Ποσοτική ανάλυση του λεξιλογίου της Τσακώνικης διαλέκτου

Ευγενία Τσεμπελή¹ & Σοφία Στάμου²

Ιόνιο Πανεπιστήμιο^{1, 2}

Ο όρος διάλεκτος χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις γλωσσικές διαφοροποιήσεις των ομιλητών μιας γλώσσας ανάλογα με τη γεωγραφική τους κατανομή στον χάρτη. Πιο απλά, ως διάλεκτος χαρακτηρίζονται οι παραλλαγές μιας γλώσσας, οι οποίες αν και δεν επιτελούν επίσημες λειτουργίες, δεν έχουν παγιωμένη γραπτή μορφή, ούτε διδάσκονται στην εκπαίδευση, ωστόσο χρησιμοποιούνται από ομιλητές μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής και παρουσιάζουν μορφικές ομοιότητες με την υπερκείμενη κοινή γλώσσα (Κακριδή-Φερράρι 2005).

Μια από τις πολλές διαλέκτους της ελληνικής γλώσσας είναι και η τσακώνικη διάλεκτος, η οποία μάλιστα κατάγεται από την αρχαία δωρική διάλεκτο της Λακωνίας και εντάσσεται στις γλώσσες υπό εξαφάνιση σύμφωνα με την Unesco (http://www.unesco.org/languages-atlas). Η τσακώνικη διάλεκτος εμφανίζει σημαντικές διαφορές από την κοινή νεοελληνική γλώσσα και τις υπόλοιπες διαλέκτους, με αποτέλεσμα να ηχεί για τους μη φυσικούς ομιλητές ως μια ακατανόητη (σχεδόν εξωτική) γλώσσα. Η τσακώνικη διάλεκτος ομιλήθηκε και μιλιέται μέχρι και τις μέρες μας στην περιοχή της Τσακωνιάς, η οποία γεωγραφικά καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής της Κυνουρίας, που βρίσκεται νοτιοανατολικά του νομού Αρκαδίας. Η μορφολογία του εδάφους που καθιστούσε μέχρι το πρόσφατο παρελθόν δύσβατη και άρα απομονωμένη την περιοχή συνέβαλε καθοριστικά στη διατήρηση της τοπικής αυτής γλώσσας.

Για τη διάλεκτο έχουν γίνει αρκετές έρευνες από Έλληνες και ξένους επιστήμονες και γλωσσολόγους. Ένας από τους πρώτους είναι ο Θ. Οικονόμου που εκδίδει το 1870 την πρώτη γραμματική της τσακώνικης διαλέκτου, ενώ το 1881 ο Μ. Δέφνερ εκδίδει την Τσακώνικη γραμματική και το 1923 το Λεξικόν της Τσακώνικης διαλέκτου. Επιπλέον, το 1892, και το 1905 ο Γ. Χατζιδάκης εκδίδει μελέτες και άρθρα με αναφορά στην Τσακώνικη διάλεκτο ενώ ο Η. Pernot, δημοσίευσε το βιβλίο “Εισαγωγή στη μελέτη Τσακωνικής διαλέκτου”. Το 1986 ο Κωστάκης εκδίδει το τρίτομο λεξικό της Τσακώνικης διαλέκτου σε συνεργασία με την Ακαδημία Αθηνών, ενώ το 1954 ιδρύεται το Αρχείο Τσακωνιάς (http://www.tsakonianarchives.gr), το οποίο έχει εκδώσει πλήθος βιβλίων που αναφέρονται στη γλώσσα καθώς και στα ήθη και τα έθιμα της Τσακωνιάς. Σημαντικό έργο του Αρχείου Τσακωνιάς είναι μεταξύ άλλων και η ψηφιοποίηση έντυπου υλικού αλλά και η οργάνωση δράσεων για την καταγραφή και διάσωση της ιδιαίτερης αυτής διαλέκτου.

