Το προσφυγικό στην Ευρώπη και την Ελλάδα
Γιώργος Παπαδόπουλος (Β'3), Γιώργος Καλαντζής (Β'1)
Γιώργος Παπαδόπουλος (Β'3), Γιώργος Καλαντζής (Β'1)
Στην Ελλάδα, ως κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά τη νομοθεσία και τη μεταναστευτική πολιτική προβλέπονται ο «Κανόνας Συνόρων Σένγκεν» και ο «Κώδικας Μετανάστευσης, NOMOΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 5038». Παρόλα αυτά, στην χώρα μας φαίνεται να επικρατεί μία «de facto συνοριακή πολιτική», όπως χαρακτηρίζεται από τη ΜΚΟ «Διεθνής Αμνηστία».
Ο χώρος Σένγκεν
Δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες έχουν βρεθεί ανάμεσα στην πολιτική κόντρα Ελλάδας-Τουρκίας και έχουν πέσει θύμα των «pushbacks» που ασκεί η χώρα μας, πάνω από 15 χρόνια τώρα. Πρόκειται για ανθρώπους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις ζωές τους και προέρχονται από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Ιράκ και το Ιράν. Η ελληνική κυβέρνηση κάνει λόγο για “εργαλειοποίηση” των προσφύγων από την Τουρκία, με πολιτική σκοπιμότητα.
Με τον όρο “pushbacks” έχουν γίνει γνωστές στο εξωτερικό αλλά και το εσωτερικό της χώρας μας οι αναγκαστικές επαναπροωθήσεις προσφύγων που λαμβάνουν χώρα άτυπα και παραβιάζουν την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και το Σύνταγμα. Τέτοια παραδείγματα έχουν παρατηρηθεί στα σύνορα Ελλάδας-Τουρκίας, στον Έβρο αλλά και στο Αιγαίο.
Ιδιαίτερα μετά τα επεισόδια στον Έβρο το 2020, η κατάσταση κλιμακώθηκε. Πιο αναλυτικά, στις 28 Φεβρουαρίου 2020 ο Ερντογάν άνοιξε τα σύνορα προς την Ελλάδα και επέτρεψε σε δεκάδες χιλιάδες μετανάστες να διασχίσουν τον Έβρο. Οι ελληνικές δυνάμεις κινητοποιήθηκαν προκειμένου να εμποδίσουν την ‘’εισβολή’’, μία ενέργεια που έλαβε την υποστήριξη της Ευρώπης. Τους επόμενους, όμως, μήνες πολλοί ακόμη πρόσφυγες προσπάθησαν να περάσουν το Αιγαίο, μόνο και μόνο για να επαναπροωθηθούν από το Λιμενικό πίσω στην Τουρκία. Έχουν προκύψει πολλές καταγγελίες από πολυάριθμες ΜΚΟ, διάφορες οργανώσεις και ευρωβουλευτές πάνω στο ζήτημα των “pushbacks” από την Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση έχει αρνηθεί την ύπαρξη των βίαιων αυτών επαναπροωθήσεων και τις έχει χαρακτηρίσει “fake news”, τα οποία προήλθαν από την τουρκική ομόλογό της, παρά τις μαρτυρίες και τις καταγραφές των περιστατικών σε βίντεο, αλλά και τις πολλαπλές καταδίκες της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όπως αυτή για το έγκλημα στο Φαρμακονήσι.
Στις εγκληματικές απωθήσεις των προσφύγων φαίνεται να έχει συμμετάσχει και η Φρόντεξ, είτε έχοντας επίγνωση των γεγονότων, είτε με την ενεργή παρουσία της στα θαλάσσια σύνορα.
Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που έχουν προκαλέσει διεθνή κατακραυγή για την μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας. Χαρακτηριστικό είναι το βίντεο-ντοκουμέντο των New York Times που απεικονίζει την μεταφορά 12 μεταναστών από την Λέσβο σε μία λέμβο και την προώθησή τους προς τα τουρκικά χωρικά ύδατα. Μπορείτε να βρείτε το βίντεο εδώ: https://www.nytimes.com/2023/05/19/world/europe/greece-migrants-abandoned.html
Άλλο ένα ανατριχιαστικό παράδειγμα της θέσης της Ελλάδας στην μεταναστευτική κρίση, προέκυψε στην προεκλογική περίοδο του 2023, όταν 50 ναυτικά μίλια (ογδόντα χιλιόμετρα) ανοιχτά της Πύλου, βυθίστηκε ένα αλιευτικό πλοίο που μετέφερε γύρω στους 600 μετανάστες από την Λιβύη στην Ιταλία. Η σκληρή μεταναστευτική πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει ως αποτέλεσμα πολλοί διακινητές προσφύγων να επιλέγουν πιο επικίνδυνες διαδρομές και να προτιμούν την Ιταλία ως είσοδο προς την ΕΕ. Τι πραγματικά συνέβη στο ναυάγιο είναι δύσκολο να διατυπωθεί με σαφήνεια και πολλές απόψεις αμφισβητούνται. Το ελληνικό λιμενικό σώμα, που παρακολουθούσε το αλιευτικό, δήλωσε πως ενώ προσφέρθηκε βοήθεια στους πρόσφυγες εκείνοι την αρνήθηκαν και δέχτηκαν μόνο τα τρόφιμα και το νερό από ένα άλλο εμπορικό πλοίο. Η αιτία της βύθισης του αλιευτικού και του θανάτου εκατοντάδων προσφύγων αμφισβητείται αλλά η τραγωδία αυτή σημειώνεται ξεκάθαρα ως αποτυχία της χώρας μας αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης να διασφαλίσει την προστασία των προσφύγων και των δικαιωμάτων τους.
