersverkeer en in 1938 opgebroken.
De lijn Brugge - Blankenberge werd geëlektrificeerd op 17 juli 1954.
Dubbelspoor, Vmax 120 km/u.
Er wordt een derde spoor aangelegd tussen Brugge en Y Dudzele op L. 51A (waarneming juli 2025).
Bij de opening in 1863 liep de lijn vanaf het Brugse station op 't Zand via de vesten (huidige Gulden Vlieslaan, Koningin Elisabethlaan en Kornvest) naar het Handelsdok (op dat traject was al op 31 oktober 1849 een 'raccordement' geopend naar Brugge-Dok [FRBS]) en stak de vaart over via de Warandebrug en liep van daaruit verder noordwestwaarts richting Blauwe Toren. Vanaf 27 juni 1900 wordt (wellicht in verband met de aanleg van het zeekanaal naar Zeebrugge?) een nieuw traject in dienst genomen dat de vaart kruist over de Krakelenbrug. Daar komt een nieuw reizigersstation Brugge-Noord ter vervanging van Brugge-Dok, en op 15 mei 1905 een (goederen)station Brugge-Zeehaven (FRMT). Op 15/11/1910 wordt de nieuwe lijn in dienst genomen via de Waggelwaterbrug en verder over het huidige traject via Brugge-Sint-Pieters (FRSP) en een bundel Brugge-Zeehaven-Vorming (FRMF). De oorspronkelijke lijn via de vesten werd opgebroken. De rest van het oude traject bleef bewaard als industrielijn 201 Brugge-Dijk - Brugge-Zeehaven. Het huidige station van Brugge 'extra muros' werd gebouwd in de jaren 1936-1939. Op 31 maart 1939 reed de laatste trein door het oude station op 't Zand, dat evenwel pas na de Tweede Wereldoorlog, in1947-1948, gesloopt werd.
(Bronnen: [1] De Brugse stations, website van Johan Van Balberghe; [2] gegevens van Jean-Pierre Schenkel op de website spoorweggeschiedenis; [3] info van Michel Van den Berghe, waarvoor dank.)
Y Blauwe Toren (L. 51) - Y Dudzele (L. 51B) - [Dudzele-Kanaal] - Y Ter Doest (L. 51B/1) - Lissewege - [Zwankendamme] - [Zeebrugge-West (L. 51) =] Zeebrugge-Vorming - Zeebrugge-Strand - [Zeebrugge-Kaai] / Zeebrugge[-Centrum =]-Dorp (L. 202) [- Heist - Duinbergen - Knokke]
Er bestond al een spoorlijn Blankenberge - Heist sinds 1868 (zie lijn 51).
In verband met de aanleg van de nieuwe Brugse zeehaven (Zeebrugge) omstreeks 1900, werd in 1906 een nieuwe rechtstreekse lijn Brugge - Zeebrugge aangelegd, die in Zeebrugge aansloot met de bestaande lijn naar Heist, en vanaf 1915 met een nieuwe verbindingsboog naar Blankenberge (zie lijn 51).
De lijn werd door de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog vanaf het voorjaar 1915 verlengd tot Knokke en verder tot aan de Nederlandse grens bij het Zwin voor het bevoorraden van de batterij Wilhelm II en van een aantal artilleriestellingen. (Voor meer info zie het boek 'Militaire spoorlijnen in België' van Wim De Ridder p. 92-93.)
Na de oorlog werd het baanvak Heist - Knokke door de Belgische Staatsspoorwegen overgenomen en voor reizigers- en goederenverkeer in dienst gesteld op 4 juli 1920.
In de loop van de jaren '20 werd de lijn vanaf Duinbergen naar Knokke zuidwaarts verlegd, ten zuiden van de Knokkestraat. In 1932 werd het voorlopige houten station van Knokke vervangen door een nieuw station in L-vorm, ontworpen door architect P. Nouille.
Na de Tweede Wereldoorlog werd ook het baanvak Zeebrugge - Heist - Duinbergen zuidwaarts verlegd. Het nieuwe tracé met een nieuw station in Heist (architect Dugardein) kwam in dienst op 15 december 1951 en nadien werd het oude tracé opgebroken.
Wegens de aanleg van een nieuwe achterhaven in Zeebrugge, werd de lijn tussen Zeebrugge en Heist in 1983 onderbroken en werd er een nieuwe, meer landinwaartse lijn aangelegd tussen Dudzele en Heist (zie lijn 51B).
Ten gevolge van de aanleg van een nieuwe rangeerbundel tussen het rangeerstation Zeebrugge-Vorming en het station Lissewege, werd de stopplaats Zwankendamme op 14 december 2014 opgeheven.
Lijn 51A Brugge - Zeebrugge - Knokke werd geëlektrificeerd op 23 maart 1955.
Baanvak Brugge - Zeebrugge dubbelspoor, Vmax 120 km/u.
Het baanvak Zeebrugge - Knokke was tot in 1983 enkelsporig, met kruisingsmogelijkheid in Heist.
In 2001 werd op de aansluiting naar de Zeebrugse kaaimuur een nieuw station Zeebrugge-Strand geopend, waar de reizigers tijdens het weekend rechtstreeks van de trein naar het strand kunnen. Op werkdagen wordt het oude station Zeebrugge[-Centrum] bediend, herdoopt in Zeebrugge-Dorp. In de NMBS-administratie is lijn 51A nu de lijn naar Zeebrugge-Strand; de aftakking naar Zeebrugge-Dorp werd herdoopt tot lijn 51A/1 Zeebrugge-Vorming - Zeebrugge-Dorp (Vmax 40 km/u).
Y Dudzele (L. 51A) - Y Boudewijnkanaal (L. 51B/1) - Y Pelikaan (L. 202B) - Heist [(L. 51A)] - Duinbergen - Knokke
De spoorlijn (Brugge - Zeebrugge -) Heist - Knokke bestond al sinds 1920, werd zuidwaarts verlegd in 1951 en geëlektrificeerd in 1955 (zie lijn 51A).
