Ο "Ξεχασμένος Πόλεμος" στην Υεμένη
Αναστάσης Λιακάκος (Α'2)
Αναστάσης Λιακάκος (Α'2)
Ο εμφύλιος πόλεμος στην Υεμένη, αν και ονομάζεται "ξεχασμένος πόλεμος" λόγω της μικρής προσοχής που αποσπά σε σχέση με άλλες συγκρούσεις στον κόσμο, έχει εξελιχθεί σε μια από τις πιο παρατεταμένες και πολύπλοκες ανθρωπιστικές κρίσεις του 21ου αιώνα.
Ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2014, όταν ένοπλες δυνάμεις των Χούθι με την υποστήριξη του Ιράν, κατέλαβαν την πρωτεύουσα της Υεμένης, Σαναά. Στις 21 Μαρτίου 2015, η Ανώτατη Επαναστατική Επιτροπή υπό την ηγεσία των Χούθι με σύμμαχο στρατιωτικές δυνάμεις πιστές στον πρώην πρόεδρο της Υεμένης Αλί Αμπντουλάχ Σάλεχ, εξεγέρθηκε για να κερδίσει τον έλεγχο στις νότιες επαρχίες, κατέλαβε στις 25 Μαρτίου το Λαχίτζ και ανέτρεψε την κυβέρνηση, εξορίζοντας τον νόμιμο πρόεδρο Abdrabbuh Mansur Hadi. Ταυτόχρονα, ένας συνασπισμός υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας με στρατιωτικές επιχειρήσεις και αεροπορικές επιδρομές αποκατέστησε την πρώην κυβέρνηση της Υεμένης.
Από τότε, η χώρα βρίσκεται σε κατάσταση πόλεμου, με κάθε ομάδα να ισχυρίζεται ότι αποτελεί την επίσημη κυβέρνηση της Υεμένης, οι μεν με την υποκίνηση από το Προεδρικό Συμβούλιο Ηγεσίας υπό τον Ρασάντ αλ-Αλίμι, οι δε με υποκινητή το Ανώτατο Πολιτικό Συμβούλιο υπό τον Μαχντί αλ–Μασάτ. Αν και δεν υπήρξε άμεση επέμβαση της ιρανικής κυβέρνησης στην Υεμένη, ο εμφύλιος πόλεμος θεωρείται ευρέως ως μέρος της σύγκρουσης αντιπροσώπων του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας.
Οι αντάρτες Χούθι ελέγχουν την πρωτεύουσα Σαναά και όλη την πρώην Βόρεια Υεμένη, εκτός από το Ανατολικό Κυβερνείο Μαρίμπ. Μετά τον σχηματισμό του Νότιου Μεταβατικού Συμβουλίου (στο εξής STC) το 2017 και την κατάληψη του Άντεν από τις δυνάμεις του STC το 2018, οι φιλορεπουμπλικανικές δυνάμεις διασπάστηκαν μεταξύ δυνάμεων υπέρ του Χάντι, που υποστηρίζονται από τη Σαουδική Αραβία και νότιων αυτονομιστών, που υποστηρίζονται από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Η Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο (στο εξής AQAP) και το Ισλαμικό Κράτος έχουν επίσης επιτεθεί εναντίον και των δύο φατριών, με την AQAP να ελέγχει εκτάσεις στην ενδοχώρα και κατά μήκος των ακτών.
Το CNN ανέφερε στις 8 Απριλίου 2015 ότι 10.160.000 κάτοικοι στερήθηκαν νερό, φαγητό και ηλεκτρισμό εξαιτίας των συγκρούσεων, πάνω από 10 εκατομμύρια κάτοικοι δεν είχαν αρκετό φαγητό, 850.000 εξ αυτών παιδιά, ενώ πάνω από 13 εκατομμύρια πολίτες δεν είχαν πρόσβαση σε καθαρό νερό.
