Dit zijn de woorden, waarmee Ruth haar onvoorwaardelijke trouw zweert aan haar schoonmoeder Noömi en daarmee ook kiest voor de God die haar schoonfamilie in haar leven heeft gebracht. Dit is, gemeente, een zin die te vaak gelezen wordt, zonder dat de hele diepe en ingrijpende achtergrond ervan ten volle doordringt. Ruth kiest uit solidariteit met haar schoonmoeder voor een leven van onzekerheid en onbekendheid en laat alles wat haar vertrouwd is achter. Dat is nog eens een goed verhaal! Ons thema voor het nieuwe jaar, een goed verhaal en daarmee ook een goed begin van het nieuwe seizoen. Zoveel goede verhalen die ons op weg helpen goede mensen te zijn. Op weg helpen, want in ons menszijn, slagen we daar lang niet altijd in en hebben we steeds weer een goed verhaal, een goed voorbeeld nodig.

We hebben vandaag twee gebeurtenissen samengevoegd, de Startzondag, maar ook het Moselweekend, waarin we onze vrienden uit Mosel ontmoeten, het thema dat ik daarvoor al had gekozen was “Vriendschap”, “Freundschaft”, en de uitdaging was de thema’s met elkaar te vervlechten. En uiteindelijk bleken ze moeiteloos in elkaar over te gaan. Want is de daad van Ruth er niet een van ultieme opoffering, diepe liefde en vriendschap? Natuurlijk kunnen we bij dit prachtige bijbelboekje ook denken aan al die mensen die hun geboortegrond verlaten omdat ze ontheemd zijn, weggejaagd door oorlog en gebrek of omdat de graanschuren naar verluidt in het rijke Westen altijd gevuld zijn. Mensen die vaak stranden in verschrikkelijke omstandigheden, in kampen, ongewenst en gehaat, als ze het al redden op hun vlucht en het er levend vanaf brengen. De mensen zonder gezicht waar we vaak zo bang voor zijn. Bang voor worden gemaakt ook. Dat is het grote verhaal. Maar wat te denken van al die kleine verhalen van vriendschap, van betrokkenheid, van niet loslaten als het moeilijk wordt en mensen oprapen als ze gevallen zijn. Die anonieme, onbekende verhalen van mensen die een stukje met hun medemensen oplopen en niet afhaken als het offers vraagt om bij iemand te blijven.

Als ik om me heen kijk, gewoon hier naar de mensen met wie wij gemeente zijn, dan kan ik ze zo aanwijzen, maar dat doe ik niet, want dat zouden ze me niet in dank afnemen. Ik zie mensen van wie ik weet dat ze onvermoeibaar bezig zijn om te zorgen voor anderen. Ieder op zijn of haar eigen wijze, even bij de ander binnenlopen, even een hand op een schouder, een kaartje in de bus, een kopje koffie met de vraag hoe het gaat om dan ook echt te luisteren naar wat er wordt gezegd. Mensen die onze kerkgemeente gaande houden. Mensen die mantelzorger zijn voor hun partner of hun familie, die meegaan naar de dokter, mensen die boodschappen doen voor een ander, die even wat te eten brengen, allemaal gebaren, groot of klein, die dan weggewuifd worden als het al wordt opgemerkt met de mededeling: “Dat is toch normaal!” Allemaal kleine wondertjes die onze samenleving leefbaar houden en die in het grote verband en bij al het onheil dat we over ons heen krijgen in het nieuws, onvermeld blijven.

Echte vriendschap gaat nooit om borstklopperij, om eigen gewin. Vriendschap kun je niet kopen, niet veinzen, die gebeurt zonder dat je er erg in hebt en het gekke is dat je ondanks je opofferingen, er zelf ook beter van wordt.