Wegens de aanleg van een nieuwe achterhaven in Zeebrugge, werd de lijn tussen Zeebrugge en Heist in 1983 onderbroken en werd er een nieuwe, meer landinwaartse lijn aangelegd tussen Y Dudzele en Heist. Bij die gelegenheid werd het enkelsporige baanvak Heist - Knokke tevens dubbelsporig gemaakt.
Deze nieuwe lijn werd meteen geëlektrificeerd en in dienst genomen op 16 mei 1983.
Dubbelspoor, Vmax 120 km/u.
Verbindingssporen
51B/1: Y Ter Doest (L. 51A) - Y Boudewijnkanaal (L. 51B)
Boog van Ter Doest, rechtstreekse enkelsporige verbinding tussen Zeebrugge-Vorming en de bundels Pelikaan en Ramskapelle op de rechteroever van het zeekanaal, aanleg begonnen in 2008, in dienst gesteld op 5 november 2012.
Geëlektrificeerd enkelspoor. Vmax 60 km/u.
Dendermonde (L. 53, 57, 60) - Baasrode-Noord - Sint-Amands - Oppuurs - Puurs (L. 54) - Ruisbroek-Sauvegarde - Y Sauvegarde (L. 52/2 = 61, 270) - Boom (L. 61) - [Krekelenberg] - Niel - Schelle - Hemiksem - [Hemiksem-Werkplaatsen] - [Y driehoek L. 52/1] - [Hoboken-Kapelstraat] - [Hoboken] - Hoboken-Polder - Antwerpen-Kiel (goederenstation) - Antwerpen-Zuid (L. 25A, 59)
Openingsdata:
- baanvak Hoboken - Antwerpen-Zuid: 10 juli 1878 (deel van de fortenlijn)
- baanvak Boom - Hoboken: 20 juli 1879
- baanvak Dendermonde - Puurs: 22 juli 1880
- baanvak Puurs - Boom: 8 augustus 1881.
De lijn werd dubbelsporig aangelegd maar de baanvakken Dendermonde - Puurs en Puurs - Boom werden in 1961 tot enkelspoor teruggebracht.
Samenhangend met de aanleg van de nieuwe ringlijn rond Antwerpen en de Kennedy-tunnel onder de Schelde, werd het oude kopstation Antwerpen-Zuid vanaf 1965 ontmanteld. Het monumentale stationsgebouw met toren werd afgebroken in 1965 maar de perronsporen bleven nog in dienst tot in 1968. Op 6 februari 1968 werd een voorlopig eindpunt van lijn 52 ingericht ter hoogte van de E. Vloorstraat. Vervolgens werd lijn 52 aangesloten op de ringlijn, waar aan de vertakking met lijn 59 een nieuw station Antwerpen-Zuid gebouwd werd. Vanaf 15 juli 1968 konden de treinen van lijn 52 de ringlijn en het nieuwe station Antwerpen-Zuid bereiken. Op 27 september 1970 kwam de ringlijn in dienst en konden de treinen uit Boom verder rijden naar Berchem en Antwerpen-Centraal.
Op 1 juni 1980 werd het baanvak Boom - Antwerpen-Zuid geëlektrificeerd.
Op dezelfde datum werd het baanvak Dendermonde - Puurs buiten dienst gesteld en het reizigersverkeer 'voorlopig' onderbroken op het baanvak Puurs - Boom.
Het baanvak Dendermonde - Puurs wordt sindsdien toeristisch geëxploiteerd door de BVS (Stoomspoorlijn Dendermonde-Puurs).
De vernieuwing van de ophaalbrug over het zeekanaal in Boom sleepte jarenlang aan; ondertussen was er op het baanvak Puurs - Y Sauvegarde enkel goederenverkeer ten behoeve van de fabriek Prayon-Rupel in Ruisbroek.
Pas in mei 1998 kwam er opnieuw reizigersverkeer op het inmiddels geëlektificeerde baanvak Puurs - Boom.
Huidige toestand:
- baanvak Dendermonde - Puurs: enkelspoor, toeristische exploitatie door de BVS
- baanvak Puurs - Boom: enkelspoor, geëlektrificeerd, Vmax 90 km/u
- baanvak Boom - Antwerpen-Zuid: dubbelspoor, geëlektrificeerd, Vmax 90 km/u.
Verbindingssporen:
52/1 : Hoboken - Mortsel (de zogeheten fortenlijn, zie hieronder)
52/2 : Y Sauvegarde - Willebroek (deel van de voormalige lijn 61, zie aldaar)
Hoboken / Hemiksem (L. 52) [Fort 8 - Fort 7 - Wilrijk (L. 25A) - Fort 6 - Fort 5 - Luithagen - Fort 4 -] Oude God (L. 25) / Mortsel (L. 27)
De lijn Antwerpen-Zuid - Hoboken - Wilrijk - Oude God werd aangelegd door de Belgische staat en geopend op 10 juli 1878. Deze lijn had in de eerste plaats een militaire functie: het bedienen van de fortengordel rond Antwerpen. De stopplaatsen aan de forten - enkel toegankelijk voor militairen - werden bediend tussen 1880 en 1920. Later werd de lijn vooral gebruikt voor goederenvervoer in combinatie met lijn 25A.
De dubbelsporige lijn werd aan beide uiteinden met een spoordriehoek verbonden aan de lijnen 52 en 25/27; in Wilrijk kwamen er aansluitingen met en een brug over lijn 25A.
Beperkt reizigersverkeer was er tot in de jaren 1958-1959; in die laatste jaren werden de doorgaande treinen Antwerpen-Centraal - Mechelen - Gent - Kortrijk (- Rijsel) omgeleid via deze lijn en Boom, wegens werken in het station van Mechelen (vanaf het winterspoorboekje 30 september 1956 - 1 juni 1957 tot en met het zomerspoorboekje 31 mei - 3 oktober 1959).
