Κοινωνιογλωσσολογική προσέγγιση της γλωσσικής ποικιλίας της Αγιάσου Λέσβου:

γλωσσικές στάσεις των ηλικιακών ομάδων 20 έως 40 ετών

Ειρήνη Κουνιαρέλλη

Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στη μελέτη των γλωσσικών στάσεων των νεότερων ηλικιακών ομάδων (20–40 ετών) απέναντι στη γλωσσική ποικιλία της Αγιάσου Λέσβου παρουσιάζοντας ερευνητικά δεδομένα από τη διδακτορική διατριβή που βρίσκεται σε εξέλιξη. Η σύγχρονη κοινωνιογλωσσολογία επιδιώκει τη διερεύνηση και την ερμηνεία του τρόπου παραγωγής και κατανόησης του κοινωνικού νοήματος που ενέχουν συγκεκριμένες γλωσσικές επιλογές και τις ενδεχόμενες συνέπειές τους. Ένα κεφαλαιώδες ζήτημα της κοινωνιογλωσσολογίας είναι η μελέτη των γλωσσικών στάσεων (βλ. μεταξύ άλλων, Baker 1992· Τσιτσιπής 2001· Κακριδή-Φερράρι 2007α). Οι γλωσσικές στάσεις φανερώνουν αξιολογήσεις όχι μόνο απέναντι στις ίδιες τις γλωσσικές ποικιλίες, αλλά και στους ομιλητές των ποικιλιών αυτών και των κοινωνικών ομάδων που ανήκουν (Τσάμη et al. 2016: 665). Η σπουδαιότητα της μελέτης των γλωσσικών στάσεων ειδικά απέναντι στις μη πρότυπες γλωσσικές ποικιλίες έγκειται στο γεγονός ότι οι στάσεις επηρεάζουν πολλούς τομείς των γλωσσικών εκφάνσεων και ουσιαστικά επηρεάζουν την κοινωνική ζωή των ομιλητών. Η επιλογή της γλώσσας ή εν γένει γλωσσικού κώδικα μπορεί να σηματοδοτήσει αλληλεγγύη ή απόσταση απέναντι σε άτομα ή σε ομάδες. Η ίδια η στάση των ομιλητών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη βιωσιμότητα των γλωσσικών ποικιλιών και αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες της διατήρησης, της αναβίωσης ή της απώλειάς τους, καθώς καμία γλώσσα δεν «χάνεται» αν δεν σταματήσει να χρησιμοποιείται από τους ομιλητές της.

Η χρήση των γεωγραφικών γλωσσικών ποικιλιών είναι συνδεδεμένη με ομιλητές αγροτικών περιοχών ή μη μορφωμένων κοινωνικών ομάδων (βλ. μεταξύ άλλων Καραντζόλα 2001· Κακριδή-Φερράρι 2007β· Κουρδής 2007·Αγγελοπούλου 2010). Η χρήση των γλωσσικών ποικιλιών έχει μια φθίνουσα πορεία, καθώς όλο και λιγότερα άτομα χρησιμοποιούν τις γλωσσικές ποικιλίες και συνήθως άτομα μη μορφωμένα που ανήκουν σε μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες. Οι Blanchet & Armstrong (2006: 259) κάνουν λόγο για εμφανή φθίνουσα πορεία των ιδιωμάτων στη νέα γενιά. Ο Crystal (2000:20) αναφέρει ότι μια γλωσσική μορφή συρρικνώνεται όταν οι χρήστες της είναι άτομα μεγάλης ηλικίας και ελάχιστοι ή καθόλου νέοι.

