By George M. Groutas from Dali, Nicosia, Cyprus - Ψηφιδωτά της Πάφου, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=42183343
By George M. Groutas from Dali, Nicosia, Cyprus - Ψηφιδωτά της Πάφου, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=42183343
Η Πάφος είναι η περιοχή γνωστή σε όλους από τον αρχαίο μύθο ως γενέτειρα της Αφροδίτης, αφού από τα νερά της θάλασσάς της αναδύθηκε η θέα του Έρωτα. Ωστόσο, αυτός δεν είναι ο μόνος λόγος που η περιοχή μονοπωλεί το ενδιαφέρον των τουριστών. Τα ψηφιδωτά της Πάφου είναι μία μοναδική περίπτωση εικαστικής απόδοσης των αρχαίων ελληνικών μύθων, μέσα από την οποία συχνά αναδεικνύεται το ταλέντο των ενίοτε ανώνυμων δημιουργών τους. Τα θαυμαστά ψηφιδωτά ανακαλύφθηκαν το 1962 στην περιοχή «Κτιστόν» της Κάτω Πάφου. Θεωρούνται από τα καλύτερα της ανατολικής Μεσογείου.
Γοητευμένες από τους μύθους που αναπαρίστανται στα ψηφιδωτά, επιλέξαμε δύο από αυτά και ζωντανέψαμε τους πρωταγωνιστές για να μας πουν τις ιστορίες τους.
Μαρία- Πανγιώτα Μπαμπαλή & Νεκταρία Γλαύκη Μαμασιούλα, Β3
Η Γέννηση και το Πρώτο Λουτρό του Αχιλλέα
Στο παραπάνω ψηφιδωτό εικονίζομαι, εγώ! Τι εννοείτε ποιος είμαι εγώ; Αποκλείεται να μη με γνωρίζετε. Είμαι ο ξακουστός Αχιλλέας, ο Πηλείδης, ο βασιλιάς των Μυρμιδόνων και "προπύργιο" των Αχαιών στον Τρωικό Πόλεμο. Την τελευταία μου μάχη την έδωσα εκεί στο Ίλιον, καθώς βρήκα τον θάνατο από το βέλος του Πάρη, ο οποίος με λάβωσε στο μόνο τρωτό μου σημείο, την φτέρνα. Όμως καλύτερα να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Από πολύ αρχή! Από το πρώτο μου λουτρό…
Αυτό απεικονίζεται στο ψηφιδωτό, που σήμερα βρίσκεται στην «Οικία του Θησέα», στον αρχαιολογικό χώρο της Πάφου. Δημιουργήθηκα γύρω στον 5ο αιώνα μ.Χ. Ευτυχώς σώζομαι σε αρκετά καλή κατάσταση, και σκέφτομαι λοιπόν να σας διηγηθώ όσα έζησα και να σας παρουσιάσω την οικογένειά μου!
Ξεκινώντας φυσικά από εμένα, βρίσκομαι στην αριστερή πλευρά του ψηφιδωτού. Με κρατά στα απαλά της χέρια η αγαπημένη μου τροφός, η Ανατροφή. Ετοιμάζεται να με βουτήξει σε αυτή τη μεγάλη λεκάνη με νερό. Να εδώ στα δεξιά μου. Δίπλα από την Ανατροφή η Αμβροσία, μία άλλη θεραπαινίδα μας, φέρνει νερό μέσα σε ένα αγγείο διακοσμημένο από χρυσό. Στο κέντρο της παράστασης δεσπόζει η λατρευτή μου μητέρα, η Νηρηίδα Θέτιδα. Η μανούλα μου παρακολουθεί με ευλάβεια το πρώτο μου λουτρό, μισοξαπλωμένη σε ένα ανάκλιντρο.
Δίπλα από τη μητέρα μου, καθισμένος σε έναν θρόνο ο πατέρας μου, ο Πηλέας, κρατά στο χέρι του ένα σκήπτρο. Προς τα δεξιά απεικονίζονται οι τρεις μοίρες η Κλωθώ, η Λάχεσις και η Άτροπος έχοντας στα χέρια τους αδράχτι και ρόκα, δίπτυχο και περγαμηνή αντίστοιχα. Αυτές οι τρεις μοίρες συμβολίζουν το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον μου. Το τι προσφέρουν σε εμένα και στις ζωές όλων, προδίδεται από το όνομα της καθεμίας. Η Κλωθώ είναι αυτή που γνέθει το νήμα της ζωής, η Λάχεσις το ξετυλίγει και καθορίζει το τι θα λάχει στον καθένα και η Άτροπος το κόβει, όταν φυσικά έρθει η ώρα.