De lijn werd in fasen opgebroken in de jaren 1968-1970. Het baanvak Hoboken - Fort 7 bleef tot in 1979 in dienst als Industrielijn 280.
Op het westelijk deel van de verhoogde bedding werd een autoweg aangelegd; het oostelijk deel, tussen de Prins-Boudewijnlaan en de driehoek van Mortsel, werd een wandel- en natuurgebied. Er zijn nog sporen zichtbaar van het station Luithagen.
Schellebelle (L. 50) - Wichelen - Schoonaarde - Oudegem (L. 57) - Dendermonde (L. 52, 57, 60) - Baasrode-Zuid - [Koude Haard] - Buggenhout - Malderen - [Molenheide] - Londerzeel[-West] (L. 61) - [Londerzeel-Oost L. 61)] - [Ramsdonk] - Kapelle-op-den-Bos - Y Heike (L. 54) - [Heike] - [Hombeek] - Mechelen (L. 27, 53A) - Muizen (L. 53A) - Y Hever (L. 27B/1) - Hever - [Biststraat] - Boortmeerbeek - Haacht - Wespelaar-Tildonk - Hambos - Wijgmaal - Y Dijlebrug (L. 53/1) - Leuven (L. 2, 35, 36, 36N, 139)
Openingsdata:
- Dendermonde - Mechelen: 2 januari 1837
- Mechelen - Leuven: 10 september 1837
- Schellebelle - Dendermonde: 15 september 1837 (deel van de lijn Mechelen - Gent).
In de jaren 1956-1958 werden grote werken uitgevoerd in het station Mechelen. Daardoor was de rechtstreekse verbinding tussen Muizen en Mechelen onderbroken. De reizigerstreinen uit Leuven reden naar Mechelen-Nekkerspoel via lijn 27B. De reizigers die in Mechelen aankwamen uit de richting Dendermonde en Sint-Niklaas en overstapten naar de elektrische lijn 25 Brussel-Antwerpen, moesten rekening houden met "ongeveer 7 minuten voor het afleggen van de weg tussen aankomst- en vertreksporen". Aldus vanaf het winterspoorboekje 30 september 1956 - 1 juni 1957 tot en met het zomerspoorboekje 1 juni - 27 september 1958.
Elektrificatie:
- Muizen - Leuven: 6 februari 1956 (aansluitend op lijnen 53A en 27B in Muizen)
- Mechelen - Muizen: 1 juli 1958
- Schellebelle - Mechelen: 20 mei 1983.
Dubbelspoor. Vmax 120 km/u (140 km/u op het baanvak Haacht - Wijgmaal sinds 31 mei 2002 en op het baanvak Y Hever - Haacht sinds oktober 2006).
Verbindingssporen:
53/1 : Y Dijlebrug (L. 53) - Y Holsbeek (L. 35)
Verbindingsboog vermoedelijk tijdens de Eerste Wereldoorlog aangelegd door de Duitse bezetter; geëlektrificeerd in 1981 (?).
Geëlektrificeerd Dubbelspoor. Vmax 40 km/u.
Historische nota: de overval op de 20ste deportatietrein naar Auschwitz
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden joden die in België door de nazi's gevangen werden genomen, per trein vanuit de Dossinkazerne in Mechelen naar het vernietigingskamp in Auschwitz (Polen) gedeporteerd. Op maandag 19 april 1943, omstreeks halftwaalf 's avonds, werd de 20ste deportatietrein (stoomloc type 44, dertig goederenwagons en een rijtuig voor de Duitse soldaten) door drie jongemannen tot staan gebracht. In een bocht van het spoor tussen Boortmeerbeek en Haacht plaatsten zij een rode stormlamp tussen de rails. Zij slaagden erin een wagon te openen en zeventien mensen te laten ontsnappen, alvorens de Duitse bewakers begonnen te schieten. Tijdens het vervolg van de rit op Belgisch grondgebied (via Leuven, Tienen, Sint-Truiden, Tongeren, Visé en Montzen) konden nog ongeveer tweehonderd mensen zich uit de trein bevrijden. De machinist die de trein vanaf Tienen bestuurde, verklaarde achteraf dat hij soms extra traag reed om dat mogelijk te maken. Alle ontsnapten konden nadien rekenen op hulp van de Belgische bevolking. Niemand werd verraden.
Een gedenkbord naast het wegje dat parallel loopt met de spoorlijn, ongeveer 500 m ten noordwesten van het station Haacht, herinnert aan deze weinig bekende, unieke heldendaad. Meer hierover, en over de achtergronden van de jodenvervolging in België tijdens de Tweede Wereldoorlog, kan men lezen in het boek van Marion Schreiber, Stille rebellen. De overval op de 20e deportatietrein naar Auschwitz, Amsterdam/Antwerpen, uitgeverij Atlas, 2001, ISBN 90 450 0734 7
In het boek Stokken in de wielen. De Belgische spoormannen tijdens de tweede wereldoorlog van Claude Lokker (Antwerpen: MIM, 1985) staat op blz. 411-412 nog het volgende getuigenis:
"Ik ben op bezoek geweest bij de heer D., de machinist die tussen Tienen en Tongeren het 20e konvooi sleepte. Hij had op 19 april 1943 om 23 u. zijn dienst aangevat. De trein werd gesleept met twee locomotieven type 44, de zijne droeg het nummer 4713: Er waren al schoten gevallen vóór het konvooi in Tienen aankwam. Ik ben niet naar het achtereinde van de trein kunnen gaan. Omstreeks 21u30, [sic; dat tijdstip klopt wellicht niet] na de remproeven, is het konvooi (trein 801) naar Tongeren vertrokken. De toegelaten snelheid op de lijn bedroeg 40 km/h en er moest aan iedere overweg vertraagd worden tot 5 km/h. Ik heb ook 45 minuten stilgestaan vóór het inrijsein te Borgworm [sic; moet zijn: Borgloon] dat vermoedelijk door verzetslieden op onveilig was gezet. Onderweg ontsnapten er voortdurend gevangenen. Ze werden door de Duitsers onder vuur genomen, vooral te Jesseren. Het was volle maan. Toen ik met mijn locomotief in losse dienst uit Tongeren terugkeerde, kon ik langs de sporen de lijken zien liggen. De Duitsers hadden geen moeite gehad om ze neer te schieten, want het was zo helder als overdag."
