Η άρνηση στην τσακωνική

Νίκος Λιόσης

Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών Α.Π.Θ.

Η τσακωνική έχει κληρονομήσει, όπως και η ελληνική, την ινδοευρωπαϊκή αντίθεση ανάμεσα σε μία “αποφαντική” άρνηση με το αρνητικό πρόθημα [ό-] (< ΑΕ οὐ(κ)), και σε μια “μη αληθειακή” (στο πνεύμα της Giannakidou 1998) άρνηση με τον αποτρεπτικό δείκτη [mí] (< ΑΕ μή). Είναι μία από τις τρεις νεοελληνικές διαλέκτους (μαζί με την ποντιακή και τα φαρασιώτικα) και η μόνη μη μικρασιατική που δεν έχει αντικαταστήσει το οὐ(κ) με το (ου)δέν στον κύκλο του Jespersen, όπως όλες οι άλλες ποικιλίες της ελληνικής από τον Μεσαίωνα και μετά. Στην πραγματικότητα, η τσακωνική διαθέτει και τα δύο στοιχεία ([ό-] και [δé(n)]) και, τουλάχιστον μέχρι το πολύ πρόσφατο παρελθόν, η χρήση τους φαίνεται ότι ήταν σημασιολογικά παραμετροποιημένη, καθώς γινόταν διάκριση μεταξύ υπαρκτικής και κύριας προτασιακής άρνησης (πρβ. Croft 1991): το [ό-] συνδυαζόταν μόνο με το υπαρκτικό / συνδετικό / βοηθητικό ρήμα [éɲi] ‘είμαι’ και κατά συνέπεια επιλεγόταν κυρίως στους περιφραστικούς χρόνους που σχηματίζονται με αυτό. Το [δé(n)] πιθανώς επιλεγόταν μόνο στους υπόλοιπους χρόνους (κατ’ ουσία στον αόριστο και στον εξαρτημένο και συνήθως μαζί με προτασσόμενα κλιτικά). Σήμερα η παρουσία του [ό-] και στον αόριστο, παράλληλα με το [δé(n)], οδηγεί σε δύο υποθέσεις: ή ότι είναι παλιό και εκεί ή ότι γενικεύτηκε στο πλαίσιο του κύκλου του Croft. H εξέταση του σχετικού υλικού οδηγεί προς την επιβεβαίωση με επιφυλάξεις της δεύτερης υπόθεσης.

Τέλος, η παρουσία του αρνητικού [miδé] ‘μη’ ως (αντιγεγονοτικής) μετοχικής άρνησης εντάσσει το στοιχείο αυτό στον κύκλο του Jespersen συνδέοντάς το με το ελληνιστικό και μεσαιωνικό μηδέ(ν) ‘μη’.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Condoravdi, C. & P. Kiparsky. 2001. Clitics and clause structure. Journal of Greek Linguistics 2: 1–39.

Croft, W. 1991. The Evolution of negation. Journal of Linguistics 27: 1–27.

Gelderen, E. van. 2015. The copula cycle. Lingue e Linguaggio 14. 2: 287–301.

Giannakidou, A. 1998. Polarity sensitivity as (non)veridical dependency. Amsterdam: John Benjamins.

Givón, T. 1978. Negation in language. In P. Cole (ed.), Syntax & semantics 9, 69–112. New York: Academic Press.

Jespersen, O. 1917 [1966]. Negation in English and other languages. Copenhagen: A. F. Høst.

Willmott, J. 2013. Negation in the history of Greek. In D. Willis, Ch. Lucas & A. Breitbarth (eds.), The History of negation in the languages of Europe and the Mediterranean, 299–340. New York: Oxford University Press.