Ik had een vriend, een hele oude vriend die een paar weken geleden bijna 93 jaar oud, is overleden. We kenden elkaar 12 ½ jaar, ik zou dat niet geweten hebben, hij hield het precies bij. Ik was bij mijn dochter geweest op haar stage-adres in Brussel. Ze woonde in een vreselijke buurt, werd nageroepen en als moeder waande ik haar onveilig. Ik was dan ook niet blij en ongerust toen ik de treinreis naar huis weer aanvaardde. In Antwerpen stapte een oude man in die naast me ging zitten, duidelijk verlegen om het praatje waar ik helemaal niet op zat te wachten. En toch…, hij was ook ongerust. Had zijn vrouw bezocht na een zware operatie. We spraken met elkaar en hij luchtte zijn hart. In Rotterdam stapte hij uit en zwaaide naar me totdat de trein uit het zicht was. En dat was het dus. Ware het niet, dat ik had verteld dat ik als trouwambtenaar werk in de Haarlemmermeer. Hij is naar me op zoek gegaan, heeft me gevonden en we hebben al de afgelopen jaren gecorrespondeerd. Terwijl hij zorgde voor zijn dementerende vrouw die uiteindelijk overleed, scheef hij aan mij zijn levensverhaal, zo intens en lang niet altijd binnen de geldende lijnen, dat hij het niet bij zijn kinderen kwijt kon en wilde. En ik mocht daar begripvol maar kritisch op antwoorden. Een eerlijke, open en waardevolle vriendschap waarover ik al eerder een column heb geschreven in het kerkblad onder de titel, de Emmaüsgangers. Ook zo’n verhaal over vriendschap, een eind oplopen met een onbekende, van luisteren en bedachtzaam je licht erover laten schijnen. Van diepgang en begrip, ook al kun je niet alles begrijpen of terugdraaien, je kunt altijd luisteren zonder te veroordelen. Mijn vriend is gestorven, op de dag voor zijn dood hadden we nog contact en zijn kinderen vertelden me dat ze me niet kennen, maar wisten hoe waardevol de vriendschap was geweest.

Mijn simpele verhaal is niet groots, niet meeslepend, dit is niet de opoffering die Ruth aan de dag legde om Noömi te volgen en haar God en daarmee alles achter zich te laten wat haar vertrouwd was. En dit, terwijl zij wel een keuze had en niet hoefde te vluchten voor dood, oorlog en ellende. Dit is ook niet wat de barmhartige Samaritaan voor zijn onbekende medemens deed, laat staan wat Jezus voor ons heeft geofferd door zijn pijnlijke dood aan het kruis. O nee, dit haalt het er allemaal niet bij. Ook niet bij de mensen van onze tijd, die zich totaal opofferen voor anderen. Mensen die gaan helpen in de vluchtelingenkampen, moeders en grootmoeders die ondanks hun eigen armoede in ontwikkelingslanden weeskinderen opvangen, artsen die zich bekommeren om ebola-patiënten met gevaar voor eigen leven, mensen die gehaat worden omdat ze drenkelingen redden uit zee, noem ze maar op, ze zijn er, de helden die tegen de stroom op blijven roeien van de te vaak opgang makende sterke mannen-grote monden-de leugen regeert maatschappijen van deze tijd. Gedreven door hun geloof of door hun idealisme, ze doen het werk dat ingegeven wordt door naastenliefde en niet door winstbejag.

En weer zie ik dat beeld voor me, dat eenvoudige maar zo schrijnende beeld van een vrouw op een grens. Ruth, wier naam ook nog eens vriendschap betekent. Een grens van twee landen, van Moab, haar moederland en Israël, het onbekende land van haar schoonmoeder Noömi. Maar ook een grens tussen het vertrouwde en het onbekende, tussen de goden die zij heeft gediend en die onbekende God, tussen de taal die zij spreekt en de taal van de anderen, de gewoonten en gebruiken. Gaat zij terug naar alles wat ze kent, zoals haar schoonzus Orpa? Of kiest ze belangeloos voor degene die haar nodig heeft, wetende dat ze daar alles voor moet opgeven? Een heel spannend moment, besloten in dat ene beeld, dat met de drie vrouwen op een splitsing in hun bestaan. Zo immens en hartverscheurend in éen zin samengevat: “De Heer is mijn getuige, alleen de dood zal mij van u scheiden.” Deze vrouw brengt al onze kleine opofferingen samen, al onze vriendschappen, alles wat we bewust of onbewust even doen voor die ander. Of zoals onze tekst uit Prediker ons zo terecht voorhoudt: "Je kunt beter met zijn tweeën dan alleen zijn, want - dat is zeker - samen zwoegen loont. Wanneer twee vrienden samen zijn en een van beiden valt, helpt de ander hem weer overeind, maar wie alleen is en ten val komt is beklagenswaardig, want hij heeft niemand die hem op de been helpt." Der Bibel, das Buch voller gute Geschichten, erzählt uns mit beiden Füssen fest am Boden, wie wir Leben müssen als bescheiden Menschen, helfende Menschen die fehlen dürfen, so lange sie eurem Herzen aus Gottesliebe sprechen lassen und daraus handeln. De bijbel, de leidraad in ons leven, doet daar niet ingewikkeld of hoogdravend over, maar leert ons verhalend dat wie goed doet, goed ontmoet en dat we ons nooit verheven moeten voelen boven een ander, maar slechts hoeven te doen wat ons hart ons ingeeft, dan maken we op die grens altijd de juiste keuze, niet altijd de makkelijkste, maar wel de meest liefdevolle.

