Το προσφυγικό στην Ευρώπη και την Ελλάδα

Στην Ελλάδα, ως κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά τη νομοθεσία και τη μεταναστευτική πολιτική προβλέπονται ο «Κανόνας Συνόρων Σένγκεν» και ο «Κώδικας Μετανάστευσης, NOMOΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 5038». Παρόλα αυτά, στην χώρα μας φαίνεται να επικρατεί μία «de facto συνοριακή πολιτική», όπως χαρακτηρίζεται από τη ΜΚΟ «Διεθνής Αμνηστία».

Δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες έχουν βρεθεί ανάμεσα στην πολιτική κόντρα Ελλάδας-Τουρκίας και έχουν πέσει θύμα των «pushbacks» που ασκεί η χώρα μας, πάνω από 15 χρόνια τώρα. Πρόκειται για ανθρώπους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις ζωές τους και προέρχονται από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Ιράκ και το Ιράν. Η ελληνική κυβέρνηση κάνει λόγο για “εργαλειοποίηση” των προσφύγων από την Τουρκία, με πολιτική σκοπιμότητα.

Με τον όρο “pushbacks” έχουν γίνει γνωστές στο εξωτερικό αλλά και το εσωτερικό της χώρας μας οι αναγκαστικές επαναπροωθήσεις προσφύγων που λαμβάνουν χώρα άτυπα και παραβιάζουν την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και το Σύνταγμα. Τέτοια παραδείγματα έχουν παρατηρηθεί στα σύνορα Ελλάδας-Τουρκίας, στον Έβρο αλλά και στο Αιγαίο.

Άλλο ένα ανατριχιαστικό παράδειγμα της θέσης της Ελλάδας στην μεταναστευτική κρίση, προέκυψε στην προεκλογική περίοδο του 2023, όταν 50 ναυτικά μίλια (ογδόντα χιλιόμετρα) ανοιχτά της Πύλου, βυθίστηκε ένα αλιευτικό πλοίο που μετέφερε γύρω στους 600 μετανάστες από την Λιβύη στην Ιταλία. Η σκληρή μεταναστευτική πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει ως αποτέλεσμα πολλοί διακινητές προσφύγων να επιλέγουν πιο επικίνδυνες διαδρομές και να προτιμούν την Ιταλία ως είσοδο προς την ΕΕ. Τι πραγματικά συνέβη στο ναυάγιο είναι δύσκολο να διατυπωθεί με σαφήνεια και πολλές απόψεις αμφισβητούνται. Το ελληνικό λιμενικό σώμα, που παρακολουθούσε το αλιευτικό, δήλωσε πως ενώ προσφέρθηκε βοήθεια στους πρόσφυγες εκείνοι την αρνήθηκαν και δέχτηκαν μόνο τα τρόφιμα και το νερό από ένα άλλο εμπορικό πλοίο. Η αιτία της βύθισης του αλιευτικού και του θανάτου εκατοντάδων προσφύγων αμφισβητείται αλλά η τραγωδία αυτή σημειώνεται ξεκάθαρα ως αποτυχία της χώρας μας αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης να διασφαλίσει την προστασία των προσφύγων και των δικαιωμάτων τους.

Εξετάζοντας την προσφυγική κρίση και μέσα από την εσωτερική πολιτική της Ελλάδας, προκύπτουν επίσης πολυάριθμες παραβιάσεις βασικών πανανθρώπινων αξιών. Η μεταχείριση των προσφύγων από τις αρχές, τόσο κατά την διάρκεια των “επαναπροωθήσεων” όσο και σε προσφυγικούς καταυλισμούς είναι απαράδεκτη και έχει καταδικαστεί επανειλημμένα από διεθνείς οργανισμούς. Γίνεται λόγος για άθλιες συνθήκες διαβίωσης σε καταυλισμούς, ακόμα και σε περιπτώσεις κράτησης ασυνόδευτων ανηλίκων. Η υγεία των αιτούντων άσυλο τίθεται πολλές φορές σε κίνδυνο, ως αποτέλεσμα της υπερπληρότητας, όπως παρατηρήθηκε στη Σάμο και μολύνσεων από μόλυβδο, όπως παρατηρήθηκε στη Λέσβο.

Το 2022 στην ΕΕ:

170.000 άτομα έλαβαν καθεστώς πρόσφυγα,

119.200 άτομα έλαβαν καθεστώς επικουρικής προστασίας και

94.500 άτομα έλαβαν ανθρωπιστικό καθεστώς.

Συνολικά, οι χώρες της ΕΕ χορήγησαν προστασία σε περίπου 383.700 άτομα το 2022.

Όπως αποκαλύπτει πλήθος ερευνών, οι επαναπροωθήσεις δεν αποτελούν στρατηγική μόνο της Ελλάδας, αλλά και πολλών άλλων κρατών της ΕΕ. Για παράδειγμα, ένας συνασπισμός ΜΚΟ, το Δίκτυο Παρακολούθησης της Βίας στα Σύνορα, έχει συγκεντρώσει μαρτυρίες για επαναπροωθήσεις που αφορούν περίπου 25.000 ανθρώπους από το 2017, ενώ το δίκτυο Protecting Rights at Borders (PRAB) κατέγραψε πάνω από 9.500 περιστατικά επαναπροωθήσεων στα σύνορα της Ευρώπης από τον Μάιο μέχρι τον Αύγουστο 2023.

Η Catherine Woollard, διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους , μια συμμαχία ΜΚΟ, δήλωσε: «Η θεωρία [στην οποία βασίζεται το σύμφωνο είναι] ότι οι εχθρικές πολιτικές θα λειτουργήσουν αποτρεπτικά και λιγότεροι άνθρωποι θα έρχονται. Αλλά στην πράξη οι άνθρωποι θα εξακολουθούν να έρχονται επειδή δεν έχουν άλλη επιλογή, οπότε δεν υπάρχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα – μόνο πόνος».

Ο Willy Bergogné, διευθυντής της Save the Children για την Ευρώπη, δήλωσε ότι η προτεραιότητα των νομοθετών ήταν να «κλείσουν τα σύνορα, όχι να προστατεύσουν τους ανθρώπους».