Yποκοριστικά επιθήματα στη Λεσβιακή. Παραγωγικότητα και συνδυαστικότητα

Βάσω Αλεξέλλη

Πανεπιστήμιο Πατρών

Στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι η περιγραφή και ανάλυση της διαδικασίας του υποκορισμού (diminution) στη Λεσβιακή, η οποία ανήκει στην ομάδα των βορείων ποικιλιών (Χατζιδάκις 1905–1907). Τα υποκοριστικά θεωρούνται αξιολογικοί σχηματισμοί (evaluative formations) οι οποίοι περιγράφονται και αναλύονται στο ευρύτερο πλαίσιο της αξιολογικής μορφολογίας (evaluative morphology, βλ. Grandi & Körtvélyessy 2015· Martín Calvo 2019· Melissaropoulou 2015 για την Ελληνική). Διαγλωσσικά, η πλέον παραγωγική διαδικασία δημιουργίας τέτοιων σχηματισμών είναι η προσφυματοποίηση (affixation, βλ. Štekauer, Valera & Körtvélyessy 2012· Körtvélyessy 2015).

Σε ό,τι αφορά τη διαδικασία της επιθηματοποίησης (suffixation) στη Λεσβιακή εντοπίζεται πληθώρα υποκοριστικών επιθημάτων (Κretschmer 1905· Ράλλη 2017): (α) ‑ελ’(ι) (π.χ. μουρέλ’ ‘μωράκι’), (β) ‑ουδα (π.χ. μανούδα ‘μανούλα’), (γ) ‑ουλα, (π.χ. θαλασσούλα ‘θαλασσίτσα’), (δ) ‑ι (π.χ. καρπιτί ‘μικρή καρπέτα/χαλί’), (ε) ‑ουδ(ι) (π.χ. λακκούδ ‘λακκάκι’), (στ) ‑αρ(ι) (π.χ. βνάρ ‘βουναλάκι’), (ζ) ‑αδ(ι) (π.χ. πιτράδ ‘πετραδάκι’), και (η) ‑ουρ(ι) (π.χ. κλαδούρ ‘κλαδάκι’). Αρκετά από τα παραπάνω μπορούν να συνδυαστούν μεταξύ τους. Ενδεικτικά παραδείγματα αποτελούν τα υποκοριστικά βναρούδ, το οποίο συνδυάζει τα επιθήματα ‑αρ(ι) και ‑ουδ(ι) (βναρούδ < βνάρ < βνό < βουνό), κατσκαδούλα, όπου συνδυάζονται τα ‑αδ(ι) και ‑ουλα (κατσκαδούλα < κατσκάδ < κατσίκα), πιτναρδέλ’, που σχηματίζεται από τα ‑αρ(ι), ‑ουδ(ι) και ‑ελ’(ι) (< πιτναρούδ < πιτνάρ < πιτνός < πετεινός ‘κόκορας’).

Στην ανακοίνωση θα διερευνηθεί η παραγωγικότητα (productivity) που παρουσιάζουν τα εν λόγω επιθήματα, τα οποία θα τοποθετηθούν σε μια κλίμακα παραγωγικότητας. Είναι ήδη γνωστό ότι το πλέον παραγωγικό υποκοριστικό επίθημα της διαλέκτου είναι το ‑ελ’(ι) (βλ. Ράλλη & Μελισσαροπούλου 2008; Melissaropoulou & Ralli 2010), αλλά ιδιαίτερα παραγωγικά είναι και τα ‑ουδα και ‑ι. Παράλληλα, θα εξετασθούν οι παράγοντες που ευνοούν το συνδυασμό τους καθώς και η σειρά με την οποία εμφανίζονται.

Το υλικό της έρευνας προέρχεται από πρωτογενή δεδομένα του Εργαστηρίου Νεοελληνικών Διαλέκτων (ΕΝΕΔΙ) του Πανεπιστημίου Πατρών και δευτερογενείς πηγές σχετικά με τη Λεσβιακή (γραμματικές, μελέτες, λεξικά κτλ.). Αξίζει να τονιστεί ότι η παρουσία και η συνδυαστικότητα των επιθημάτων έχει επιβεβαιωθεί από φυσικούς ομιλητές της διαλέκτου κατά τη διάρκεια έρευνας πεδίου.

Βιβλιογραφία

Grandi, N. & L. Körtvélyessy (eds.). 2015. Edinburgh handbook of evaluative morphology. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Körtvélyessy, L. 2015. Evaluative morphology and language universals. In N. Grandi & L. Körtvélyessy (eds.), Edinburgh handbook of evaluative morphology, 61–73. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Κretschmer, P. 1905. Der heutige Lesbische Dialekt. Wien: Akademie der Wissenschaften & Hölder.

Martín Calvo, R. 2019. Evaluative morphology: conditions and properties of evaluative forms obtained by affixation. In G. Dreijers, A. Dubova & J. Veckrācis (eds.), Bridging languages and cultures. Linguistics, translation studies and intercultural communication, 133–151. Berlin: Frank & Timme.

Melissaropoulou, D. 2015. Evaluative morphology in Greek. In N. Grandi & L. Körtvélyessy (eds.), Edinburgh handbook of evaluative morphology, 269–277. Edinburgh: Edinburgh University Press.

Melissaropoulou, D. & A. Ralli. 2010. Greek derivational structures: restrictions and constraints. Morphology 20: 343–357.

Ράλλη, Α. & Δ. Μελισσαροπούλου. 2008. Ο υποκορισμός στη διαλεκτική ποικιλία της Κοινής Νεοελληνικής. Στο Πρακτικά του 4^ου Διεθνούς Συνεδρίου της Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών, 569–582. Αθήνα: Ευρωπαїκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών.

Ράλλη, Α. 2017. Λεξικό διαλεκτικής ποικιλίας Κυδωνιών, Μοσχονησίων και Βορειοανατολικής Λέσβου. Αθήνα: Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών.

Štekauer, P., Valera, S. & L. Körtvélyessy. 2012. Word-formation in the world’s languages: A typological survey. Cambridge: Cambridge University Press.

Xατζιδάκις, Γ. 1905–1907. Μεσαιωνικά και Νέα Ελληνικά. Αθήναι: Σακελλάριος.