การสานหมวกใบตาล

กำเนิดและวิวัฒนาการของเครื่องจักสาน

การแปรรูปวัตถุดิบที่ใช้ทำเครื่องจักสานเป็นพัฒนาการสำคัญในการทำเครื่องจักสานเพราะการใช้วัสดุที่เป็นเส้นเล็ก เช่น ตอก หวาย ย่านลิเภา ทำให้มนุษย์สามารถประดิษฐ์เครื่องจักสานให้มีรูปทรงตามต้องการ และมีความประณีตงดงามยิ่งขึ้น

การทำเครื่องจักสานบางชนิดในบางท้องถิ่นช่างจักสานจะสานภาชนะหรือใช้ไม้ทำเป็นแบบให้มีรูปทรงตามความต้องการก่อน แล้วจึงสานทับแม่แบบอีกทีหนึ่ง เพื่อให้ได้เครื่องจักสานที่มีรูปร่างและขนาดที่เหมือนๆ กันเป็นจำนวนมากเช่น การสานกระบุงบางท้องถิ่นในจังหวัดแพร่ช่างจักสานจะสานกระบุงแม่แบบหรือต้นแบบก่อนแล้วจึงสานกระบุงที่ต้องการตามแม่แบบที่สานไว้หรือการสานหมวกหรือกุบในภาคเหนือ ซึ่งช่างจักสานมักใช้ไม้กลึงเป็นรูปหมวกมาเป็นแม่แบบแล้วสานโครงหมวกตามแม่แบบที่เป็นไม้นั้น จากนั้นจึงบุด้วยใบลานหรือใบตาลอีกชั้นหนึ่ง วิธีนี้จะทำให้ได้หมวกที่มีรูปร่างเหมือนกันและมีขนาดเท่าๆ กัน นอกจากนี้ก็มีการสานครุหรือแอ่วสำหรับตีข้าวของภาคเหนือ ซึ่งเป็นเครื่องจักสานขนาดใหญ่ที่ใช้ตอกขนาดใหญ่ ช่างจักสานจึงต้องขุดดินเป็นหลุมเป็นแม่แบบ แล้วลงไปสานในหลุมที่เป็นแม่แบบนั้น โดยมีหลุมดินเป็นแม่แบบบังคับให้เครื่องจักสานมีรูปทรงตามต้องการ การสานเครื่องจักสานโดยใช้แม่แบบนี้ ช่วยให้ได้เครื่องจักสานที่มีรูปร่างเหมือนๆ กันเป็นจำนวนมากหรือใช้สานเครื่องจักสานที่มีรูปทรงแปลกๆ จึงต้องใช้แม่แบบ เช่น การสานแจกัน การสานเป็นรูปสัตว์ในประเทศจีน ซึ่งใช้ตอกสานหุ้มทับแจกันดินเผาหรือเครื่องปั้นดินเผารูปสัตว์ ทำให้ได้เครื่องจักสานที่มีรูปทรงตามแม่แบบนั้นๆ

ขั้นตอนและเทคโนโลยีการผลิตหมวกใบตาลบ้าน

วัสดุอุปกรณ์

1. ใบตาล

2. แม่พิมพ์

3. มีด

4. สีย้อมผ้า

5. ไม้ไผ่

6. เข็ม

7. ด้าย

ขั้นตอนในการทำ

1. ตัดไม้ไผ่เป็นท่อนยาวประมาณ 90 เซนติเมตร

2. เหลาไม้ไผ่ให้เป็นเส้นเล็กๆ บางๆ

3.จากนั้นก็นำเอาไม้ไผ่เส้นเล็กๆบางๆ มาสานถักเป็นจอมไว้

4. หลังจากนั้นก็นำเอาที่ทำเป็นจอมเสร็จแล้ว ที่ทำเสร็จแล้วมาก่อให้เป็นจอม มาประกบกับแม่พิมพ์แล้วสานให้เป็นรูปหมวก

5.จากนั้นก็ถอดโครงหมวกออกจากแม่พิมพ์

6. ตัดใบตาลเป็นท่อนแล้วนำไปย้อมสีตามที่ต้องการ

7.นำใบตาลที่ย้อมสีแล้วมาสานเข้ากับโครงที่ทำไว้ โดยใช้เข็มกับด้ายเย็บเข้าติดกันกับโครง

8.ถ้าต้องการสวยงามก็นำไปทาด้วยแล็กเกอร์

( หมู่บ้านที่ทำการผลิตหมวกใบตาลคือบ้านไก่นาและบ้านโนนจานห่างจากตำบลหนองแสน 4 กิโลเมตร)