Τα Ηνωμένα Έθνη ανακοίνωσαν στις 19 Απριλίου 2015 ότι η Σαουδική Αραβία υποσχέθηκε να παράσχει 273,7 εκατομμύρια δολάρια σε επείγουσα ανθρωπιστική βοήθεια στην Υεμένη. Ο ΟΗΕ έκανε έκκληση για βοήθεια, λέγοντας ότι 7,5 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν πληγεί από τη σύγκρουση και πολλοί είχαν ανάγκη από ιατρικές προμήθειες, πόσιμο νερό, τροφή, στέγη και άλλες μορφές υποστήριξης. Τα πράγματα χειροτέρευσαν, όταν η περιοχή επλήγη από τον κυκλώνα Chapala, στις 3 Νοεμβρίου 2015.
Τον Μάρτιο του 2017, το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα ανέφερε ότι ήδη το 60% των κατοίκων της Υεμένης, 17 εκατομμύρια άνθρωποι, βρίσκονταν σε κατάσταση «έκτακτης ανάγκης για τρόφιμα». Τον Ιούνιο του 2017, μια επιδημία χολέρας σκοτώνει ένα άτομο ανά ώρα στην Υεμένη. Η UNICEF και ο ΠΟΥ υπολόγισαν ότι έως τις 24 Ιουνίου 2017, τα συνολικά κρούσματα στη χώρα ξεπέρασαν τις 200.000, με 1.300 θανάτους. Το 77,7% των κρουσμάτων χολέρας (339.061 από 436.625) και το 80,7% των θανάτων από χολέρα (1.545 από 1.915) σημειώθηκαν σε επαρχίες ελεγχόμενες από τους Χούθι, σε σύγκριση με το 15,4% των κρουσμάτων και το 10,4% των θανάτων σε επαρχίες ελεγχόμενες από την κυβέρνηση. Στις 7 Ιουνίου 2018, η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ΔΕΕΣ) απέσυρε μέρος του διεθνούς προσωπικού της από την Υεμένη και μετέφερε τους υπόλοιπους στο Τζιμπουτί.
Ο ΟΗΕ μεσολάβησε στις 2-4-2022 με μια δίμηνη εθνική εκεχειρία μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, γεγονός που επέτρεψε πτήσεις από το Διεθνές Αεροδρόμιο της Σαναά προς την Ιορδανία και την Αίγυπτο. Στις 7-4-2022, η κυβέρνηση Χάντι διαλύθηκε και το Προεδρικό Συμβούλιο Ηγεσίας (PLC) ανέλαβε τη διοίκηση της Δημοκρατίας της Υεμένης, ενσωματώνοντας το Νότιο Μεταβατικό Συμβούλιο στη νέα κυβέρνηση. Ο ΟΗΕ ανακοίνωσε στις 2 Ιουνίου 2022 νέα παράταση της εθνικής εκεχειρίας κατά δύο μήνες.
Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ έχει επιβάλει παγκόσμιο εμπάργκο όπλων στους Χούθι από το 2015. Η Wall Street Journal αναφέρει τον Μάρτιο του 2023 ότι το Ιράν συμφώνησε να σταματήσει κάθε στρατιωτική υποστήριξη προς τους Χούθι και να τηρήσει το εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ, ως μέρος μιας συμφωνίας προσέγγισης Ιράν-Σαουδικής Αραβίας με τη μεσολάβηση της Κίνας. Η συμφωνία αποτελεί μέρος των προσπαθειών προς κατάπαυση του πυρός, μέσω διαπραγματεύσεων με αξιωματούχους της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΠΑ με τη μεσολάβηση της Κίνας, ώστε να πιεστούν οι μαχητές Χούθι και να τερματίσουν τη σύγκρουση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, μετά τη δέσμευση της κυβέρνησης Μπάιντεν να αποσύρει την υποστήριξη των ΗΠΑ στη Σαουδική Αραβία στην Υεμένη, ανακοίνωσε την πώληση όπλων στον συνασπισμό υπό τη Σαουδική Αραβία!
Η ανθρωπιστική κρίση στην Υεμένη
Παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν διαπραχθεί καθ' όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου της Υεμένης, τόσο από δυνάμεις πιστές στον σημερινό πρόεδρο της Υεμένης, Abdrabbuh Mansur Hadi (υποστηριζόμενο από τον συνασπισμό υπό τη Σαουδική Αραβία και τους Χούθι), όσο και από δυνάμεις που υποστηρίζουν τον πρώην πρόεδρο της Υεμένης. Αλί Αμπντουλάχ Σάλεχ. Η Αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο και το Ιράκ, ο συνασπισμός υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, με τη βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, μέσω αεροπορικών επιδρομών κατά αμάχων στόχων. Οι βομβαρδισμοί του συνασπισμού υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας σε περιοχές αμάχων έχουν καταδικαστεί από τη διεθνή κοινότητα.