Εξετάζοντας την προσφυγική κρίση και μέσα από την εσωτερική πολιτική της Ελλάδας, προκύπτουν επίσης πολυάριθμες παραβιάσεις βασικών πανανθρώπινων αξιών. Η μεταχείριση των προσφύγων από τις αρχές, τόσο κατά την διάρκεια των “επαναπροωθήσεων” όσο και σε προσφυγικούς καταυλισμούς είναι απαράδεκτη και έχει καταδικαστεί επανειλημμένα από διεθνείς οργανισμούς. Γίνεται λόγος για άθλιες συνθήκες διαβίωσης σε καταυλισμούς, ακόμα και σε περιπτώσεις κράτησης ασυνόδευτων ανηλίκων. Η υγεία των αιτούντων άσυλο τίθεται πολλές φορές σε κίνδυνο, ως αποτέλεσμα της υπερπληρότητας, όπως παρατηρήθηκε στη Σάμο και μολύνσεων από μόλυβδο, όπως παρατηρήθηκε στη Λέσβο.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) έχει πολλές φορές καταγγείλει τις πρακτικές που παρατηρούνται στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως οι παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, εστιάζουν στο άρθρο 13, το οποίο αναφέρεται στο δικαίωμα της προσφυγής.
Αιτούντες άσυλο πρώτη φορά, στην ΕΕ:
Το 2022 στην ΕΕ:
170.000 άτομα έλαβαν καθεστώς πρόσφυγα,
119.200 άτομα έλαβαν καθεστώς επικουρικής προστασίας και
94.500 άτομα έλαβαν ανθρωπιστικό καθεστώς.
Συνολικά, οι χώρες της ΕΕ χορήγησαν προστασία σε περίπου 383.700 άτομα το 2022.
Όπως αποκαλύπτει πλήθος ερευνών, οι επαναπροωθήσεις δεν αποτελούν στρατηγική μόνο της Ελλάδας, αλλά και πολλών άλλων κρατών της ΕΕ. Για παράδειγμα, ένας συνασπισμός ΜΚΟ, το Δίκτυο Παρακολούθησης της Βίας στα Σύνορα, έχει συγκεντρώσει μαρτυρίες για επαναπροωθήσεις που αφορούν περίπου 25.000 ανθρώπους από το 2017, ενώ το δίκτυο Protecting Rights at Borders (PRAB) κατέγραψε πάνω από 9.500 περιστατικά επαναπροωθήσεων στα σύνορα της Ευρώπης από τον Μάιο μέχρι τον Αύγουστο 2023.
Γενικά, όπως έχει υπογραμμίσει και η Επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Dunja Mijatović, “το επίπεδο ανοχής σε σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά των προσφύγων, των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών που έχει αναπτυχθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη είναι ανησυχητικό”.
Η βία όμως, δεν περιορίζεται μόνο στους πρόσφυγες, αλλά ολοένα και συχνότερα ασκείται και σε όσους τους υποστηρίζουν. Όπως δηλώνει η Επίτροπος, "Οργανώσεις και άτομα που βοηθούν πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες έχουν υποστεί ξυλοδαρμούς, έχουν καταστραφεί τα οχήματα ή ο εξοπλισμός τους, ή έχουν στοχοποιηθεί με βανδαλισμούς της περιουσίας τους, ακόμη και εμπρησμούς ή βομβιστικές επιθέσεις". Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η βομβιστική επίθεση της 5ης Ιανουαρίου στα γραφεία της Kisa, μιας ΜΚΟ που βοηθά πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες στην Κύπρο. Επίσης, η Επίτροπος σημειώνει ότι έχει παρατηρήσει σε ορισμένα κράτη μέλη, τις αρχές να αντιμετωπίζουν τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με επιθετικό ή εκφοβιστικό τρόπο.
Το νέο σύμφωνο της ΕΕ για τη μετανάστευση και το άσυλο είναι ένα ολοκληρωμένο σύνολο κανονισμών και πολιτικών για το ζήτημα του μεταναστευτικού. Προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 2020 και συμφωνήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο τον Δεκέμβριο του 2023.
Η μεταρρύθμιση αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν από τις ευρωεκλογές και θα περιέχει τα εξής:
● Κανονισμός για τον έλεγχο διαλογής στα σύνορα: δημιουργεί ενιαίους κανόνες για την ταυτοποίηση των πολιτών τρίτων χωρών κατά την άφιξή τους στην ΕΕ.