Notre Dame

Het was een uur of zeven ’s avonds. We zaten op de bank met een kopje koffie, toen er een bericht over het telefoonscherm flitste: “Brand in de Notre Dame in Parijs.” Schrik, ongeloof.. Nog groter toen de eerste beelden kwamen van een vlammenzee die uit het dak van de kathedraal sloeg. Dat kon toch niet echt zo zijn? Daar stond de oude dame, de grote torens nog fier in tact, maar haar sierlijke middentorentje reddeloos verloren en in het verzengende vuur verdwenen, afgebroken alsof het een luciferhoutje betrof.

Het mocht niet, het kon niet.. Ik herinner me dat mijn moeder en ik in 1974 samen afreisden, de eerste van een hele reeks busexcursiereizen. Papa wilde niet van huis, kon zijn beestjes en zijn bed niet missen. Hij bracht ons gedwee naar het station, al lang blij dat hij niet mee hoefde. Dat was altijd een punt van discussie geweest bij ons thuis. Twee keer werd er een stacaravan gehuurd van de Veluwse Autobus Dienst waar hij werkte. Bracht hij ons netjes naar Wijk aan Zee en naar Duinrell, om vervolgens spoorslags weer huiswaarts te keren. Maar dat terzijde.. Dit keer had mama besluitvaardig als zij was, gezegd dat zij wel wat van de wereld wilde zien, dus reden we samen verwachtingsvol richting Parijs. Het eerste wat ik in mijn herinnering zag, waren de banlieus, armoede en verval.. Was dit nou de lichtstad? Maar de dagen erna stelden niet teleur; Parijs was zo mooi, zo voornaam en chique. En natuurlijk was het hart het Ile de la Cité met die prachtige Notre Dame.. De kathedraal die alles in zich heeft wat je aan pracht en praal verwacht van de Franse moederkerk. Je kunt er niet anders naar kijken dan verbijsterd, je komt ogen tekort en vraagt je af hoe mensen door de eeuwen heen zonder alle middelen die wij tegenwoordig hebben, zoiets magnifieks neer hebben kunnen zetten. Alles ter meerdere eer en glorie van een God die hen nu niet altijd bepaald barmhartig bejegende. Het waren de tijden van een onwrikbaar geloof: de mens wikt, God beschikt. En als je dan tijdens de bouw van Gods huis verongelukte, dan had je toch maar mooi aan Zijn Glorie gewerkt.

Eenmaal binnen word je gelijk overdonderd door de schoonheid van het gebrandschilderde rozetraam, het orgel, als je geluk hebt, is er net iemand op aan het spelen. Alle kunstschatten en schilderijen.. Zo ben ik verschillende keren in en om de Notre Dame gelopen. Altijd een moment van verstilling, zelfs als het krioelt van de toeristen. De Dame dwingt respect en bewondering af.

Nu we de schade bezien, zal zij dat blijven doen. Misschien is de brand wel haar ultieme redding geweest. Ze verkeerde in slechte staat. Het zandsteen was aangetast en de zo bekende gargouilles of waterspuwers dreigden naar beneden te vallen. Maar zoals het vaak gaat, ontbraken de fondsen om de kathedraal grondig op te knappen. En toch werd er een begin gemaakt, want anders zou het wel eens heel fout met haar kunnen aflopen. En toen kwam die fatale brand, die gelukkig niet fataal bleek te zijn. En na de brand kwam het grote geld, heel veel geld, de wereld wilde het niet op zijn geweten hebben dat de Dame verloren zou gaan. Scheve gezichten, verongelijkte gele hesjes, mank gaande vergelijkingen. De armoede blijft, de Dame herrijst.

