Dydy bryniau’r Preseli ddim yn uchel – 536 metr ar eu huchaf – ond, mae hon yn ardal llawn drama. Mae’r rhosydd, gweunydd, a’r glaswelltir yma’n gynefin i bob math o blanhigion a phryfed, gan gynnwys rhai sy’n eithaf prin. Ar ddiwrnod clir cewch olygfa 360 gradd yr holl ffordd i Eryri a thros y môr i Iwerddon. Yr Heol Aur yw’r enw am asgwrn cefn Bryniau Preseli. Yn ôl y sôn, mae’r llwybr 8 milltir yma yn dyddio o’r oes Neolithig – 5000 o flynyddoedd yn ôl. Dyma oedd y prif lwybr rhwng Prydain ac Iwerddon yn yr oes a fu. Mae olion cynhanes yn britho’r bryniau,- cromlechi o’r Oes Efydd a chaerau Oes yr Haearn. O ben Foel Drygarn gwelir olion y muriau cerrig a’r ffosydd fu’n amgylchynu’r copa yn cadw cwmni i'r creigiau a’r clogwyni naturiol sydd o gwmpas.

Er mai prin yw’r boblogaeth yn yr ardal yma, mae pentrefi mawr a mân sy’n llawn cymeriad a chymeriadau. Ym Mhontfaen, yng Nghwm Gwaun, mae tafarn enwog y Dyffryn Arms. Dyma’r ardal lle cedwir traddodiad yr Hen Galan pob Ionawr 13eg. Ceir hanes diwydiant llechi yn ardal Rosebush, Maenclochog a Llangolman. Mae Crymych yn ganolfan i ardal amaethyddol eang lle mae i’r iaith Gymraeg a chwaraeon fel rygbi a chriced le pwysig ym mywyd cymdeithas. Yn chwedlau’r Mabinogion, mae’r Preseli yn dirlun ar gyfer hanes y Twrch Trwyth. Yn chwedl Cerrig Meibion Owen ceir ymdrech i egluro sut y crewyd y creigiau anferthol sydd uwch ben Allt Ty Canol. Yn yr ardal hon tardda nifer o afonydd y sir ac y mae llynnoedd Llysyfran a Rosebush yn bwysig o ran darpariaeth dŵr.

Er mor hoff ydym, yn Sir Benfro, o’r Preselau, mae gan ardaloedd eraill o Gymru fynyddoedd mwy. I Eryri y daeth Syr Edumnd Hilary er mwyn ymarfer am ei daith i gopa Everest yn 1953. Oeddech chi yn gwybod mai Cymro wnaeth enwi Everest? Mae Tori James, o Hwlffordd ymhlith y merched sydd wedi llwyddo i ddringo i'r copa. Mae chwedlau lawer am Gadair Idris, Y Cnicht a Moel Famau. Mae dysgu am Fannau Brycheiniog, Pumlumon, y Glyderau a Bryniau Clwyd i gyd yn fodd o egluro pam y gelwir ein gwlad yn ‘fynyddig’.

Y mae Cymry wedi bod yn flaenllaw iawn yn hanes dringo mynyddoedd y byd. Mae Lowri Morgan ymhlith y rhai sydd wedi mentro yn ôl troed y dringwr dewr, Eric Jones o Dremadog, sydd wedi concro copaon ucha’r byd. Ioan Doyle ydy un arall.