Στο παρόν άρθρο θα παρουσιάσουμε μια πρότυπη μελέτη του λεξιλογίου της τσακώνικης διαλέκτου υπό το πρίσμα της ποσοτικής γλωσσολογίας, δηλαδή του κλάδου της γενικής γλωσσολογίας που χρησιμοποιεί στατιστικές μεθόδους για τη μελέτη της γλώσσας. Στόχος μας είναι να καταδείξουμε ποσοτικά την κατανομή της συχνότητας των γραμματικών κατηγοριών, του μέσου μήκους των λέξεων, της συχνότητας των γραμμάτων και των λέξεων της τσακώνικης διαλέκτου, ώστε να συμβάλλουμε αφενός στις προσπάθειες που συντελούνται για την πλήρη περιγραφή της τσακώνικης διαλέκτου και αφετέρου να δώσουμε το έναυσμα για τη συγκριτική αξιολόγηση του λεξιλογίου της τσακώνικης διαλέκτου με το λεξιλόγιο είτε άλλων διαλέκτων είτε της κοινής ελληνικής γλώσσας. Για την εκπόνηση της μελέτης μας χρησιμοποιήσαμε το λεξιλόγιο της τσακώνικης διαλέκτου όπως έχει καταγραφεί στο λεξικό του Deffner και εφαρμόσαμε τις ποσοτικές μεθόδους γλωσσολογικής έρευνας που έχουν υιοθετηθεί στην έρευνα των (Μικρός κ. α. et al. 2003).

Βιβλιογραφία

Δέφνερ, Μ. 1923. Λεξικὸν τῆς τσακωνικῆς διαλέκτου. Ἐν Ἀθήναις: Τυπογραφεῖον “Ἑστία” & Κ. Μάϊσνερ καὶ Ν. Καργαδούρη.

Κακριδή-Φερράρι, Μ. 2007. Θέματα ιστορίας της ελληνικής γλώσσας. Διάλεκτος. https://www.greek-language.gr/greekLang/studies/history/thema_02/index.html.

Κωστάκης, Θ. Π. 1986α. Λεξικό της Τσακωνικής διαλέκτου. Τ. 1. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών.

Κωστάκης, Θ. Π. 1986β. Λεξικό της Τσακωνικής διαλέκτου. Τ. 2. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών.

Κωστάκης, Θ. Π. 1987. Λεξικό της Τσακωνικής διαλέκτου. Τ. 3. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών.

Μικρός, Γ., Χατζηγεωργίου Ν. & Γ. Καραγιάννης. 2003. Βασικά ποσοτικά μεγέθη στην γραπτή Νέα Ελληνική γλώσσα: η αξιοποίηση του ΕΘΕΓ στην ελληνική ποσοτική γλωσσολογία. In Proceedings of the workshop text processing for Modern Greek: From symbolic to statistical approaches, 23–37. Rethymno: University of Crete.

Οἰκονόμος, Θ. 1870. Γραμματικὴ τῆς Τσακωνικῆς διαλέκτου ἐν ᾗ προσετέθησαν ἄσματα τινά, μοιρολόγια, διάλογοι, παροιμίαι, καὶ λεξικὸν αὐτῆς πλῆρες. Ἐν Ἀθήναις: Ἐκ τοῦ τυπογραφείου Λ. Ψυλλιάκου καὶ Σ^ας.

Χατζιδάκις, Γ. Ν. 1905. Μεσαιωνικὰ καὶ Νέα Ἑλληνικά. Τ. Α΄. Ἐν Ἀθήναις: Τύποις Π. Δ. Σακελλαρίου.

Deffner, M. 1881. Zakonische Grammatik. Bd. 1. Lautlehre. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung.

Hatzidakis G. N. 1892. Einleitung in die Neugriechische Grammatik. Leipzig: Druck und Verlag von Breitkopf und Härtel.

Mikros, G. 2005. Quantitative linguistics in Greece. In: R. Köhler, G. Altmann, R. G. Piotrowski (hrsg.), Quantitative Linguistik — Quantitative Linguistics. An International Handbook, 136–142. Berlin & New York: de Gruyter.

Pernot, H. O 1934. Introduction à l’étude du dialecte tsakonien. Paris: Société d’édition “Les Belles Lettres”.