Γιώργος Σεφέρης: μια ζωή, μια εποχή

Την εμφάνισή του στην λογοτεχνία κάνει το 1931 με την πρώτη του ποιητική συλλογή «Στροφή», που από την αρχή της κυκλοφορίας του, προκάλεσε κάθε είδους αντίδραση στην λογοτεχνική κοινότητα της Αθήνας. Ανάμεσα σε άλλους θαυμαστές του, ο Γιώργος Θεοτοκάς και ο Ανδρέας Καραντώνης υποστήριζαν πως αυτή η ποιητική συλλογή αποτέλεσε αφετηρία για μία νέα εποχή τέχνης, τα εγκαίνια της περίφημης «γενιάς του 30’». Με αυτή την εκρηκτική του είσοδο στην λογοτεχνία, αποδείχθηκε πως εκείνος έφερε τον Μοντερνισμό στην Ελλάδα. Ο Μοντερνισμός είναι ένα σημαντικό κίνημα φιλοσοφικό, επιστημονικό και, βέβαια, καλλιτεχνικό που εμφανίστηκε κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα, επιχειρώντας να ξεπεράσει τις παραδοσιακές αντιλήψεις των προηγούμενων αιώνων. Η ποίηση του Μοντερνισμού, κι άρα του Σεφέρη, ήταν εμβληματική καθώς δεν ακολουθούσε τους κανόνες της παραδοσιακής ποίησης που σχεδόν επιβάλλονταν για κάθε καλλιτέχνη. Λόγω της μεγάλης αναστάτωσης και των συγκρούσεων που προκάλεσε αυτή η επαναστατική συλλογή του, κατάφερε ο Σεφέρης από νωρίς να αναδειχθεί μέχρι το 1935, όπου δημοσιεύει την νέα του ποιητική συλλογή «Μυθιστόρημα» που τον καθιέρωσε πλέον ως ιστορικό ποιητή.

Με τη λιτότητα του ήθους, που του δίδαξε η ποίηση, συγκεφαλαίωσε την εμπειρία της ζωής και κατέθεσε τη γνώμη του, εκπορευόμενη από τον εσωτερικό του κόσμο και το ελληνικό περιβάλλον, μ' έναν αρχιτεκτονικό τρόπο τόσο ιδιαίτερο, με μια χρήση του μυθικού στοιχείου τόσο διαφορετική. Ο Σεφέρης, τελικά, χωρίς να είναι ούτε ο πρώτος ούτε ο μόνος, αν και κινήθηκε με άνεση στα νέα πλαίσια, πλούτισε τη λυρική μας παράδοση, προσπερνώντας τις ασάφειες, την πλησίασε με διαύγεια και λιτότητα, αποδεικνύοντας ότι μπορούσε, αντλώντας μνήμες από τη διαδρομή της φυλής μας και τις εμπειρίες της ευρύτερης Ιστορίας των Εθνών, να μείνει στο σήμερα, αποδίδοντας ωστόσο το βάθος της διαχρονικότητας. Τα στοιχεία αυτά τον ανακηρύσσουν σε έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές σε βαθμό που να αναγνωρίζεται πλέον από όλους ως κλασικός.

Ποιητικές συλλογές

•  Στροφή, Εστία, Αθήνα 1931

•  Πάνω σ' έναν στίχο ξένο, Εστία, Αθήνα 1931

•  Η Στέρνα, Εστία, Αθήνα 1932

•  Σχέδια στο περιθώριο, ανάτυπο από Τα Νέα Γράμματα, Αθήνα 1935

•  Μυθιστόρημα, Κασταλία, Αθήνα 1935

•  Γυμνοπαιδία, ανάτυπο από Τα Νέα Γράμματα, Αθήνα 1936

•  Τετράδιο Γυμνασμάτων (1928-1937), τυπ. Ταρουσοπούλου, Αθήνα 1940

•  Ημερολόγιο καταστρώματος Α΄, τυπ. Ταρουσοπούλου, Αθήνα 1940

•  Ημερολόγιο καταστρώματος Β΄, ιδιωτική έκδοση, Αλεξάνδρεια 1944

•  Ημερολόγιο καταστρώματος Β΄, Ίκαρος, Αθήνα 1945

•  Τελευταίος σταθμός, ανάτυπο από Το Τετράδιο, 1947

•  Κίχλη, Ίκαρος, Αθήνα 1947

•  Ημερολόγιο καταστρώματος Γ΄ (με τον τίτλο Κύπρον, οὗ μ'ἐθέσπισεν), Ίκαρος, Αθήνα 1955