Οι επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη των Χούθι με στόχο περιοχές αμάχων στη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Νότια Υεμένη έχουν επίσης παγκόσμια καταδικαστεί. Από την αρχή της σύγκρουσης, περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και τουλάχιστον 40.000 τραυματίστηκαν, μόνο από αεροπορικές επιδρομές.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, πάνω από 150.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί στην Υεμένη, ενώ περισσότεροι από 227.000 είναι νεκροί εξαιτίας του λιμού και της έλλειψης εγκαταστάσεων υγειονομικής περίθαλψης, αφού σημαντικές υποδομές έχουν καταστραφεί και πλουτοπαραγωγικές πηγές κρίσιμες για την Υεμένη έχουν αποκλειστεί από τη Σαουδική Αραβία. Σύμφωνα με τη ΜΚΟ Save the Children, η καταστροφή των εγκαταστάσεων υγειονομικής περίθαλψης εξαιτίας του πολέμου προκαλεί πάνω από 10.000 θανάτους παιδιών ετησίως. Σύμφωνα δε με τη Διεθνή Επιτροπή Διάσωσης τουλάχιστον 9,8 εκατομμύρια άνθρωποι στην Υεμένη έχουν ανάγκη από υπηρεσίες υγείας. Το κλείσιμο των αεροδρομίων Sanaʽa και Riyan για μη στρατιωτικές πτήσεις και η περιορισμένη λειτουργία πολιτικών αεροπλάνων σε περιοχές ελεγχόμενες από την κυβέρνηση, κατέστησε αδύνατη την αναζήτηση ιατρικής περίθαλψης στο εξωτερικό. Το κόστος των εισιτηρίων που παρέχονται από την Yemenia, την Air Djibouti και την Queen Bilqis Airways, καθιστά απρόσιτα τα ταξίδια εκτός Υεμένης.
Κραυγή Διαμαρτυρίας ενάντια στον πόλεμο στην Υεμένη
Διαχρονικά (Αύγουστος του 2018-Απρίλιος του 2020), εκθέσεις εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ περιγράφουν τη σύγκρουση στην Υεμένη ως τη χειρότερη ανθρωπιστική κρίση στον κόσμο, όπου όλα τα μέρη, συμπεριλαμβανομένων των κυβερνήσεων της Υεμένης, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Σαουδικής Αραβίας και του κινήματος των Χούθι, διαπράττουν εγκλήματα πολέμου όπως «στέρηση του δικαιώματος στη ζωή, αυθαίρετη κράτηση, βιασμό, βασανιστήρια, εξαναγκαστικές εξαφανίσεις ή επιθέσεις σε σχολεία και στρατολόγηση παιδιών».
Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν κατηγορήσει και τις δύο πλευρές της σύγκρουσης ότι χρησιμοποιούν παιδιά στρατιώτες. Τον Αύγουστο του 2018, ο ΟΗΕ ανέφερε ότι τα 2/3 των παιδιών στρατιωτών στην Υεμένη πολέμησαν υπέρ των Χούθι. Η έκθεση κατέγραψε 800 παιδιά-στρατιώτες το 2017. Τον Δεκέμβριο του 2018, οι New York Times ανέφεραν ότι η Σαουδική Αραβία είχε προσλάβει Παιδιά-Στρατιώτες από το Σουδάν (ειδικά από το Νταρφούρ) και την Υεμένη για να πολεμήσουν εναντίον των Χούθι, ενώ έως και 14.000 Σουδανοί πολιτοφύλακες πολεμούσαν στον πόλεμο, πολλοί από αυτούς παιδιά. Τον Μάρτιο του 2019, το Al Jazeera βοά ότι η Σαουδική Αραβία στρατολογούσε παιδιά για να φρουρούν τα σύνορα Σαουδικής Αραβίας-Υεμένης κατά των Χούθι και ότι οι βρετανικές ειδικές δυνάμεις SAS συμμετείχαν στην εκπαίδευση παιδιών στρατιωτών στην Υεμένη.
