Năm Con Mèo và Năm Con Thỏ

Tiền Lạc Quan

Theo “Đơn đặt hàng” của Huỳnh Đại Gia (Huỳnh Khánh Tiết) trong Lời mở đầu Mục “Sưu Tầm Lượm Lặt” hỏi “Thất Cầm Tiền Tiên Sinh” tui rằng tại sao chỉ có Việt Nam là Tết Con Mèo, trong khi Trung Hoa và hầu hết các nước Đông Nam Á, như Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc, … thì năm Âm lịch lại là Năm Con Thỏ?

Huỳnh Đại Gia cũng có lời “quảng cáo” trong phần “Tem Việt Nam”, giới thiệu rằng thì là tui sẽ có bài viết để trả lời cho câu hỏi này trên Trang Xuân Khoa Học năm Quý Mão 2023.

Xin trích nguyên văn “Đơn đặt hàng” cùng “lời quảng cáo” của Huỳnh Tiên Sinh (cho bài viết dài thêm ra, chớ tui “hết chữ” rồi!):

“Không biết quý thầy cô & các bạn bằng hữu có để ý và nhận xét gì về năm con mèo sắp tới không? Là tại sao trong 12 con giáp mà các nước Đông Nam Á đều lấy năm tới là năm con thỏ, chi có duy nhất ở Việt Nam lại cho là năm con mèo? Có hỏi và tham khảo các bậc tiền bối để tìm cho ra câu trả lời nhưng cho tới giờ, bí vẫn hoàn bí … rợ! Mong rằng trong trang Xuân năm Quí Mão sắp tới sẽ có giải đáp từ…. Thất-Cầm Tiền-Tiên-Sinh?”

...

“Trên đây là năm Con Thỏ đối với các nước Đông Nam Á kia. Riêng ViệtNam thì lại đặc biệt: đó là năm Con Mèo từ khuya trong thập nhị con giáp.

(Tin sốt dẻo mới nhất là Thất Cầm Tiền tiên sinh sẽ có một bài điểm luận về sựviệc này trong trang Xuân Quí Mão, xin mời quý thầy cô và bằng hữu đón xem.)”

(Không rõ vì sao Huỳnh Đại Gia đặt cho tui danh hiệu “Thất Cầm Tiên Sinh”?)

Hầu hết người Tây phương biết về âm lịch và Chi Mão đều gọi năm Mão là năm Con Thỏ “Year of the Hare” hay “Year of the Rabbit” (hare là thỏ rừng, còn rabbit là thỏ nhà được nuôi). Họ đã quen thuộc với con thú biểu trưng cho chi Mão là con thỏ chớ ít người biết là con mèo.

Tại sao trong 12 Con Giáp (Thập Nhị Chi) của Việt Nam, con thú biểu trưng cho Chi Mão (Mẹo) là con mèo, không phải là con thỏ?

“Thất Cầm Tiền Tiên Sinh” tui cố gắng tìm trên Internet, tìm thấy khá nhiều bài viết và tài liệu trên Internet nói về đề tài này. Nói chung có khá nhiều lập luận và giả thuyết giải thích điều này. Giả thuyết hay lập luận nào cũng có phần hợp lý.

Tóm lược có 4 giả thuyết cùng lập luận như sau:

1- Chuyện cổ tích, truyền thuyết

2- Phát âm tiếng Hoa và tiếng Việt

3- Môi trường sinh sống của thỏ và mèo

4- Hình ảnh con Việt Nam thỏ và con mèo trong dân gian và trong Văn Hóa Trung Hoa và Việt Nam

Trong đó lập luận thứ ba và thứ tư khá hợp lý vì dựa trên những điều kiện thực tề và có tính thuyết phục nhất.

1- Truyện cổ tích, truyền thuyết

Tại sao con mèo không có trong 12 Con Giáp?

Theo truyền thuyết, vào thời Tạo Thiên Lập Địa, loài người chưa biết cách tính toán ngày giờ, năm tháng ... Để ghi lại và đánh dấu một năm đã qua và năm mới bắt đầu, cùng ngày giờ, năm tháng, cần đặt tên cho các khoảng thời gian đó. Cho dễ nhớ, Ngọc Hoàng Thượng Đế lấy tên một con thú để đặt tên cho các khoảng thời gian, vì thuở đó đối với loài người thì các con thú quen thuộc nhất, gồm 12 con gọi là 12 Con Giáp.