•  Ποιήματα, Αθήνα 1963

•  Τρία κρυφά ποιήματα, τυπ. Γαλλικού Ινστιτούτου, Αθήνα 1966

•  Τετράδιο Γυμνασμάτων Β΄, Ίκαρος, 1976 (μεταθανάτια έκδοση)

•  Επί Ασπαλάθων..., «Le Μonde», Αθήνα 1971 (μεταθανάτια έκδοση)

Μυθιστορήματα

•  Τρεις μέρες στα Μοναστήρια της Καπαδοκίας, Αθήνα 1953

•  Έξι νύχτες στην Ακρόπολη, Ερμής, Αθήνα 1974 (μεταθανάτια έκδοση)

•  Βαρνάβας Καλοστέφανος, Μ. Ι. Ε. Τ., Αθήνα 2007 (μεταθανάτια έκδοση, ημιτελές)

Δοκίμια

•  Δοκιμές, Κάιρο 1944 - Δοκιμές,  Αθήνα 1962 - Δοκιμές, Ίκαρος, Αθήνα 1992 (μεταθανάτια έκδοση)

•  Εκλογή από τις Δοκιμές, Γαλαξίας, Αθήνα 1966

Μεταφράσεις

•  Τ. Σ. Έλιοτ, Η έρημη χώρα και άλλα ποιήματα, Ίκαρος, Αθήνα 1949  (εισαγωγή, σχόλια, μετάφραση Γ. Σεφέρη)

•  Τ. Σ. Έλιοτ, Φονικό στην Εκκλησιά, Ίκαρος, Αθήνα 1963

•  Αντιγραφές, Ίκαρος, Αθήνα 1965

•  Άσμα Ασμάτων, χ.ε., Αθήνα 1965

•  Η Αποκάλυψη του Ιωάννη, Ίκαρος, Αθήνα 1966

Αλληλογραφία

•  This Dialectic of Blood and Light, George Seferis - Philip Sherrard An Exchange: 1947-1971, 2015, Denise Harvey (Publisher),

Μετά θάνατον κυκλοφόρησε επίσης  ένα Ημερολόγιο «Μέρες του 1945 – 1951», 1973

Το ποίημα αυτό φέρνει μια αλλαγή στη νεοελληνική ποίηση, καθώς επιχειρείται εδώ μια αποδέσμευση από τους εκφραστικούς τρόπους του παρελθόντος. Ο ποιητής δεν αισθάνεται την ανάγκη να αποδώσει με τρόπο απτό τα βιώματά του, ούτε να καταγράψει με σαφήνεια ένα συγκεκριμένο θέμα. Εκείνο που προέχει είναι η μετάδοση ενός κυρίαρχου αισθήματος, χωρίς όμως αυτό να αποδίδεται σ’ ένα ξεκάθαρα δοσμένο γεγονός. Η ελλειπτική αυτή εγγραφή της εμπειρίας επιτελεί μια διπλή αντιθετική λειτουργία, μιας και από τη μία το ποίημα εμφανίζεται δυσκολότερο στην προσέγγιση κι από την άλλη ανοίγεται σε πολλαπλές αναγνώσεις, προσφέροντας τη δυνατότητα ταύτισης σ’ ένα ευρύτερο κοινό.

Κατά την ανάγνωση επομένως του ποιήματος αυτού διαπιστώνουμε πως δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με σαφήνεια το γεγονός εκείνο που δημιούργησε στον ποιητή τα συναισθήματα που καταγράφει κι αυτό μας ωθεί εκ των πραγμάτων στην ανάγκη να προσεγγίσουμε τους στίχους με το συναίσθημα και όχι τόσο με τη λογική. Ο Σεφέρης απαιτεί από τον αναγνώστη να αισθανθεί, να υποδεχτεί τα λόγια του ως εκδηλώσεις της ψυχής του και όχι ως ψυχρά λογικά σχήματα.

