Natuur-krachten
DONAR - THOR
Donar, in de Scandinavische talen Thor, in het Oudnoords Þórr, is de god van de donder in de Germaanse mythologie. Hij was een zoon van Odin en de aardgodin Fjorgyn.
Telkens wanneer de Wilde Jacht over de daken stormde en Donar zijn geduchte hamer naar de aarde wierp, werden de huisgenoten door gevoelens van angst en bekommernis aangegrepen. Storm, donder en bliksem waren voor onze voorouders voorzeker erg te duchten natuurkrachten.
Ten allen tijde werd de dakruimte beschouwd als zijnde de meest geschikte plaats voor het bergen van de bliksem afwerende amuletten: de donderstenen. Toen men zich in het geheel geen denkbeeld meer kon vormen van de prehistorische culturen, werden deze uit steen vervaardigde gebruiksvoorwerpen aanzien als zijnde natuurproducten en vandaar gebruikt als apotropaeïsch amulet.
DE ZWARTE DOOD - DE PEST
De pest is een ziekte die van de 14e tot en met de 19e eeuw in Europa veelvuldig, bij vlagen epidemisch en zelfs pandemisch, voorkwam en enorme aantallen slachtoffers maakte. Men schat dat door de Zwarte Dood van 1347-1351 een derde deel van alle Europeanen, destijds enkele tientallen miljoenen, het leven liet. De enorme bevolkingsexplosie, de contacten met andere volkeren door handelsrelaties en kruistochten waren hier zeker niet vreemd aan.
Eeuwenlang heeft men geen idee gehad waar de pest vandaan kwam. Was het het water? Besmette lucht? Vergif? Of een vloek van God?
Lange tijd heeft men ook gedacht, dat de pest werd verspreid door 'bedorven en besmette lucht'. In de straten brandde men tonnen met pek en soms ook kruiden. De rook moest de besmette lucht verdrijven. Vanaf de 16e eeuw verschijnen er zogenoemde pesthuizen, waar pestlijders werden ondergebracht, vaak samen met leprozen en dollen (krankzinnigen). Een pestmeester droeg een lange jas en een masker dat leek op een pinguïnsnavel. Dit masker was gevuld met kruiden (o.a. jeneverbessen en het boerenwormkruid) om de kwade dampen tegen te gaan. Veel toegepaste behandelingen bij pestlijders waren zweetkuren, aderlatingen, klisteren en het uitsnijden van pestbuilen. Deze middelen haalden niets uit: het ging immers om een bacterie waar alleen antibiotica tegen geholpen zou hebben.
DE SPIEGEL
Zeven jaar ongeluk. Dat is het aloude verdict dat je te horen krijgt als je een spiegel breekt. De oorsprong van dit bijgeloof ligt bij de Romeinen. Zij geloofden dat de weerspiegeling die je van jezelf in de spiegel ziet, een reflectie van je ziel is. Als je een spiegel breekt, tast je dus de ziel aan. Pas na zeven jaar zou je weer gelukkig kunnen zijn omdat de Romeinen geloofden dat in zeven jaar tijd elk lichaam, en dus ook de ziel, volledig veranderd is.
Het bijgeloof dat een spiegelbeeld de weerkaatsing is van de ziel, vinden we ook in andere rituelen terug. Zo geloven sommigen dat in het huis van een overledene de spiegels afgedekt moeten zijn. Het gevaar bestaat er anders in dat, als de ziel van de overledene het lichaam verlaat, hij door een spiegel gevangen zou worden genomen. Ook de mensen die een overledene bezoeken, zijn maar beter op hun hoede voor spiegels. Zien ze hun eigen weerspiegeling in het huis van een dode, dan zijn ze snel zelf aan de beurt om te sterven. En valt een spiegel in een huis zomaar naar beneden? Dan zal er binnenkort iemand sterven. Dat een vampier geen spiegelbeeld heeft, valt bij deze ook gemakkelijk te verklaren, ze hebben geen ziel.
Op Halloween krijgen spiegels, en bij uitbreiding alle reflecterende oppervlakken, een voorspellende kracht. Ben je een jonge vrijgezellenvrouw, ga dan op Halloween om middernacht voor de spiegel zitten met alleen een kaars als lichtbron. Eet een appel of kam je haren en het gezicht van je toekomstige geliefde zal in de spiegel verschijnen. Ook in een waterbron kunnen jonge vrouwen op Halloween hun geliefde herkennen.
Wat er gebeurt als je op Halloween een spiegel breekt, is niet geweten. Het is wellicht niet aan te raden om het uit te proberen. Ben je een ongelukkige die toevallig wel een spiegel uit zijn handen laat glippen, hetzij op Halloween, hetzij op een andere dag, gooi dan de scherven over je schouder in stromend water. Bijgeloof zegt immers dat je de vloek zo wat kunt temperen.
DE GROENE MAN
In 1939 benoemt Lady Raglan een eeuwenoud fenomeen met haar artikel: The green Man in Church-Architecture. Een groene man is een voorstelling van een gezicht waarvan de baard- en hoofdharen zijn voorgesteld als bladeren, soms met takken die verder uit de mond, ogen en/of oren lijken te groeien. Soms dragen ze vruchten. Meestal is de voorstelling mannelijk, soms echter ook vrouwelijk. Het is een fenomeen met enorm veel variaties en is terug te vinden in de West-Europese ornamentele beeldhouwkunst, houtsnijwerk, in verluchte manuscripten, brandglazen en in folklore. Maar ook in tal van oude culturen (China, India, Thailand, pré christelijke culturen) zijn vergelijkbare voorstellingen terug te vinden. De groene man kwam reeds voor in de Romeinse tijd, verdween na de reformatie en verscheen terug in de 17de en 18de eeuw. Hij lijkt tegelijkertijd goedaardig en angstaanjagend en, streekgebonden meer of minder voor te komen.
De wijde verspreiding en de ouderdom van de voorstelling verwijzen toch wel naar de vroegere oergodsdienst waarin moeder aarde alle leven genereerde en regenereerde. In deze zin is het een (later verchristelijkte) heidense voorstelling van de regenererende macht van de natuur (God?), het verhaal van de menselijke eenheid met de natuur. Allicht zijn mede door de vaststelling dat het overgrote deel zich bevindt binnen in gebouwen, vooral in kerken, de meeste voorstellingen eerder belerend dan apotropaeïsch. Vanaf de Renaissance lijkt de voorstelling steeds meer aangewend als een louter decoratief motief.
Voorbeelden van groene mannen in België. en groene mannen in het buitenland.