Σε αυτή την κοινωνιογλωσσολογική πραγματικότητα της «συρρίκνωσης» των γεωγραφικών γλωσσικών ποικιλιών και της χρήσης κυρίως από άτομα μεγαλύτερων ηλικιακών ομάδων, καλείται η διδακτορική διατριβή να προσπαθήσει να παρουσιάσει μια διαφορετική όψη του νομίσματος. Ακολουθώντας μικτή μεθοδολογία και εθνογραφικές πρακτικές, η επιτόπια έρευνα περιλάμβανε ημιδομημένες συνεντεύξεις και συμμετοχική παρατήρηση σε ποικίλους χώρους για τη διερεύνηση όλων των δυνατών περιστάσεων επικοινωνίας των ομιλητών της γλωσσικής ποικιλίας της Αγιάσου Λέσβου. Τα βασικότερα ερωτήματα που θα απαντηθούν βάσει των κοινωνικών κριτηρίων των ομιλητών (ηλικία, φύλο, μορφωτικό επίπεδο) αφορούν τις αξιολογικές αντιδράσεις και τα συναισθήματα των πληροφορητών, τη συχνότητα χρήσης της γλωσσικής ποικιλίας σε συγκεκριμένες κοινωνικές περιστάσεις επικοινωνίας, τη χρήση του γραπτού λόγου, την επιθυμία διατήρησης και την ανταλλακτική αξία της γλωσσικής ποικιλίας.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Αγγελοπούλου, Δ 2010. Το γορτυνιακό ιδίωμα και η χρήση του στην εκπαίδευση. Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Baker, C. 1992. Attitudes and language. Clevedon, Bristol & Adelaide: Multilingual Matters.

Blanchet, Ph. & N. Armstrong. 2006.The sociolinguistic situation of contemporary dialects of French in France today: An overview of recent contributions on thedialectalisation of Standard French. French Language Studies 16: 251–275.

Crystal, D. 2000. Language death. Cambridge: Cambridge University Press.

Κακριδή-Φερράρι, Μ. 2007α. Στάσεις απέναντι στη γλώσσα. Στο Α.-Φ. Χριστίδης & Μ. Θεοδωροπούλου (επιμ.), Θέματα ιστορίας της Ελληνικής γλώσσας. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Στην Πύλη για την Ελληνική γλώσσα. http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/history/thema_03/index.html (Τελευταία πρόσβαση 27/2/2020)

Κακριδή-Φερράρι, Μ. 2007β. Διάλεκτος. Στο Α.-Φ. Χριστίδης & Μ. Θεοδωροπούλου (επιμ.), Θέματα ιστορίας της Ελληνικής γλώσσα. ,Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Στην Πύλη για την Ελληνική γλώσσα.(Τελευταία πρόσβαση 27/2/2020) http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/history/thema_02/index.html

Καραντζόλα, Ε. 2001. Γλώσσα και τυποποίηση. Στο Α.-Φ. Χριστίδης (επιμ.), Εγκυκλοπαιδικός οδηγός για τη γλώσσα, 84–88. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.

Κουρδής, Ε. 2007. Θεσσαλικό ιδίωμα: Από τα κοινωνικά σημεία στην γλωσσική ιδεολογία. Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας.

Τσάμη, B., Παπαζαχαρίου Δ., Φτερνιάτη Ά. & Α. Αρχάκης. 2016. Η πρόσληψη της γλωσσικής ποικιλότητας σε κείμενα μαζικής κουλτούρας από μαθητές της Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού. Στο E. Deltsou & M. Papadopoulou (επιμ.), Changing worlds & signs of the times. Selected proceedings from the 10^th international conference of the Hellenic semiotics society). Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος, Ελλάδα, 4–6 Οκτωβρίου 2013, 664–675. Bόλος: Ελληνική Σημειωτική Εταιρία.

Τσιτσιπής, Λ. 2001. Στάσεις απέναντι στη γλώσσα. Στο Α.-Φ. Χριστίδης & Μ. Θεοδωροπούλου (επιμ.), Εγκυκλοπαιδικός οδηγός, 78–80. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Στην Πύλη για την Ελληνική γλώσσα. http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/guide/thema_b2/index.html (Τελευταία πρόσβαση 27/2/2020).