แหล่งโบราณคดีการทำเหล็ก
เมื่อประมาณ ๓,๖๐๐ ปีก่อน มนุษย์ได้รู้จักถลุงเหล็กโดยสกัดเอาเนื้อเหล็กออกจากแร่ดิบแบบ
ทางตรง(Direct Process) ด้วยการนำแร่เหล็กไปเผาในกองไฟในลักษณะที่เป็นก้อนแข็งอยู่(Bloomery Process)
มีบันทึกของชาวตะวันตกกล่าวไว้ว่า
“มีกลุ่มชาติพันธ์ชาวกุย ใกล้เทือกเขาพนมเด็คในกัมพูชา ได้นำแร่เหล็กที่มีอยู่ใกล้หมู่บ้านมาถลุง”
แต่การถลุงเหล็กที่บ้านดงพลอง จังหวัดบุรีรัมย์ ใช้วิธีขุดเตาเป็นหลุมทรงกระบอกลึกลงไปในดินเหนียว
ประมาณ ๒๐ เซนติเมตร เตาถลุงเหล็กมีขนาดกว้าง ประมาณ ๒๕ เซนติเมตร ผนังเตาเป็นดินเหนียว บางเตามีท่อลมดินเผา
สำหรับสูบลมด้วยมือที่มีเครื่องสูบลมที่ทำด้วยไม้ ด้านข้างของเตานั้นทำเป็นช่องระบายขี้ตะกรันที่เหลือจากการถลุง
ให้ไหลลงไปที่หลุม ซึ่งขุดไว้ด้านข้าง วิธีการถลุงเหล็กนั้น ให้นำก้อนแร่ดิบมาทุบย่อยให้ได้ขนาด แล้วทำความสะอาด
ผสมด้วยถ่านกับสารช่วยให้เกิดตะกรันหรือฟลักซ์(Flux) เช่น กระดูกและเปลือกหอยป่นละเอียดในสัดส่วนพอเหมาะ
แล้วใส่เข้าไปในเตาที่ทำด้วยดินเหนียว นำเชื้อเพลิงจากถ่านไม้มากองสุม จุดไฟแล้วสูบลมด้วยมือให้พ่นลม
เร่งความร้อนให้ได้อุณหภูมิประมาณ ๑,๒๐๐ องศาเซลเซียส จนเหล็กหลอมละลายเหลวไหลออกมา เมื่อทิ้งให้เย็นลง
เหล็กจะแข็งเป็นแท่ง ต่อจากนั้นจึงนำแท่งเหล็กหล่อที่ได้มาทำการตีหรือทุบ ให้เศษขี้แร่สิ่งเจือปนหลุดออกไป
แล้วเผาให้ร้อนแดงอีกครั้งหนึ่ง แล้วจึงนำออกมาตีขึ้นรูปตามรูปแบบของเครื่องมือเครื่องใช้ที่ต้องการ เช่น มีด สิ่ว
ดาบ หอก เสียม ตะปู ฯลฯ
แหล่งโบราณคดีที่สำรวจพบแร่เหล็กและทองแดง ซึ่งมีการทำโลหะเช่นเดียวกัน นั้นได้แก่
แหล่งแร่เหล็ก ถลุงเหล็กและที่ผลิตเครื่องมือเหล็กโบราณที่สำคัญอีกแห่งหนึ่งอยู่บริเวณเขาต้นน้ำลำพัน
ในเขตตำบลตลิ่งชัน อำเภอบ้านด่านลานหอย จังหวัดสุโขทัย ในบริเวณดังกล่าวมีการผลิตลูกปัดแก้วและดินเผาตั้งแต่
ยุคเหล็กมาถึงสมัยทวารวดี
บริเวณทิศเหนือและตะวันออกเฉียงเหนือของตัวจังหวัดลพบุรี ในรัศมีราว ๗๕ กิโลเมตร เป็นแหล่งแร่เหล็กทองแดงและ
แหล่งอุตสาหกรรมถลุงเหล็กและทองแดงที่สำคัญในแผ่นดินไทยตั้งแต่ราว ๔,๐๐๐ ปีที่ผ่านมา
เหมืองแร่ทองแดงโบราณใต้ดินที่เขาพุคา เขาวงพระจันทร์ และเขาพระบาทน้อยใกล้สนามบินโคกกระเทียม
ประมาณ 10 กิโลเมตร ทางตะวันออกเฉียงเหนือของเมืองลพบุรี มีแร่ทองแดงในหินแอนดีไซต์พอร์ฟีรีและฮอร์นเบลนด์
ส่วนแร่เหล็กพบที่เขาทับควาย อำเภอโคกสำโรง จังหวัดลพบุรี