Maar wat me vooral zo diep trof was de enorme betrokkenheid die spontaan op gang kwam. Mensen kunnen nog huilen, hun gevoel tonen, hun geloof belijden. De kerken lopen leeg, maar dan, als het er opaan komt wordt er gebeden, geknield en gezongen. Dan komt alles weer boven wat we meegekregen hebben in onze jeugd en dan blijkt geschiedenis een vak te zijn wat er wel degelijk toe doet. We zijn trots op onze erfenis en dan niet alleen op een manier zoals die nu in de politiek vaak zo wordt uitgebuit: geschiedenis gebruiken om je eigen territorium verheerlijken en mensen uit te sluiten, nee, wat we zagen was van een hele andere orde, het had juist alles met insluiten te maken. Er waren mensen van allerlei afkomst, kleur, Fransen en nieuwe Fransen, expats en toeristen, katholieken en moslims, atheisten en noem ze maar op, iedereen was verenigd daar in afgrijzen en schrik. De hele wereld ineens verenigd in wanhoop en ongeloof, soms ineens weer gelovend, rond die brandende kerk.

Misschien was dit wel het “Vuur van Pasen”. Het is gedoofd en net als Christus zal Onze Dame weer opstaan en onderdak blijven bieden aan iedereen die er binnenloopt voor een moment rust en verstilling. Zij zal geen van haar gasten vragen om zijn of haar achtergrond, maar ons allemaal verwelkomen en een gastvrij huis bieden. Zo hoort het. Notre Dame, ze huilde, maar we hebben haar getroost, zoals zij ons al eeuwen troost biedt.

UTRECHT 18 maart 2019

CHRISTCHURCH 2019

Not the pursuit of happiness, but the happiness of the pursuit…

Laat ik het eerst eens vertalen: niet het najagen van het geluk, maar de geluksmomentjes bij de zoektocht ernaar…

De zon schijnt, het wordt al lente en het is nog maar februari. Als je een rondje loopt door de tuin, zie je al van alles popelen om uit de grond te komen, de sneeuwklokjes bloeien, de krokussen fleuren het gras op en de narcissen staan op knappen. De knoppen laten zich alweer dik zien aan de takken van de bomen, de natuur kan haast niet wachten. Maar hoe moet dat nou als er nog vorst komt? En is de natuur niet in de war? Zelfs van iets moois weten we nog iets zorgelijks te maken. Hebben we daar reden toe? Vast wel hoor, er is altijd wel iets om er een bezorgde draai aan te geven: het klimaat, de belasting, het gas, de gezondheidszorg, ons inkomen en pensioen. Dat is allemaal terecht, vast wel en ik zal dan ook niet zeggen dat de klagende mens ongelijk heeft, echt niet. Want je zult maar… en vul het dan maar in.

Maar er is ook een keerzijde aan het klagen. Er komen beelden de huiskamer in, elke dag weer. We kennen ze wel, zo onder het halen van een kopje koffie tussen de uitzendingen door. Van een jongetje op een station die geen thuis heeft, van een meisje dat geen ouders meer heeft, van een ezeltje met vergroeide poten die een zware last moet dragen, of die van die mensen in Oost-Europa die in een tochtig huisje bijna bezwijken onder de vrieskou. O ja, die, en nog heel veel meer. En als we dat met een half oog hebben gezien, begint het nieuws: oorlog in Jemen, Soedan, aanslagen in Kaboel, mensen de straat op in Venezuela omdat ze niets te eten hebben. Bulderende leiders met veel zelfoverschatting… O ja, de wereld staat in brand. En wij hebben ook onze problemen.