Muizen (L. 53) - Y Muizen (L. 27B) - Mechelen (L. 27, 53)
Parallelle verbindingslijn voor de bediening van het goederen- en vormingsstation Muizen en voor de aansluiting met lijn 27B.
Geëlektrificeerd dubbelspoor, Vmax 50 km/u.
Y Heike (L. 53) - [Leest] - [Tisselt-Blaasveld] - [Blaasveld] - Willebroek (L. 61, 52/2) - [Kalfort] - Puurs (L. 52) - Bornem - Temse - [Eigenlo] - Sint-Niklaas (L. 56, 59) [- Sint-Pauwels - Sint-Gillis-Waas (L. 77) - Kalf - De Klinge - Nederlandse grens - (Hulst - Kijkuit - Axel -] Sluiskil (L. 55) - Terneuzen)
Geopend 28 juli 1870 (Mechelen - Bornem), 1 december 1870 (Bornem - St-Niklaas), mei of juni 1871 (Sint-Niklaas - De Klinge), 26 augustus 1871 (De Klinge - Terneuzen) door de maatschappij Mechelen-Terneuzen (MT), overgenomen door de NMBS en NS in 1948.
Brug Willebroek onderbroken van 17 mei 1940 tot en met 14 december 1950.
Brug Temse onderbroken van 18 mei 1940 tot 15 maart 1956.
Sectie Y Heike - Sint-Niklaas geëlektrificeerd op 19 maart 1985.
Enkelspoor.
Vmax. 120 km/u.
Sectie Sint-Niklaas - Terneuzen:
Reizigersverkeer opgeheven op 6 oktober 1951 (Hulst - Terneuzen) en 18 mei 1952 (Sint-Niklaas - Hulst). (Tijdens de strenge winter van 1962-1963 werden gedurende korte tijd opnieuw reizigerstreinen ingelegd tussen Sint-Niklaas en De Klinge omdat de wegen onberijdbaar waren.)
Goederenverkeer op de sectie De Klinge - Axel-aansluiting opgeheven in juli 1968.
Op de sectie Sint-Niklaas - De Klinge goederenverkeer tot oktober 1975, voor de bediening van de Antwerpse haven op de Linkeroever (de wagens werden met opleggers over de weg vervoerd tussen de Klinge en de haven, tot industrielijn 208 klaar was).
De sectie Sint-Niklaas - Axel-aansluiting is thans opgebroken (1984) en op het gedeelte Sint-Niklaas - Nederlandse grens is een fietspad aangelegd.
Op de stationssite van De Klinge zijn enkele spoorwegrelicten opgesteld als monument, zie klingspoor.be.
De sectie Axel-aansluiting - Sluiskil is nog in dienst voor de bediening van de plaatslijke industrie.
Wondelgem (L. 58) - Y Zuid Everstein (L. 216) - Y Ringvaart (L. 55A nieuw) [- Y Noord Everstein (L. 217) - Langerbrugge - Doornzele - Terdonk-Kluizen] - Ertvelde - [Klein-Rusland] - Zelzate (L. 55A; 77) - Nederlandse grens - (Sas van Gent - [Philippine] - [Sluiskil-brug] - Sluiskil (L. 54) - Terneuzen)
Openingsdata:
- sectie Wondelgem - Zelzate: 20 december 1865
- sectie Zelzate - Terneuzen: 1 april 1869
Maatschappij Gent-Terneuzen, op 1 april 1930 overgenomen door de NMBS (Wondelgem - Zelzate) en de maatschappij Mechelen-Terneuzen (Zelzate - Terneuzen), welke op 1 juli 1948 op haar beurt werd overgenomen door de NMBS en NS.
Reizigersverkeer opgeheven op 15 april 1939 (Zelzate - Sluiskil), 6 oktober 1951 (Sluiskil - Terneuzen, zie ook L. 54) en 11 september 1961 (Wondelgem - Zelzate).
In de jaren 1960 werd het kanaal Gent-Terneuzen verbreed en gedeeltelijk verlegd in Zelzate en Sluiskil. In Zelzate kreeg de spoorlijn vanaf 1965 een nieuw, meer westelijk tracé en werd de verbinding met lijn 77 verbroken.
Lijn in dienst voor goederenverkeer.
Hoofdlijn, enkelspoor, Vmax 90 km/h.
Vanaf 2002 werd het tracé van lijn 55 opnieuw verlegd, in verband met het graven van een nieuw havendok ten westen van het kanaal Gent-Terneuzen. Het nieuwe traject loopt tussen de brug over de Ringvaart en Rieme langs de R4 tot even voor de Avrijevaart. Het werd in dienst genomen op maandag 28 juni 2004 (tegenspoorseinen in de richting Wondelgem - Zelzate). Later wordt de oude spoorlijn grotendeels afgebroken; wat rest (industrieaansluiting naar Langerbrugge) krijgt het nieuwe nummer 55A.
Y Ringvaart (L. 55) - Y Noord Everstein (L. 217) - Langerbrugge
Restant van het oorspronkelijke tracé van lijn 55. Vmax 40 km/u.
