Τι προκαλεί τον συγκρητισμό; Δεδομένα από την ονοματική κλίση των νεοελληνικών διαλέκτων
Μιχάλης Μαρίνης
PhD Πανεπιστήμιο Πατρών
Με τη συμβολή αυτή, επιδιώκεται η διερεύνηση της φύσης του συγκρητισμού (syncretism), μέσα από δεδομένα της ονοματικής κλιτικής μορφολογίας της νεοελληνικής διαλεκτικής ποικιλίας. Για την Ελληνική, ο συγκρητισμός αποτελεί ένα ελάχιστα μελετημένο φαινόμενο, παρότι η παρουσία του είναι ιδιαίτερα εκτεταμένη στις νεοελληνικές διαλέκτους, σε αντίθεση τόσο με την Κοινή Νέα Ελληνική (ΚΝΕ, βλ. την ανάλυση της Ralli 2000· Ράλλη 2005), όσο και με παλαιότερες φάσεις τις γλώσσας, κατά τις οποίες η παρουσία του ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη. Για παράδειγμα, στην αρχαιότητα, ο συγκρητισμός περιοριζόταν -κυρίως- σε περιπτώσεις σύμπτωσης της μορφής των παραδειγματικών κελιών (paradigmaticcells) (α) της ονομαστικής, αιτιατικής και κλητικής των ουδετέρων και (β) της ονομαστικής και κλητικής του πληθυντικού στα θηλυκά και ορισμένες τάξεις αρσενικών.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο συγκρητισμός λαμβάνει χώρα αποκλειστικά μεταξύ (των) πυρηνικών πτώσεων[1](core cases· ενδεικτικά, ΟΝ.ΠΛΗΘ. & ΑΙΤ.ΠΛΗΘ. στην Griko και την Τσακώνικη· πίνακας 1). Σε λιγότερες περιπτώσεις, είναι δυνατόν να αφορά μία πυρηνική και μία μη πυρηνική πτώση (ενδεικτικά, ΓΕΝ.ΕΝ. & ΑΙΤ.ΕΝ. στην Λεσβιακή, πίνακας 1). Ακόμη, ορισμένες φορές είναι δυνατόν να επεκταθεί σε όλα τα κελιά ενός υποπαραδείγματος(subparadigm), οδηγώντας το σύστημα στην δυνατότητα μορφολογικής διάκρισης μόνο μεταξύ της τιμής του ενικού και του πληθυντικού (ενδεικτικά, Τσακώνικη, πίνακας 1).
Ως προς τα αίτια που πυροδοτούν την εμφάνιση του φαινομένου, η ανάλυση που προτείνεται υποστηρίζει ότι δεν είναι κοινά για όλες τις περιπτώσεις. Συγκεκριμένα, καταδεικνύεται ότι πολύ συχνά ο συγκρητισμός πυροδοτείται στον άξονα της διαχρονίας από προγενέστερες φωνολογικές αλλαγές. Για παράδειγμα, στην Κατωιταλική, η σίγηση των ληκτικών -s και -n, πυροδότησε την σύμπτωση της πραγμάτωσης διαφορετικών κελιών του παραδείγματος (βλ. και Μαρίνης 2019). Άλλες περιπτώσεις συγκρητισμού, πυροδοτούνται από τη μορφοσύνταξη, καθώς ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά της δέσμης χαρακτηριστικών (feature bundle) η οποία προσδιορίζει κάθε κελί έχουν κοινή τιμή για όλα τα συγκρητισμένα κελιά. Τέλος, θα υποστηριχθεί ότι τα αίτια ορισμένων περιπτώσεων συγκρητισμού δεν είναι δυνατόν να αναζητηθούν ούτε στην φωνολογία ούτε στην μορφοσύνταξη, και η φύση τους είναι μορφομική (morphomic). Οι περιπτώσεις αυτές είναι ιδιαίτερα σημαντικές, καθώς επιβεβαιώνουν τον αυτόνομο ρόλο της μορφολογίας ως επιπέδου γλωσσικής ανάλυσης.
Βιβλιογραφία
Ralli, A. 2000. A feature-based analysis of Greek nominal inflection. Γλωσσολογία 11–12: 201–227.
Spencer, A. 2008. Case as a morphological phenomenon. In A. Malchukov & A. Spencer (eds.), The Oxford Handbook of Case, 185–199. Oxford: Oxford University Press.
Μαρίνης, Μ. 2019. Κλίση και οργάνωση κλιτικών παραδειγμάτων. Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή. Πανεπιστήμιο Πατρών.
Ράλλη, Α. 2005. Μορφολογία. Αθήνα: Πατάκης.
[1] Ως πυρηνικές συνήθως ορίζονται οι πτώσεις εκείνες οι οποίες μαρκάρουν τις βασικές συντακτικές λειτουργίες, του υποκειμένου και του άμεσου αντικειμένου (ενδεικτικά, Spencer 2008).