sidurha'chidush(gebedenboek)>

Joods gebedenboek ook mooi voor christenen

Een nieuw joods gebedenboek staat vol moderne reacties op oude gebedsteksten: wetenschappelijke, filosofische, mystiek- spirituele, en zelfs atheïstische. Het is joods voor vele gezindten.

Continuïteit is de grote kracht van het joodse geloof en de joodse traditie. Als niet door de eeuwen heen overal ter wereld in joodse gezinnen en synagogen dezelfde gebeden hadden geklonken en dezelfde rituelen waren uitgevoerd, dan was het jodendom als gevolg van de diaspora en de daaruit voortvloeiende assimilatie aan andere culturen misschien al wel van de religieuze kaart geveegd.

Ook de in 1995 in Amsterdam opgerichte joodse vernieuwingsbeweging Beit Ha’Chidush (‘Huis van Vernieuwing’) heeft niet de intentie te breken met deze eeuwenlang samenbindende kracht van het jodendom, noch is ze van zins de oude bronnen te laten opdrogen. Wel heeft ze zich de afgelopen jaren toegelegd op vernieuwing – in de zin van verrijking en verruiming – van de traditie, opdat ook Joodse homo’s en lesbiennes, vrouwen, niet gelovige en niet religieus levende Joden zich thuis kunnen voelen in haar gemeente en haar sjoeldiensten.

Tastbaar resultaat van deze inspanning is de nieuwe, kort geleden verschenen ’postmoderne’ sidur (gebedenboek) van Beit Ha’Chidush (BHC). Naast de originele liturgische teksten die de basis vormen van het gebedenboek zijn er in deze vernieuwde sidur aanvullende teksten opgenomen en veelstemmige interpretaties, commentaren en meningen, die religieus van aard kunnen zijn of seculier-cultureel, spiritueel-mystiek of intellectueel-filosofisch, wetenschappelijk of juist heel persoonlijk.

De inspiratie voor ’Sidur Ha’Chidush’ heeft de gemeente opgedaan in de moderne gebedenboeken die in het laatste kwart van de twintigste eeuw ontstonden in joodse vernieuwingsbewegingen, vooral in de Verenigde Staten. De nieuwe sidur heeft met haar buitenlandse voorbeelden een gender-neutraal Godsbegrip gemeen (het vierletterwoord JHWH – Die was, Die is en zal zijn).

Ook hebben net als elders in de wereld eigen gemeenteleden inbreng gehad in het nieuwe gebedenboek. Een grote groep BHC’ers werkte mee aan de realisering van de sidur. Zij schreven eigen kavanot (overwegingen, commentaren), zochten mee naar aansprekende teksten van joodse vernieuwers uit heden en verleden, schreven en annoteerden de muziek en zorgden voor vertalingen, dat alles onder de leiding van hun eerste vaste rabbijn Elisa Klapheck.

De traditionele gebedsteksten in de sidur zijn steeds centraal op de pagina’s afgedrukt, in modern Hebreeuws, met daarnaast een transliteratie voor wie het Hebreeuws niet beheersen, en vertalingen in het Nederlands en Engels (BHC trekt ook veel niet-Nederlandse Joden). De begeleidende (verklarende) teksten, liedteksten met notenbalken, commentaren en interpretaties staan daar op talmoedische wijze omheen gegroepeerd.

Uit deze tekstuele en muzikale grabbelton kan de sjoelbezoeker tijdens de sabbatsdiensten in de Uilenburger synagoge naar believen kiezen. Zing ik mee of buig ik me over een commentaar of meditatie, verdiep ik me in de betekenis van de vele namen van God of lees ik een psalm- of gebedstekst in het Hebreeuws mee?

Ook voor christenen kan de sidur van BHC een rijke bron zijn, met een waaier aan achtergrondinformatie over de traditie waaruit hun eigen geloof is ontstaan. Ze zullen bovendien merken dat vooral op het gebied van de geloofsbeleving moderne christenen en vernieuwingsgezinde joden soms maar weinig van elkaar verschillen. Over de godsnaam bijvoorbeeld schrijft Myriam Lipovsky in een persoonlijke bijdrage dat het goddelijke voor haar datgene is wat haar het gevoel geeft van een groter verband: ’Dat kan het ervaren van lotsbestemming zijn, intuïtie, of het zien van patronen in mijn leven die, als ik er middenin sta, toevalligheden lijken, maar die van een afstand bezien toch een lijn vormen. Het kan een gevoel van grote schoonheid zijn, of een bijzondere ontmoeting’. Ook de uitleg over engelen, van de Amerikaanse vernieuwingsrabbijn Rami Shapiro zal menige moderne christen en new age-aanhanger aanspreken: ’Engelen zijn een andere naam voor gevoelens. Wanneer we liefhebben en handelen met vriendelijkheid creëren we engelen van liefde en vriendelijkheid; wanneer we haten en handelen met geweld, creëren we engelen van haat en geweld. Het is onze taak de wereld te vullen met engelen van liefde: boodschappers van vriendelijkheid. Dat brengt mensen samen als een familie’.

In de sidur is een tekst opgenomen van de Joods-Duitse theoloog en filosoof Franz Rosenzweig (1886-1929) over ’nieuw lernen’. Hoewel bijna een eeuw oud lijkt deze tekst wonderwel te passen bij het karakter van vernieuwingsgemeente Beit Ha’Chidush. Rosenzweig kondigt er de geboorte in aan van een nieuwe manier van ’lernen’: ’Dit behelst leren in omgekeerde volgorde. Het is een leren dat niet, zoals vroeger, begint met de Tora (de joodse wet, neergelegd in de eerste vijf boeken van het Oude Testament, CvL) en naar het leven leidt, maar andersom: vanuit het leven, uit een wereld die niets weet – of doet alsof zij niets weet – van de Leer, terug naar de Tora’.

Copyright: Trouw