Zelzate (L. 55, 77) [- Assenede - Boekhoute - Bassevelde - Kaprijke - Lembeke -] Eeklo (L. 58)
Geopend 14 april 1871 ("Chemin de fer d'Eecloo à Anvers", genationaliseerd in 1878).
Reizigersverkeer opgeheven op 1 augustus 1950.
Nadien bleef er nog goederenverkeer op de baanvakken Eeklo - Kaprijke (tot in 1965) en Zelzate - Assenede (tot in 1976).
De enkelsporige lijn werd in fasen opgebroken in de jaren 1966-1977.
Tussen Zelzate en Boekhoute is op de bedding een geasfalteerd fietspad aangelegd, dat in de loop van 2003 werd doorgetrokken tot Bassevelde. Begin 2017 was het geasfalteerde pad over quasi de ganse lengte berijdbaar van Zelzate tot Eeklo (dank aan Christiaan Quistwater voor de info). De stations van Assenede (thans postkantoor), Boekhoute en Bassevelde (thans privé-woningen) zijn bewaard gebleven, evenals enkele baanwachtershuisjes.
Grembergen (L. 57) [- Grembergen-Moerzeke - Hamme - Zombeke - Waasmunster - Belsele - Sint-Niklaas-West] - Sint-Niklaas (L. 54, 59)
De "Termonde-Saint-Nicolas" (laatste concessie die in de 19de eeuw werd toegekend en laatste privé-spoorwegmaatschappij die toen werd opgericht) werd geopend op 25 januari 1875 (baanvak Grembergen - Hamme; tussen Dendermonde en Grembergen werd gebruik gemaakt van de reeds bestaande lijn Dendermonde - Lokeren, zie lijn 57) en 14 december 1877 (baanvak Hamme - Sint-Niklaas-West).
In Sint-Niklaas-West (eigen station van de "Termonde-Saint-Nicolas") was er oorspronkelijk geen verbinding met de toen nog smalsporige lijn Antwerpen - Gent. Wel liep er een verbindingsboog van Sint-Niklaas-West naar lijn 54 in de richting van Hulst (over de huidige Joseph Lonckestraat), zodat materieelovergave met de spoorweg "Mechelen-Terneuzen" mogelijk was. De situatie veranderde toen de lijn Antwerpen - Gent in 1896 genationaliseerd en op normaalspoor gebracht werd, en toen de "Termonde-Saint-Nicolas" op 1 januari 1907 eveneens door de Staat werd overgenomen.
Het reizigersverkeer werd opgeheven op 2 juni 1957.
Nadien bleef er nog goederenverkeer op de baanvakken Sint-Niklaas - Waasmunster (tot in 1964) en Grembergen - Hamme (tot 28 oktober 1982).
De enkelsporige lijn werd in fasen opgebroken in de jaren 1959 (Hamme - Waasmunster), 1968-1969 (Waasmunster - Sint-Niklaas) en 1984 (Grembergen - Hamme).
Delen van de bedding zijn bewaard gebleven:
- fietspad tussen Grembergen-Moerzeke en Hamme, waar het stationsgebouw nog bestaat (gerestaureerd door firma Tasibel, die het als kantoor gebruikt en die op het stationsemplacement een bedrijfshal heeft gebouwd);
- geasfalteerd wandelpad tussen Hamme en Zombeke (maar de brug over de Durme is verdwenen);
- wandelpad (met fit-o-meter) in Waasmunster, waar op het voormalige stationsplein nog een baanwachtershuisje staat;
- geasfalteerd fietspad tussen Belsele en Sint-Niklaas.
Aalst[-Noord] (L. 50, 61, 82) [- Hofstade - Gijzegem -] Oudegem (L. 53) - Dendermonde (L. 52, 53, 60) - [Grembergen] - [Y Grembergen (L. 56)] - [Huivelde] - Zele - [Bokselaar] - Lokeren (L. 59, 77A)
Openingsdata:
- baanvak Aalst - Oudegem: 19 juni 1853 ("Dender en Waas")
- baanvak Dendermonde - Lokeren: 13 februari 1856 ("Dender en Waas")
- tussen Oudegem en Dendermonde werd gebruik gemaakt van de sinds 1837 bestaande staatsspoorlijn Mechelen - Gent.
Het baanvak Aalst - Oudegem werd buiten dienst gesteld (reizigers en goederen) op 31 mei 1964 en opgebroken tussen 1966 en 1969. Tussen Aalst en Gijzegem werd op de bedding een fiets- en wandelpad aangelegd.
Het baanvak Dendermonde - Lokeren werd op 29 mei 1976 tijdelijk gesloten met het oog op elektrificatie en vernieuwingswerken. In Lokeren werd het spoor opgehoogd; in Dendermonde werd een nieuwe brug over de Schelde gebouwd. Vanaf einde mei 1979 werd een partiële reizigersdienst georganiseerd tussen Zele en Lokeren. De geëlektrificeerde lijn werd opnieuw in haar geheel in dienst gesteld op 28 april 1981.
Enkelspoor, Vmax 120 km/u.
Y Oost Driehoek Ledeberg (L. 50E) - Y Noord Driehoek Ledeberg (L. 58/1) - [Gentbrugge-Zuid] - Gentbrugge - [Gentbrugge-Noord] - [Gent-Heirnisse] [/- Gent-Oost/] - [Gent-Eecloo =] Gent-Dampoort (L. 59) - Y Boma (L. 204) - Y Muide (L. 58/2) - [Gent-Muide] - [Y Kanaal Terneuzen (L. 58A)] - Wondelgem (L. 55, 203) - Evergem - Sleidinge - Waarschoot - Eeklo (L. 55A) - [Boelare] - [Balgerhoeke] - [Adegem] - Maldegem - [Donk - Sijsele - Assebroek - Steenbrugge -] Brugge (L. 50A, 51, 66)
Verbindingssporen:
58/1 : Y West Driehoek Ledeberg (L. 50E) - diensthalte werkplaats Gentbrugge - Y Noord Driehoek Ledeberg (L. 58)
Geëlektrificeerd dubbelspoor, Vmax 90 km/u.