Αναλυτικότερα, ο τίτλος του ποιήματος υποδηλώνει την αλλαγή στην πορεία του ποιητικού υποκειμένου, που έρχεται ως συνέπεια της στιγμής, του ξαφνικού εκείνου γεγονότος που σημαδεύει και επανακαθορίζει τα συναισθήματά του.

 Η «στιγμή», το σύντομο αυτό χρονικό σημείο, που με την έντασή του ανέτρεψε πλήρως τα συναισθήματα του ποιητή, κυριαρχεί σε όλο το ποίημα, κι ενώ υπονοείται η αρνητική της διάσταση , δεν προσδιορίζεται με σαφήνεια.

( 1η «Η στιγμή φτάνει στον ποιητή σα μαύρο περιστέρι» σαν φορέας δηλαδή μιας κακής είδησης. , 2η  «Η στιγμή συμβαίνει στο τελείωμα ενός μυστικού δείπνου», μια αναφορά που μας παραπέμπει στην προδοσία, που ανατρέπει τα πάντα., 3η «Η στιγμή κρατά από μόνη της βουβή όλη την τραγική κλεψύδρα», η στιγμή αυτή δηλαδή ήταν αρκετή για να παγώσει τον χρόνο).

Η προσοχή μας στρέφεται κατ’ ανάγκη στο ελάχιστο εκείνο χρονικό σημείο, στη μια στιγμή, που έχει τη δύναμη να ανατρέψει τα πάντα και να αλλάξει ριζικά τη ζωή ενός ανθρώπου. Μια στιγμή που έχει τη δύναμη να καθηλώσει τον χρόνο, μη δίνοντας περιθώρια για κάποια αντίδραση ή σκέψη.

Θα πρέπει να σημειωθεί πάντως πως το ποίημα αυτό παρά τη μεγάλη αλλαγή που σηματοδοτεί σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο του ποιητικού λόγου, διατηρεί ως προς τη μορφή μια επαφή με την παραδοσιακή ποίηση, καθώς ο ποιητής χρησιμοποιεί ομοιοκαταληξία (σταυρωτή).

Η συνεχής επαναφορά του ονόματος του Σεφέρη περισσότερο από μισό αιώνα μετά τον θάνατο του, είναι, όμως, το σημαντικότερο τεκμήριο της επιδραστικότητας και της επικαιρότητας των μηνυμάτων της ποίησής του. Η ικανότητα του μεγάλου αυτού ποιητή να αποδώσει με λιτότητα και ειλικρίνεια τις συλλογικές αγωνίες της γενιάς του αλλά και τους δικούς του προβληματισμούς για τον άνθρωπο είναι τα στοιχεία που τον έχουν καθιερώσει ως έναν από τους μεγαλύτερους νεοέλληνες λογοτέχνες. Πολλοί από τους προβληματισμούς που εκφράζει έχουν οικουμενική ανταπόκριση, καθώς αναδεικνύουν ζητήματα που δεν φθείρονται με το πέρασμα του χρόνου: ο πόλεμος, η προσφυγιά, η τραγική διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης και η ατέρμονη αγωνία για τα μελλούμενα βρίσκονται συνεχώς στο κέντρο των προβληματισμών του ανθρώπου. Ιδιαίτερα τη σημερινή εποχή όπου ο κόσμος μας χαρακτηρίζεται από αέναες αλλαγές και αβεβαιότητα η μελαγχολία και η δραματική ένταση της ποίησης του Σεφέρη συνομιλούν με τις ανησυχίες του σύγχρονου πολίτη. Τα λόγια του ποιητή Δημήτρη Δασκαλόπουλου συνοψίζουν τον αντίκτυπο της ποίηση του Σεφέρη σε όποιον έχει ενδιαφερθεί για το έργο του: «Η μορφή του μου είναι πολύ οικεία, κάτι μεταξύ συγγενούς που δεν βλέπεις πολύ τακτικά και παλιού δασκάλου από τα παιδικά χρόνια. Αυτή την οικειότητα την αισθανόμαστε για όλους τους μεγάλους συγγραφείς, τωρινούς και παλαιότερους, δικούς μας και ξένους. Δεν έχει να κάνει με προσωπικές γνωριμίες. Είναι η μυστική και ανεξέλεγκτη επικοινωνία που αποκαθιστάς με το όνομα του ανθρώπου μέσα από το έργο του».