Παναγυρού

Η περιοχή που καλύπτει το χώρο μεταξύ του βορά και του νότου έχει τα ονόματα Μάντρες και Παναγυρού. Μετά το παλατάκι και τον πύργο το έδαφος είναι ελαφρά κατηφορικό μέχρι τον Άγιο Νικόλα, αυτές είναι οι Μάντρες. Ο χώρος είναι γεμάτος από ερείπια κτισμάτων, τα απομεινάρια των σπιτιών που δίνουν την εντύπωση μάντρας. Εδώ φαίνεται ότι ήταν το κεντρικότερο, και το πυκνότερα δομημένο σημείο της πόλης.

• Στη συνέχεια η Παναγυρού, αρκετά μεγάλη και ανοικτή έκταση, που φτάνει μέχρι τον Άηστράτη. Μεταξύ αυτών στην νότια πλευρά είναι γκρεμός, και στην άκρη του ορθώνεται ένας τεράστιος και θαυμαστός βράχος, ενώ από κάτω απλώνεται η περιοχή Κρεμάλες.

• Προκαλεί εντύπωση, εκτός από τη θέση και το μέγεθος, το πυρόξανθο χρώμα, το οποίο απαντάται σε όλη περίπου την περιοχή. Σε μερικά σημεία το βρίσκουμε στην επιφάνεια, και αλλού σε βάθος, όχι όμως μεγαλύτερο από σαράντα εκατοστά. Το χώμα αυτό στην τοπική γλώσσα «γλινόχωμα» είναι πρώτης τάξεως, για συνδετική ύλη στο κτίσιμο, την κατασκευή κεραμιδιών, και γιατί όχι κεραμικών αγγείων παλαιότερα. Αναφέραμε ήδη πιο πάνω την ύπαρξη τουλάχιστον δύο καμινιών στην περιοχή.

• Στην Παναγυρού εκτός των άλλων ερειπίων, υπάρχει και ένα που εφάπτεται στο βράχο, και θεωρείται χάλασμα ναού αφιερωμένου στην Παναγία. Αυτό είναι και η μία εκδοχή για την ονομασία. Η δεύτερη εκδοχή είναι από την λέξη Πανηγύρι, που φαίνεται ότι ταιριάζει περισσότερο. Πράγματι η τοποθεσία είναι ομαλή και ευρύχωρη, μάλλον και αμφιθεατρική από τις δύο πλευρές. Εξυπηρετεί λοιπόν μαζικές συγκεντρώσεις για γιορτές. Η λέξη Πανάγυρις έχει Δωρική προέλευση και παραμένει μέχρι σήμερα, ατόφια όπως και πολλές άλλες λέξεις στην Μάνη, πιθανόν να έχει σχέση με τόν Πάνα και τίς δραστηριότητες του.

• Ο Κυριάκος από Ανκόνα, γράφοντας για τα ήθη και έθιμα της περιοχής αναφέρει για κατανάλωση κρασιού στα Πανηγύρια (panegyricis festis). Έτσι μετά από παράφραση το μέρος που γινόταν τα γλέντια ονομάσθηκε Παναγυρού.

• Όσο για το χάλασμα το πιθανότερο είναι ότι δεν είναι εκκλησία, αλλά κάτι άλλο και πολύ παλαιότερο αν κρίνομε από τον τρόπο κτισίματος. Άλλωστε δίπλα βρίσκεται ο Αηστράτης, όνομα ταιριαστό ηχητικά στην Αστρατεία Αρτέμιδα που λατρευόταν στον Πύρριχο μαζί με τον Αμαζόνιο Απόλλωνα όπως αναφέρει ο Παυσανίας ΧΧV.3.

• Στήν αντίθετη κατεύθυνση, στόν Ανεμόμυλο, η περιοχή λέγεται Τριτσέρος. Σύμφωνα λοιπόν με μία ερμηνεία, σημαίνει Τρικέρατος (Τρισκόρνης στην τοπική διάλεκτο, και εννοεί τον διάβολο). Συνδυάζοντας την παλιά λατρεία, του Καρνείου Απόλωνα, που αναπαριστούσαν με κέρατα κριού, είναι πιθανόν η ονομασία να προήλθε από αυτό, και να δηλώνει, τό μέρος που ήταν τό ξόανο η ο τόπος λατρείας. Φυσικό επακόλουθο, η εξέλιξη της έννοιας της λέξεως, σύμφωνα με τις επιταγές της νέας θρησκείας αργότερα.