58/2 : Gent-Zeehaven - Y Muide (L. 58)
Enkelspoor, Vmax 40 km/u.
Openingsdata (maatschappijen Eeklo-Gent en Eeklo-Brugge):
- Gent - Eeklo: 25 juni 1861
- Eeklo - Maldegem: 16 november 1862
- Maldegem - Brugge: 22 juni 1863
Op het baanvak Eeklo - Brugge werd het reizigersverkeer opgeheven op 26 februari 1959.
Opheffing goederenverkeer:
- Sijsele - Assebroek: 1959 of kort daarna.
- Donk - Sijsele (enkel militair vervoer naar Sijsele): omstreeks 1962.
- Assebroek - Brugge: 1 augustus 1967.
- Maldegem - Donk (meststoffenbedrijf Cherlet): 1970.
- Eeklo - Maldegem: 16 april 1988.
Opbreken van de sporen:
- Sijsele - Assebroek: 1962.
- Donk - Sijsele: 1962 of kort daarna.
- Assebroek - Brugge: 1968.
- Maldegem - Donk: 1970.
(Met dank aan Koen Goossens van Stoomcentrum Maldegem voor de informatie in de drie voorgaande alinea's.)
De sectie Driehoek Ledeberg - Gent-Dampoort werd op dubbelspoor gebracht en geëlektrificeerd in mei 1973 als onderdeel van de verbinding Gent - Antwerpen (L. 59).
De stopplaats Evergem werd heropend op 10 juni 2007. Het station was gesloten op 2 juni 1957, in verband met de aanleg van de Gentse ringvaart.
Huidige toestand:
- Driehoek Ledeberg - Wondelgem: dubbelspoor, Vmax 90 km/h.
- Wondelgem - Eeklo: enkelspoor, Vmax 120 km/h.
- Eeklo - Maldegem: enkelspoor, vereenvoudigde exploitatie, buiten dienst voor de NMBS, toeristische exploitatie (Stoomcentrum Maldegem). (Van 2000 tot 2022 was het baanvak buiten dienst en werd het volledig vernieuwd door vzw Stoomtrein Maldegem.)
- Maldegem - Donk: smalspoor (60 cm) aangelegd door Stoomcentrum Maldegem.
- Donk - Brugge: opgebroken; op de bedding is een toeristisch fiets- en wandelpad aangelegd ('Abdijenroute'). De stationsgebouwen van Maldegem, Donk en Sijsele zijn in goede staat bewaard gebleven.
[Y Kanaal Terneuzen (L. 58) - Gent-Kanaal-Terneuzen [=Terneusche vaart] - Gent-Rabot]
Goederenlijn in het Gentse haven-industriegebied. De verbinding Gent-Eecloo - Muide - Rabot zou geopend zijn op 1 juni 1872 (volgens andere bronnen 1 december 1873), opgeheven in 1985 en in 1986 opgebroken. Vanaf 1875 (volgens andere bronnen: november 1879) tot 15 mei 1935 was er ook reizigersverkeer op deze lijn: Gent-Zuid - Ledeberg - Gentbrugge-Zuid - Gentbrugge-Noord - Gent-Heirnisse - Gent-Eecloo - Gent-Muide - Gent-Kanaal-Terneuzen - Gent-Rabot (spoorboekjes van 1907, 1914, 1920 en 1931).
Lijn 58A was met een spoordriehoek aangesloten op lijn 58: er was ook een verbindingsboog vanuit Gent-Rabot richting Wondelgem.
Het eerste station van Gent was Gent-Zuid (1837): een kopstation van waaruit de lijnen naar Mechelen / Brussel, Brugge en Kortrijk vertrokken. Al gauw kwam er een verbindingsboog bij Ledeberg waarover treinen uit Mechelen / Brussel rechtstreeks naar Brugge / Kortrijk vv. konden rijden zonder kop te hoeven maken in Gent-Zuid; de treinen naar Brugge stopten dan aan de halte Gent-Sint-Pieters (aan de Parklaan en de kruising van de spoorlijn met de Kortrijksesteenweg; houten stationnetje gebouwd in 1889, gesloten in 1908 en gesloopt in 1912). Gent-Zuid bleef evenwel het hoofdstation van Gent tot in 1913, toen naar aanleiding van de wereldtentoonstelling een nieuw en groot station Gent-Sint-Pieters werd gebouwd (van 1908 tot 1912 was een voorlopig stationsgebouw aan de Prinses Clementinalaan in gebruik). Het station Gent-Zuid werd gesloten op 7 oktober 1928 en gesloopt in 1929-1930.
Het tweede station was Gent-Waas (1847): kopstation van de smalspoorlijn naar Antwerpen via het Waasland, in de buurt van het huidige station Gent-Dampoort, aan de oostkant van de sporen (zie L. 59). Dit stationsgebouw werd gesloopt in 1912.
Op 22 december 1856 (volgens een andere bron: 1 april 1857) werd een spoorverbinding tussen het Zuidstation en het Stapelhuis aan het Handelsdok in gebruik genomen. Die verbinding liep over het tracé van de huidige Tweebruggenstraat en Kasteellaan. Gedurende de eerste jaren werden de wagons getrokken door paarden. Vanaf juni 1861 gebeurde dat door een locomotief. Na de aanleg van de oostelijke ringlijn (zie hieronder) werd de nutteloos geworden verbinding Gent Zuid - Stapelhuis in 1881 opgebroken.
