Rét nàng Bân

Tôi vẫn mường tượng nàng Bân xưa đẹp tuyệt trần. Nàng là con gái của Ngọc Hoàng nên hội tụ sắc đẹp của đất trời. Người ta thường nói “đẹp như tiên”, tất nhiên không phải ca sĩ Thủy Tiên, Tóc Tiên, Giáng Tiên hiện đại, đó là vẻ đẹp hư ảo, khó nắm bắt.

Truyện xưa ghi chép về tiên nữ đã ít mà phần nhiều lại là tích xấu như đánh rơi chén ngọc, trốn đi chơi, có tình ý với người trần gian… Vậy nên nàng Bân trong suy nghĩ của tôi cũng vụng về, hậu đậu và ham chơi.

Nàng lấy chồng rồi mà vẫn được Ngọc Hoàng chiều chuộng. Đến đợt rét, một mình trong cung cấm, nàng thương chồng lạnh giá, bèn định tâm may cho chồng một chiếc áo ngự hàn. Nghĩ đến đây, tôi cũng khẳng định nàng Bân chính là thủy tổ thói quen đan khăn, áo len tặng người yêu mà đến nay những cô gái đảm đang hoặc giả vờ đảm đang vẫn đang làm.

Bên khung cửa sổ, gió thổi hiu hiu, tay các cô thoăn thoắt đan những sợi len đậm chất tình và thơ mộng. Để đến khi nhận món quà, các chàng trai nghẹn ngào cảm ơn người tình đã bao ngày miệt mài đường đan, sợi chỉ. Nhưng tuyệt đại đa số sau đó đều cất giấu nơi nào, đến khi nhớ lại cũng chỉ gượng cười cho một kỷ niệm còn vương vấn xưa cũ.

Nàng Bân là thủy tổ, cái gì khởi đầu cũng bỡ ngỡ huống chi nàng vốn vụng về, hậu đậu. Bắt đầu công việc từ tháng Giêng mà cứ loay hoay đến mãi tháng Hai mới xong. Lúc nàng thắt lại sợi len cuối cùng cũng là lúc nắng ấm bừng rạng chân trời. Nàng buồn lắm, âu sầu, ôm chiếc áo mới đan mà khóc.

Ngọc Hoàng gạn hỏi, biết chuyện nàng Bân không nản chí miệt mài hoàn thành chiếc áo. Ngọc Hoàng thương tình, bèn cho trời rét lại mấy hôm để chồng nàng thử áo. Từ đó thành lệ, tháng Ba hàng năm, mùa rét đã qua, mùa nóng tới, nhưng có lúc tự nhiên trời rét lại mấy hôm.

Ngọc Hoàng cũng vì tình riêng mà thay đổi quy luật thời tiết gây ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống hạ giới. Ở khu vực miền Bắc Việt Nam, rét nàng Bân có ảnh hưởng nhất định đến sản xuất nông nghiệp vì thời điểm xuất hiện rét, cây lúa đang làm đòng, nền nhiệt độ thấp sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển, năng suất cây trồng.

Bên cạnh đó, rét đột ngột cũng ảnh hưởng đến sức khỏe của người già và trẻ nhỏ khi thể trạng cơ thể không kịp thích ứng. Cũng vì thế, dân gian từng có câu “Rét tháng Ba, bà già chết cóng” để cảnh báo về tác hại của rét nàng Bân.

Dù ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của người Việt Nam khu vực phía Bắc nhưng rét nàng Bân vẫn được đón nhận đầy hứng khởi như món quà bất ngờ của thời tiết.

Rét nàng Bân, như người tình mong đợi.

Từ câu chuyện dân gian xưa, có thể thấy rét nàng Bân chủ yếu xoay quanh cái tình. Cái tình phu thê của nàng Bân với chồng, cái tình phụ tử của Ngọc Hoàng với nàng. Cũng vì lẽ đó mà rét nàng Bân cũng thi vị, tình tứ như câu chuyện của nàng:

"Anh mặc áo của em và cảm thấy

Bàn tay yêu nhân ấm gấp hai lần

Thời gian hiểu lòng ta biết mấy:

Có tình người nên có rét nàng Bân".

(Tế Hanh, Rét nàng Bân, 1957)

Buổi sớm, tôi nghe có tiếng người vợ nhắc chồng kéo cao cổ áo trước khi đi làm. Người cháu pha ly nước nóng bỏ lát gừng thái mỏng, thêm nước cốt chanh và mật ong sánh đều, lễ phép mời ông bà. Sự thay đổi thời tiết kéo theo sự thay đổi về tâm lý, con người trở nên gần gũi. Rét nàng Bân là cơ hội để mọi người quan tâm đến nhau nhiều hơn, khi mà cuộc sống cứ xa dần giữa căn phòng cá nhân lạnh giá.

Tôi vẫn mường tượng, rét nàng Bân như câu chuyện tình vừa trôi qua lòng bàn tay. Người ta phải chấp nhận với cuộc sống mới, mùa hè, cái nắng, sự oi ả. Để rồi một ngày trên con đường tấp nập, bắt gặp lại người tình cũ, như cái rét nàng Bân tình tứ nép mình, ta bỗng nhớ đến những ngày tay trong tay, ấm áp bên nhau qua mùa đông lạnh giá. Nhưng nàng đến vội lắm, như ký ức thoảng qua, rồi lại bước vào khoảng không vô định, ta trở về với mùa hè hiện tại, với những tấp nập thường ngày vụn vặt…