Je zal maar een deurwaarder achter je aan hebben, of geen huis kunnen betalen. Of je oude moeder zit in een tehuis en krijgt echt te weinig verzorging. We hebben allemaal onze verhalen en onze noden, misschien moest u vanmorgen wel een half uur wachten voordat u bij de dokter aan de beurt was. Heel vervelend allemaal. Echt…

Maar nu zit ik hier aan tafel te werken, achter mijn mooie computer in mijn lekker warme huis. We zijn niet arm, we zijn niet rijk, we wonen niet in een villa, wel in een prettig rijtjeshuis aan een fijn pleintje. We hebben eten in de koelkast en we kunnen kiezen. Er komt schoon water uit de kraan en we kunnen elke dag in bad. Het vuil wordt keurig opgehaald en als we ergens heen willen, stappen we op de fiets of in de auto en gaan we. Er lopen twee katjes om ons heen die ook hun natje en droogje hebben en geen muis hoeven te vangen om te eten. En buiten schijnt de zon, gratis! We kunnen zo naar buiten lopen zonder gevaar en onze kinderen kunnen naar school. Als we ziek zijn of ons niet happy voelen, dan kunnen we zo naar de dokter of het ziekenhuis, iedereen, ook de mensen die het niet zo breed hebben. We kunnen elke dag schone kleren aantrekken en als we het koud hebben, hangt er vast nog wel een lekker vest of een jas aan de kapstok, om maar te zwijgen over het comfortabele bed dat ons ’s avonds wacht.

Maar waarom nou die gekke titel boven dit stukje? Nou, we zagen pas geleden een prachtige, grappige en soms wel wat verdrietige film, waarin deze zin voorkwam en heel duidelijk gemaakt werd, dat het niet “het geluk” is, waarnaar we op zoek zijn, want wat is dat nou helemaal. Het is voor de één een kopje koffie op een zonnig terras, maar voor de ander misschien wel een hoofdprijs in de loterij. En we rennen maar ontevreden door op weg naar dat grote doel. Veel belangrijker is het dat je de weg naar het geluk weet te vinden en ook al vind je het doel niet, dat je dan blij bent met alle stapjes in de richting van het geluk, momenten waar je zo blij van kunt worden. Gewone, haalbare dingen, een glimlach, iemand die je even helpt, een complimentje, een kat die je gedag komt zeggen en over je werk loopt. Gewoon.. van het “Tel je zegeningen-soort. Niks hoogdravends, je steentje bijdragen en genieten van wat je hebt, je ogen openen voor de kleine dingen, daar word je al een stuk gelukkiger van. Houd die momentjes in de gaten, ze zijn er zomaar, elke dag en ze kosten niks.

Nashville

Nashville, wat moeten we ermee.. Waar is de boodschap van de liefde en de verdraagzaamheid in dit alles gebleven? Hoe kunnen moeders hun zonen en dochters de deur wijzen uit naam van een God die liefdevol heet te zijn? Wat is het toch voor rare geldingsdrang die de mannen al eeuwen aan de dag leggen met hun uitleg van de bijbel en leert het nieuwe testament ons niet dat de liefde boven alles gaat?

Ik ben twintig jaar werkzaam als trouwambtenaar en meelevend kerklid van de PKN. Nooit heb ik mensen van het zelfde geslacht geweigerd te trouwen. Ik heb zoveel oprechte liefde gezien. Ook als moeder. Beseffen de ondertekenaars de verantwoordelijkheid die ze dragen voor het leed wat ze veroorzaken? Wat is het verhaal wanneer een radeloze homo of lesbiënne voor de trein springt. Is het dan “eigen schuld, dikke bult!” of “had je er maar niet voor moeten kiezen homo te zijn!” Nee, daar kies je niet voor, want nog steeds is het niet de weg van de minste weerstand, die weerstand zien we nu ook weer en die ondervinden mensen ook in Nederland nog veel te vaak.

Nee, de orthodoxe christenen preken niet dat mensen van hoge torens gegooid moeten worden, dat doen ze zelf misschien wel als ze het echt niet meer weten. Ze bieden het alternatief van celibaat of “genezing”. We hebben helaas genoeg gezien tot welke eenzaamheid en verdriet dit kan leiden.