De oostelijke ringlijn kwam er na de aanleg van de spoorlijn Gent-Eeklo (zie L. 58). Waar nu het station Dampoort ligt, aan de oostzijde van de huidige sporen en tegenover het station Gent-Waas, lag toen het station Gent-Eecloo (1861), thuisbasis van de "Chemin de fer d'Eecloo à Gand" en oorspronkelijk eveneens een kopstation. Het oostelijke ringspoor, dat de verbinding maakte tussen lijn 50 in Ledeberg, het station Gent-Eecloo en Gent-Rabot (L. 58A) werd aangelegd tussen 1869 en 1874. Het baanvak Y Ledeberg - Gent-Eecloo werd geopend op 1 juni 1872. De lijn naar Wondelgem liep oorspronkelijk wel over een ander, meer noordelijk gelegen tracé dan nu. In verband met de verbreding van het kanaal Gent-Terneuzen in de jaren 1903-1910 werd vanaf 1 augustus 1902 over het huidige tracé via de kanaalbrug in de Muide gereden. In die jaren werd ook het ringspoor verhoogd (1909), het tracé van lijn 59 verlegd (1911) en het station Gent-Waas werd afgebroken (1912). Vanaf toen fungeerde het stationsgebouw van Gent-Eecloo als het enige station Gent-Dampoort. In 1973 werd dat stationsgebouw afgebroken (het maakte plaats voor de busperrons die er thans liggen) en werd het huidige stationsgebouw Dampoort opgetrokken, aan de westkant van de sporen.
Ten zuidwesten van het station Gent-Dampoort, waar nu een groot parkeerterrein is, werd omstreeks 1875 een goederenstation aangelegd, oorspronkelijk 'gare du Champ de Manoeuvres' genaamd (daar lag tot midden 19de eeuw een militair oefenterrein, nabij de militaire versterking 'het Spaans kasteel', cfr. de naam 'Kasteellaan'), later Gent-Oost, aangesloten op de ringlijn. Het gebouw 'Gent Oost' werd opgericht in 1905 en werd onder meer gebruikt voor de pakjesdienst NMBS-Colli. Het werd in 1995 buiten dienst gesteld en in het voorjaar van 2000 afgebroken.
Meer info over de vroegere stations aan de Dampoort met foto's vindt u hier.
Ten slotte werd, samen met de bouw van het in 1913 geopende nieuwe Sint-Pietersstation, een westelijke ringlijn gepland. De aanleg liep evenwel vertraging op. De lijn werd pas na de oorlog afgewerkt en in 1922 in dienst genomen (volgens andere bronnen: op 3 mei 1923 voor goederen, op 7 oktober 1928 voor reizigers), met de volgende stopplaatsen voor reizigerstreinen: Gent-Sint-Pieters - Drongensteenweg - Mariakerke - Eeclooweg - Lindestraat - Gent-Muide / Wondelgem (spoordriehoek). Volgens het spoorboekje van 1931 reden de treinen uit Gent naar Eeklo en Zelzate hetzij linksom, hetzij rechtsom, en waren er enkele treinen van/naar Geraardsbergen die de 'grote toer' maakten: Sint-Pieters - Muide - Dampoort - Gentbrugge - Merelbeke en verder naar lijn 122.
Het reizigersverkeer over de westelijke ringlijn werd op 1 augustus 1950 opgeheven. De lijn werd in 1955 (volgens andere bronnen: 1952) buiten dienst gesteld en nadien opgebroken. Over een deel van de verhoogde bedding loopt thans een wandelpad in het natuurgebied Bourgoyen-Ossemeersen in Mariakerke (met dank aan Vic Van Cutsem voor deze informatie).
Voor meer info over de spoorweg en de stations in en rond Gent, zie het boek Gent op het spoor. Stations maken de stad, eindredactie Christiane Van Rijckeghem en Herman Welter, Gent/Kortrijk: uitgeverij Snoeck, 2010. Wanneer in de tekst hierboven naar 'andere bronnen' wordt verwezen, dan zijn gegevens uit dit boek bedoeld.
[Antwerpen-Waas - veerboot over de Schelde - Vlaams Hoofd = Antwerpen-Linkeroever /] Y Oost Berchem (L. 27A) - Y West Berchem (L. 59/1) - Antwerpen-Zuid (L. 52) - [Antwerpen-Linkeroever] - Zwijndrecht - Y Zwijndrecht-Fort (L. 10) - [Zwijndrecht-Fort] - Melsele - Beveren-Waas - [Haasdonk] - [Westakkers] - Nieuwkerken-Waas - Sint-Niklaas (L. 54, 56) - [Sint-Niklaas-West (L. 56)] - [Valk] - Belsele[-Noord] - [Duizend Appels =] Sinaai-Waas - [Heiken] - Lokeren (L. 57, 77A) - [Staakte] - [Zeveneken] - Beervelde - [Lochristi] - [Destelbergen] [- Gent-Waas /] - [Sint-Amandsberg] - [Oostakker] - Y St-Bernadettestraat (L. 59B) - Gent-Zeehaven (goederenstation) - Gent-Dampoort (L. 58)
Geopend op 6 november 1844 (Vlaams Hoofd - Sint-Niklaas) en 9 augustus 1847 (Sint-Niklaas - Gent-Waas).
Deze lijn werd in privé-concessie (verleend in 1842) gebouwd door Gustaaf De Ridder, ingenieur van de eerste Belgische staatsspoorwegen.
De enkelsporige lijn werd op smalspoor aangelegd (spoorbreedte 1,151 meter) en uitgebaat door de NV "Chemin de fer d'Anvers à Gand", ook genaamd "Pays de Waes" of in de volksmond "Pietje Waas". Locomotief nr. 2 is bewaard gebleven, prijkte jarenlang als blikvanger in het spoorwegmuseum te Brussel-Noord en verhuisde mee naar het nieuwe museum Train World in Schaarbeek.
Het stationsgebouw Antwerpen-Waas stond in Antwerpen op de rechter-Scheldeoever; daar scheepten de reizigers in op de veerboot naar het "Vlaams Hoofd", waar de treinen vertrokken. Van Destelbergen liep de lijn oorspronkelijk rechtdoor naar het station Gent-Waas, in de buurt van het huidige Dampoortstation.