Το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών δημοσίευσε μια έκθεση τον Σεπτέμβριο του 2019, κατά την οποία αν ο πόλεμος συνεχιστεί, η Υεμένη θα γίνει η φτωχότερη χώρα στον κόσμο, με το 79% του πληθυσμού να ζει κάτω από το όριο της φτώχειας και το 65% σε ακραία φτώχεια μέχρι το 2022.
Στις 3 Δεκεμβρίου 2019, την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία, η Διεθνής Αμνηστία δημοσίευσε μια έκθεση που υπογραμμίζει πώς ο σχεδόν 5χρονος πόλεμος στην Υεμένη έχει αφήσει εκατομμύρια ανθρώπους να ζουν με αναπηρίες, αποκλεισμένοι από την ιατρική φροντίδα. Η ένοπλη σύγκρουση υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας ως μέρος του συνασπισμού της στο αραβικό έθνος κατά των Χούθι και των τρομοκρατικών ομάδων, έχει γεννήσει τη χειρότερη ανθρωπιστική κρίση, όπως αναφέρουν τα Ηνωμένα Έθνη.
Τον Φεβρουάριο του 2020, η βρετανική δικηγορική εταιρεία Stoke White απηύθυνε έκκληση στις αρχές στη Βρετανία, τις ΗΠΑ και την Τουρκία να συλλάβουν ανώτερους αξιωματούχους από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), διότι διέπραξαν εγκλήματα πολέμου και βασανιστήρια στην Υεμένη. Οι καταγγελίες υποβλήθηκαν βάσει της διάταξης της «καθολικής δικαιοδοσίας», σύμφωνα με την οποία τα έθνη πρέπει να διερευνήσουν τις παραβιάσεις της Σύμβασης της Γενεύης για πιθανά εγκλήματα πολέμου.
Τον Μάρτιο του 2020, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κατηγόρησε τις σαουδαραβικές στρατιωτικές δυνάμεις και τις δυνάμεις της Υεμένης που υποστηρίζονται από τη Σαουδική Αραβία για κακοποίηση πολιτών της Υεμένης. Τους κατηγόρησαν ότι αυθαίρετα συλλαμβάνουν, βασανίζουν και μεταφέρουν παράνομα κρατούμενους στη Σαουδική Αραβία. Η έκθεση κατέγραψε 16 περιπτώσεις αυθαίρετης κράτησης και 5 περιπτώσεις κρατουμένων που είχαν μεταφερθεί παράνομα στη Σαουδική Αραβία. Σύμφωνα με μια έκθεση της οργάνωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων τον Μάιο του 2020, από τον Μάιο του 2016, έχουν τεκμηριωθεί περισσότερες από 1.600 περιπτώσεις αυθαίρετων κρατήσεων, 770 εξαναγκαστικές εξαφανίσεις, 344 βασανιστήρια και τουλάχιστον 66 θάνατοι σε ανεπίσημες φυλακές, για τις περισσότερες από τις οποίες οι Χούθι ήταν υπεύθυνοι. Τους κατηγόρησε για 350 εξαναγκαστικές εξαφανίσεις, 138 περιστατικά βασανιστηρίων και 27 θανάτους κατά την κράτηση, ενώ οι δυνάμεις που υποστηρίζονται από τα ΗΑΕ, συμπεριλαμβανομένου του Νότιου Μεταβατικού Συμβουλίου, ήταν υπεύθυνες για 327 εξαφανίσεις, 141 περιπτώσεις βασανιστηρίων και 25 θανάτους υπό κράτηση. Η έκθεση κατηγόρησε τις δυνάμεις πιστές στην κυβέρνηση της Υεμένης που υποστηρίζεται από τη Σαουδική Αραβία για 65 περιπτώσεις βασανιστηρίων και περισσότερους από 24 θανάτους.
Τον Ιούνιο του 2020, η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες δήλωσε ότι μετά από 5 χρόνια πολέμου στην Υεμένη, περισσότεροι από 3,6 εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, ενώ 24 εκατομμύρια έχουν άμεση ανάγκη βοήθειας.