Một cuộc thi tài vượt qua sông được tổ chức để tuyển chọn 12 con thú vào 12 Con Giáp.

Truyền thuyết Trung Hoa

- Mèo không có tham gia cuộc thi.

Khi Thượng Đế thông báo tổ chức cuộc thi, mèo nhờ chuột sang gọi để cùng đi thi. Nhưng chuột đã quên lời dặn của mèo, hay nhớ mà muốn được xếp hạng nhất nên không muốn đánh thức mèo dậy để cùng đi.

Ban ngày mèo lại hay ngủ, nên ngủ quên. Khi tỉnh dậy thi cuộc thi đã kết thúc. Từ đó mèo thù chuột, chỉ muốn bắt và ăn thịt chuột.

- Chuột và mèo lợi dụng trâu, nhờ trâu cho ngồi lên lưng để vượt sông và hứa là sẽ nhường cho trâu về nhất. Nhưng khi gần tới đích thì chuột “chơi ăn gian” xô mèo té xuống nước và nhảy lên hàng đầu.

Trâu đến đích thứ nhì. Cọp biết bơi đến thứ ba. Nhưng mèo không biết bơi, mải lặn hụp để cố bơi vô bờ, để cho thỏ vượt lên hàng thứ tư.

Trong khi đó, vì không biết bơi nên thỏ ngồi trên lưng cọp để vượt qua sông, nên đến đích thứ tư sau cọp.

Từ đó mèo rất hận chuột, luôn mang mối thù với chuột và luôn rình bắt chuột ăn thịt.

Truyền thuyết Việt Nam

- Mèo là anh em với hổ, cả hai đều dự thi, cọp đến trước mèo được xếp hàng thứ ba trong Thập Nhị Chi, sau chuột và trâu. Mèo theo sau cọp được xếp hàng thứ tư.

2- Chữ viết và phát âm tiếng Hoa và tiếng Việt

Nguồn gốc tên gọi 12 Con Giáp hay Thập Nhị Chi:

Theo nhiều tài liệu, Thập Nhị Chi đã được du nhập vào Việt Nam từ Trung Hoa vào khoảng đời Nhà Đường (Thế Kỷ thứ Bảy sau Công Nguyên).

Nói về chữ viết và phát âm các Hán tự chỉ hai con thú biểu trưng cho Chi Mão, Chi thứ tư trong Thập Nhị Chi:

- Chữ 卯 “mão” có nguồn gốc tượng hình là con mèo

- Chữ 兔“thố” hay “thỏ” là con thỏ

Nhưng truy tìm Giáp Cốt Văn (chữ viết cổ, dùng xương động vật sắp xếp thành ký hiệu), triện văn (một loại chữ viết cổ, thường dùng để khắc các “triện”, con dấu hay mộc) và kim văn (chữ viết ngày nay), thì nguồn gốc chữ “mão” 卯 không liên quan đến một loài thú nào, kể cả thỏ và mèo (Theo Richard Sears, 2010 - trong bài của Nguyễn Cung Thông).

Phát âm

Tiếng Trung (tiếng Hán, tiếng Quan Thoại, tiếng Phổ Thông - Chinese Mandarin)

- Cách viết và phát âm chữ 卯 hay 戼 (mão) và chữ 兔hay 兎 (thố/thỏ) gần giống nhau.

- Chữ 卯 hay 戼 : Chi Mão, phiên âm Pinyin “mǎo”, phiên âm Hán Việt “mão”.

- Chữ 兔 hay 兎 : con thỏ, phiên âm Pinyin “tù”, phiên âm Hán Việt “thố” hay “thỏ”.

- Chữ 貓 (giản thể 猫), phiên âm Pinyin “máo” (giản thể), dùng như chữ “miêu” 貓, phiên âm Hán Việt là “miêu”, phiên âm Pinyin “māo” (phồn thể), phát âm gần giống phát âm “mèo” trong tiếng Nôm (thuần Việt).