Opmerkelijk detail: de hele lijn werd voltooid zonder het voorziene kapitaal te overschrijden, en zolang de concessie duurde werkte de maatschappij nooit met verlies: een vrijwel uniek feit in de spoorweggeschiedenis.
In 1896 werd de "Pays de Waes" overgekocht door de Belgische staat en in 1897 werd de spoorbreedte naar normaalspoor (1,435 m) omgebouwd: eerst één spoor op het (inmiddels dubbelsporige) baanvak Sint-Niklaas - Lokeren, en nadien op twee nachten de baanvakken Lokeren - Gent (27-28 juni 1897) en Antwerpen - Sint-Niklaas (29-30 juni 1897).
Op 1 mei 1911 werd in Gent een nieuw tracé in gebruik genomen, in een boog via Oostakker, zodat de lijn aansluiting kreeg met lijn 58 en het Dampoortstation.
Na de bouw van de voetgangerstunnel onder de Schelde (1931-1933) werd de veerdienst opgeheven, het station Antwerpen-Waas afgebroken (1935) en op het "Vlaams Hoofd" een nieuw station "Antwerpen-Linkeroever" gebouwd.
Door de bouw van de Kennedytunnel (spoortunnel 1665 m lang) en de aanleg van de nieuwe ringlijn in Antwerpen, kon de lijn ook in Antwerpen op het overige spoorwegnet aangesloten worden. Dit gebeurde op 1 februari 1970 (dieseltractie; gedurende enkele maanden reed er een pendeldienst tussen Zwijndrecht-overweg 4 en Antwerpen-Zuid). Op 24 september 1970 was het baanvak Antwerpen - Sint-Niklaas op dubbel spoor gebracht en geëlektrificeerd. Het oude station Linkeroever en het lijnstukje erheen werden toen buiten dienst gesteld; in de plaats kwam er een stopplaats Linkeroever ter hoogte van de Katwilgweg, die in 1984 evenwel weer werd opgeheven.
Tegelijk met de elektrificatie werd de doortocht van de steden Sint-Niklaas en Lokeren aangepast: er kwamen nieuwe stations en het spoor werd opgehoogd. Daardoor was de lijn van 2 augustus 1970 tot 28 mei 1972 onderbroken in Sint-Niklaas en werd het oude station Sint-Niklaas-West tijdelijk weer in dient genomen: de elektrische treinen reden tot in het nieuwe station van Sint-Niklaas en er was een busverbinding naar Sint-Niklaas-West, waar de dieseltreinen vertrokken naar Lokeren en Gent.
Op 3 juni 1973 kwam ook het baanvak Sint-Niklaas - Gent onder draad, de sectie Lokeren - Oostakker voorlopig nog deels op enkelspoor; maar einde 1974 was de gehele lijn dubbelsporig (baanvak Sint-Niklaas - Lokeren 12 juni 1972; Lokeren - Beervelde 4 maart 1973; Beervelde - Oostakker 26 september 1974).
Vmax na de elektrificatie 140 km/u.
Sinds 2022-2023 is de refertesnelheid 120 km/u op het baanvak Y Oost Berchem - km 13.503 en 140 km/u op het baanvak km 13.503 en Gent-Dampoort, maar in de praktijk wordt de snelheid overal waar nieuwe seinen geplaatst werden beperkt tot 120 km/u. Reden: de nieuwe seinen werden dichter bij elkaar geplaatst om de capaciteit op deze lijn, waar ook veel goederenverkeer is, te verhogen, en daardoor is de remafstand kleiner geworden.
Het station Beervelde werd in 1957 gesloten voor de reizigersdienst. Na de elektrificatie in 1973 werd de stopplaats Beervelde heropend maar bij de invoering van het IC-IR-plan in 1984 weer gesloten. Op 14 december 2008 werd de stopplaats Beervelde opnieuw heropend.
Verbindingssporen:
59/1 : Antwerpen-Centraal (niveau +1, L. 12) - Y Zuid-Berchem (L. 27) - Y West Berchem (L. 59)
Geëlektrificeerd dubbelspoor.
59A : het derde spoor tussen de bundel Sint-Niklaas-Oost en Sint-Niklaas wordt in sommige documenten van Infrabel L. 59A genoemd.
59B : Y St-Bernadettestraat (L. 59) - Gent-Zeehaven
Geëlektrificeerd enkelspoor, Vmax 40 km/u.
Er waren militaire aansluitingen in Zwijndrecht-Fort en in Haasdonk (naar kazerne Westakkers). De miltaire spoorlijn van 2 km naar Westakkers werd in 1928 aangelegd en gebruikt tot in 1998, waarna de lijn in 2004 officieel buiten dienst werd gesteld. Ze zou in 2009 worden opgebroken en de gemeente Beveren-Waas wil op de bedding een fiets- en wandelpad aanleggen. Thans (waarneming 2 oktober 2020) is de lijn opgebroken vanaf de aansluiting met L. 59 tot aan de Kruisstraat. Verderop tot in de voormalige kazerne Westakkers zijn de sporen blijven liggen maar werd de ruimte tussen de rails opgevuld met grind zodat er een wandelpad ontstond.
Jette (L. 28/1, 50) - [Ganshoren] - [Zellik (Renbaan)] - Zellik - [Walfergem] - Asse - Mollem - Merchtem - [Droeshout] - Opwijk (L. 61) - Heizijde - Lebbeke - Sint-Gillis - Dendermonde (L. 52, 53, 57)
Geopend 18 mei 1879 (baanvak Asse - Dendermonde) en 15 september 1881 (baanvak Jette - Asse). Belgische staat.
Geëlektrificeerd 17 mei 1981.
Dubbelspoor. Vmax 120 km/u.