● Κανονισμός Eurodac: δημιουργεί βελτιωμένη κοινή βάση δεδομένων για το προσφυγικό και το μεταναστευτικό.
● Κανονισμός για τις διαδικασίες ασύλου: εξασφαλίζει ταχύτερες και αποτελεσματικότερες διαδικασίες για το άσυλο, τις επιστροφές και τα σύνορα. Θεσπίζει μια κοινή διαδικασία σε ολόκληρη την ΕΕ για τη χορήγηση και την απόσυρση διεθνούς προστασίας, αντικαθιστώντας τις κατακερματισμένες εθνικές διαδικασίες.
● Κανονισμός για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης: δημιουργεί έναν νέο μηχανισμό υποχρεωτικής αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών για την εξισορρόπηση του ισχύοντος συστήματος που επιβαρύνει τις χώρες πρώτης γραμμής. Με τον νέο Κανονισμό, οι χώρες της ενδοχώρας θα έχουν την επιλογή μεταξύ της αποδοχής ενός ορισμένου αριθμού προσφύγων και την καταβολή χρημάτων σε ένα κοινό ταμείο της ΕΕ.
●Κανονισμός για τις καταστάσεις κρίσης και ανωτέρας βίας: εξασφαλίζει τη μελλοντική ετοιμότητα της ΕΕ για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης, συμπεριλαμβανομένης της εργαλειοποίησης των μεταναστών.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δήλωσε ότι με αυτό το σύμφωνο «οι Ευρωπαίοι θα αποφασίσουν ποιος έρχεται στην ΕΕ και ποιος μπορεί να μείνει, όχι οι λαθρέμποροι ανθρώπων». Επίσης, η Πρόεδρος του ευρωκοινοβουλίου, Ρομπέρτα Μέτσολα, χαρακτήρισε τη συμφωνία «ιστορική», λέγοντας ότι πετυχαίνει «μια ισορροπία μεταξύ αλληλεγγύης και ευθύνης».
Παρόλα αυτά, οι αποφάσεις συνάντησαν έντονη κριτική από διεθνείς και άλλες μη-κυβερνητικές οργανώσεις, όπως η International Rescue Committee και το Human Rights Watch:
● Οι διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης, που προβλέπονται, είναι μη ρεαλιστικής σύντομης διάρκειας που θα οδηγήσουν σε περισσότερο χρόνο διαμονής σε κλειστές δομές (όπου επικρατούν πολύ συχνά απάνθρωπες συνθήκες), αλλά και σε λανθασμένες καταχωρήσεις στοιχείων.
● Δημιουργούνται δύο κατηγορίες αιτούντων άσυλο: αυτοί που θα παραπέμπονται στις κανονικές διαδικασίες ασύλου και αυτοί που θα παραπέμπονται στις ταχείες (fast-track) διαδικασίες. Έτσι, άτομα που προέρχονται από χώρες με χαμηλά ποσοστά αναγνώρισης προσφυγικού καθεστώτος θα υπάγονται στη δεύτερη κατηγορία, χωρίς να έχουν την εξατομικευμένη αντιμετώπιση που δικαιούνται κατά την εξέταση του αιτήματος ασύλου.
● Ο κανονισμός για καταστάσεις κρίσης δεν ορίζει ξεκάθαρα ποιες είναι αυτές, επιτρέποντας στις χώρες της ΕΕ με την πρόφαση της κρίσης να παρεκκλίνουν από βασικές υποχρεώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, φτάνοντας μέχρι και στη νομιμοποίηση της άρνησης του δικαιώματος ασύλου.
Η Catherine Woollard, διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους , μια συμμαχία ΜΚΟ, δήλωσε: «Η θεωρία [στην οποία βασίζεται το σύμφωνο είναι] ότι οι εχθρικές πολιτικές θα λειτουργήσουν αποτρεπτικά και λιγότεροι άνθρωποι θα έρχονται. Αλλά στην πράξη οι άνθρωποι θα εξακολουθούν να έρχονται επειδή δεν έχουν άλλη επιλογή, οπότε δεν υπάρχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα – μόνο πόνος».
Ο Willy Bergogné, διευθυντής της Save the Children για την Ευρώπη, δήλωσε ότι η προτεραιότητα των νομοθετών ήταν να «κλείσουν τα σύνορα, όχι να προστατεύσουν τους ανθρώπους».
Πηγές:
https://www.hrw.org/europe/central-asia/greece
https://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page
https://www.lifo.gr/stiles/optiki-gonia/ti-symbainei-loipon-me-ta-paranoma-pushbacks-stin-ellada
https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Asylum_statistics&oldid=558844
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52020DC0609
https://www.hrw.org/news/2023/12/21/eus-migration-pact-disaster-migrants-and-asylum-seekers
https://www.rescue.org/eu/article/what-eu-pact-migration-and-asylum
https://www.dw.com/en/eu-border-pushbacks/a-66259471
https://balkaninsight.com/2022/12/08/study-reports-25000-violent-pushbacks-at-eu-borders/