Στις 2 Ιουλίου 2020, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ανέφερε ότι οι κρατούμενοι στις εγκαταστάσεις του Μπιρ Άχμεντ του Άντεν αντιμετώπιζαν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία από την ταχέως εξαπλούμενη πανδημία του κορωνοϊού.
Τον Σεπτέμβριο του 2020, μια άλλη έκθεση του ΟΗΕ επανέλαβε ότι τα μέρη στην Υεμένη αγνοούν τόσο το διεθνές δίκαιο όσο και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κατηγόρησε δε το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά, τη Γαλλία, το Ιράν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία και τις ΗΠΑ ότι υποστηρίζουν τη σύγκρουση προμηθεύοντας την Υεμένη με όπλα. Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Επισιτισμού (WFP) προέβλεψε τον Μάρτιο του 2021 ότι εάν ο αποκλεισμός και ο πόλεμος συνεχιστεί, πάνω από 400.000 παιδιά της Υεμένης κάτω των 5 ετών θα πεθάνουν από υποσιτισμό πριν το τέλος του έτους, λόγω του αποκλεισμού.
Ο Βρετανός ερευνητής Alex de Waal έγραψε ότι «η ευθύνη για την Υεμένη υπερβαίνει το Ριάντ και το Άμπου Ντάμπι, το Λονδίνο και την Ουάσιγκτον. Η Βρετανία έχει πουλήσει τουλάχιστον 4,5 δισεκατομμύρια λίρες όπλα στη Σαουδική Αραβία και 500 εκατομμύρια λίρες στα ΗΑΕ από την έναρξη του πολέμου. Ο δε Τραμπ ενέκρινε πωλήσεις όπλων στους Σαουδάραβες αξίας 110 δισεκατομμυρίων δολαρίων τον περασμένο Μάιο. Η Υεμένη θα είναι το καθοριστικό έγκλημα αυτής της γενιάς, ίσως αυτού του αιώνα».
Λύση η διεθνής δέσμευση για επίλυση των προβλημάτων της Υεμένης
Οι συνέπειες του πολέμου είναι καταστροφικές για τον πληθυσμό της Υεμένης. Ο αεροπορικός βομβαρδισμός, οι εδαφικοί επιθέσεις και οι πολιτικές αναταραχές έχουν προκαλέσει εκτεταμένες απώλειες ανθρώπινων ζωών και υλικές ζημιές. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν σκοτωθεί ή τραυματιστεί, ενώ εκατομμύρια έχουν εκτοπιστεί από τα σπίτια τους και ζουν υπό απάνθρωπες συνθήκες σε καταυλισμούς. Η κρίση έχει επιδεινώσει την ανθρωπιστική κατάσταση στην Υεμένη: υπάρχει έλλειψη τροφίμων, νερού και βασικών ειδών επιβίωσης, ενώ υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης έχουν καταρρεύσει. Η χώρα αντιμετωπίζει τη χολέρα και άλλες επιδημίες λόγω έλλειψης υγειονομικής υποδομής και πρόσβασης σε καθαρό νερό.
Παρά τις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας για διευκόλυνση του διαλόγου και επίτευξη μιας ειρηνικής λύσης, η κατάσταση στην Υεμένη παραμένει έκρυθμη. Οι εμπλεκόμενες πλευρές συνεχίζουν να παραβιάζουν την εκεχειρία και να αναζωπυρώνουν τις συγκρούσεις, ενώ ο πληθυσμός υποφέρει από τις συνέπειες του πολέμου.
Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι μια ειρηνική βιώσιμη επίλυση του πολέμου στην Υεμένη απαιτεί διεθνή δέσμευση τήρησης του διεθνούς δικαίου και συντονισμένη δράση από τη διεθνή κοινότητα για παραδειγματική τιμωρία των εγκληματιών του πολέμου. Μόνον όταν παύσει να είναι η διεθνής κοινότητα παρατηρητής των εγκλημάτων στην Υεμένη ή πολύ χειρότερα συνένοχος, όταν τους προμηθεύει όπλα, και γίνει ακλόνητος παράγοντας επίλυσης των διαφορών και εγγυητής της ειρήνης, θα γεννηθεί η ελπίδα στον πληθυσμό της χώρας για ένα μέλλον χωρίς πόλεμο.