Mijn verbazing en vraag is: Waar zijn de vrouwen in dit alles? Het zijn weer de mannenbroeders die bedacht hebben dat een zeer reactionair en Amerikaans manifest vertaald deze kant uit moest komen. Waar zijn de moeders van de kinderen die dit aangaat, ook in hun eigen kring? Ik heb verschillende dingen gelezen in reactie op deze reactionaire onzin. En nee, vervolging is niet de weg in Nederland, we zijn te zuinig op onze grondrechtelijke vrijheid van meningsuiting, maar een geloof dat als boodschap heeft dat de liefde boven alles gaat, mag mensen niet zo wegzetten en pijnigen. Een gelovige moet leven uit mededogen en naastenliefde, deze waarden gaan ver boven dogma’s uit. Gelukkig is de tegenbeweging, ook en juist vanuit de kerken, veel groter en warmer. Mijn moeder is 90 en heel boos over de veroordeling van niet alleen haar kleinzoon, maar van een gedeelte van de mensheid, uit naam van haar God. Haar moeder sprak al de klassieke woorden: “Vader vergeef het ze, ze weten niet wat ze doen!” Laten we omarmen in plaats van afwijzen.

Een steen…

gisteren een indrukwekkende meditatie gehoord over een last in een mensenleven, voorgesteld als een steen die rust op je borst. We kennen dat gevoel allemaal denk ik wel. De voorbeelden spraken voor zich: Een mens die denkt een vriend te hebben, die dan een vertrouwelijk bericht of een for-your-eyes foto deelt met een of vaak heel veel anderen, zodat je een onderwerp van spot en schaamte wordt. Niet zelden leidt zo iets tot heel slechte dingen. Of de vriendin, die – wanneer jij nog volop in de rouw bent over het verlies van een geliefde – achteloos opmerkt of het nu niet genoeg is geweest met dat verhaal. Bij het horen van deze voorbeelden, zat iedereen zichtbaar ineens op het puntje van zijn stoel. Geen wonder. Naast mij zat een oudere meneer die zijn vrouw vorig jaar is verloren. Een leuke, fijne man die heel erg zijn best doet om nog iets moois van zijn leven te maken, maar die als je even doorprikt, nog zo diep verdrietig is.

Die steen van verdriet, teleurstelling, ontzetting of gemis, die zou je dan achter kunnen laten bij God. Dat is mooi, een hele fijne gedachte die voor menigeen misschien heilzaam kan zijn.

Maar wat als je nog middenin het oprapen van die steen zit, of als ie nog maar net op je borst ligt, of wanneer je zelf niet in staat bent om hem van je borst af te krijgen omdat het verdriet, de boosheid voortduurt en je nog gevangen bent in een proces van verwerking, Wat als er geen perspectief is, geen zicht op verandering, laat staan een oplossing van hetgeen je zo benauwt, wat dan? Of wanneer je helemaal geen God hebt om het bij achter te laten? Wat dan?

Natuurlijk, er zijn zoveel zaken waar mensen aan lijden en waar geen oplossing voor is. Niemand kan een geliefde terugbrengen die is overleden, niemand kan een leugen die zich heeft verspreid terugdraaien, niemand kan het gemis van kinderen of kleinkinderen verhelpen, niemand kan de teleurstelling van een leven dat zo anders is verlopen dan de rooskleurige verwachtingen alsnog inkleuren met een regenboog… En wat er dan overblijft, is toch nog steeds die steen op je borst.

Aan het begin van de overdenking werd de vraag gesteld aan een kind, aan de hand van een echte steen, of deze zwaar zou zijn. Ja, natuurlijk! En wat te denken van misschien wel tien stenen! Die kun je misschien maar beter laten liggen. Je kunt ze ook meenemen, in een tas of misschien wel een kruiwagen en dat zette me aan het denken. Want misschien zijn de mensen om je heen die je wel begrijpen, die willen luisteren naar je verdriet of wat je bezwaart, al is het ook voor de tiende keer, de mensen die even je hand pakken en zeggen dat ze het niet voor je kunnen oplossen, maar dat ze er wel voor je willen zijn, die even binnenlopen voor een gesprekje of een begripvolle blik, misschien zijn zij wel die tas of die kruiwagen waar je je stenen even in of op kunt leggen. De mensen die je willen helpen dragen wanneer je het even niet alleen kunt tillen, zoals jij dat wellicht bent voor hen. Ik denk dat deze mensen ook door God gezonden kunnen zijn, of misschien wel gewoon uit zichzelf meelevend.

Nee, je kunt niet altijd de stenen van je afwerpen, maar je kunt wel om je heen kijken of je iemand ziet die je wil helpen dragen en misschien zie jij dan ook wel iemand die wat hulp nodig heeft bij het dragen van zijn rugzak. Samen is de last echt lichter!