Κάθε χρόνο χιλιάδες τουρίστες επισκέπτονται τον αρχαιολογικό χώρο της Πάφου. Θέλουν να με δουν από κοντά και να με θαυμάσουν. Οι περισσότεροι έρχονται τους καλοκαιρινούς μήνες. Έτσι συνδυάζουν τις διακοπές τους στο πολυσύχναστο νησί της Κύπρου με την περιήγηση στους αρχαιολογικούς χώρους. Τώρα που το σκέφτομαι είναι σχεδόν αστείο για κάποιον να τους παρατηρεί. Όλοι μου φαίνονται ίδιοι, με τα ευφάνταστα καπελάκια τους, που τους προστατεύουν από τον καυτό ήλιο, και τις κοντές βερμούδες τους, με μία κάμερα να κρέμεται στο στήθος τους, να εξερευνούν γεμάτοι περιέργεια ό,τι έχει να τους προσφέρει αυτός ο τόπος. Αυτές οι στιγμές είναι που με κάνουν να αναλογίζομαι πόσο γρήγορα περνά ο χρόνος. Σαν χθες θυμάμαι, όταν για πρώτη φορά στάθηκε μπροστά μου έκπληκτος ο δημιουργός μου και με κοίταγε ώρες ατελείωτες. Μου είπε «Είσαι το ομορφότερο έργο μου»!
Η Κασσιόπεια και οι Νηρηίδες
«Η σειρά μου να δώσω το παρόν! Είμαι η Κασσιόπεια, σύζυγος του Κηφέα, βασιλιά της Αιθιοπίας, όπως μάλλον με έχετε ακουστά. Αναπαρίσταμαι στις δύο σκηνές του κεντρικού πίνακα της αίθουσας υποδοχής, στην Οικία του Αιώνα. Το κάλλος μου εξυμνήθηκε από τους συγχρόνους μου και έδωσε έμπνευση στον ψηφοθέτη μου να με δημιουργήσει. Φιλοτεχνήθηκα κατά τον 4ο αιώνα και, όπως μπορείτε και μόνοι σας να παρατηρήσετε, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στον μύθο γύρω από το όνομά μου. Λέγεται, πως κάποτε ισχυρίστηκα ότι η ομορφιά μου ξεπερνά αυτή της Ήρας και των Νηρηίδων. Σας διαβεβαιώνω όμως, πως στην πραγματικότητα δεν έγινε έτσι. Ο μύθος αυτός αποτελείται από κακοήθη ψέματα, προσπάθειες να σπιλωθεί το όνομά μου. Δεν ευθύνομαι εγώ, που οι Νηρηίδες με φθονούσαν και με προκάλεσαν σε διαγωνισμό ομορφιάς. Πώς θα μπορούσα άλλωστε να αρνηθώ;
Στην πρώτη σκηνή του ψηφιδωτού έχω τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Αναδύομαι, σε μία προσπάθεια του καλλιτέχνη να με παραλληλίσει με την Αφροδίτη, τη θεά της ομορφιάς. Μπορείτε να διακρίνετε και τη φτερωτή θεά Κρίση, η οποία με στεφανώνει μετά τη νίκη μου στα καλλιστεία. Επίσης, αχνοφαίνεται και ο Αιών, ο αδέκαστος κριτής του διαγωνισμού και θεός του ατέρμονου χρόνου. Πίστευα πως δε θα με ευνοούσε, καθώς έτρεφε μία ιδιαίτερη συμπάθεια για τις κόρες του Νηρέα. Τελικά αποδείχτηκα λάθος! Παρών στη σκηνή και ο Καιρός, το γλυκύτατο αγόρι που μου προσέφερε τον τυχερό κλήρο. Στο βάθος διακρίνονται οι θεοί Ήλιος και Σελήνη οι οποίοι με χαιρετούν. Γεια σου, Ήλιε και Σελήνη!
Φωτογραφία από τον αρχαιολογικό χώρο της Πάφου- Από το pixabay.com
http://www.hellenicaworld.com/Cyprus/Archaeology/gr/PsifidotaTisPafou.html
Στη δεύτερη σκηνή, γίνεται εμφανής η απογοήτευση και η δυσαρέσκεια των Νηρηίδων για την ήττα τους. Η Θέτιδα, η Δωρίδα και η Γαλάτεια ήταν οι τρεις πιο ελκυστικές κόρες του Νηρέα και προς μεγάλη μου ευχαρίστηση κρίθηκαν λιγότερο θελκτικές από εμένα. Ακόμη θυμάμαι την έκφραση πικρίας στα πρόσωπά τους. Ο ενθουσιασμός μου ήταν τεράστιος, όταν ανακοινώθηκε η ήττα τους. Κερδίζοντας τον διαγωνισμό, κατάφερα να αποδείξω την αξία μου. Οι τρεις νύμφες καθισμένες στον βυθό, τον προσωποποιημένο ιχθυοκένταυρο, συνοδεύονται από έναν λυπημένο έρωτα. Να και ο Πόντος πάνω αριστερά στο ψηφιδωτό. Παρόντες και ο Δίας και η Αθηνά που ανταλλάσσουν μαζί μου χαιρετισμούς για την εντυπωσιακή νίκη μου, παρατηρώντας με από ψηλά.
Η απόδοσή μου στα ψηφιδωτά είναι ιδιαίτερα σπάνια και σαγηνεύει τους επισκέπτες. Δεν είναι τυχαίο που αφιερώνουν τόσο χρόνο, δίνοντας σημασία στις λεπτομέρειές μου. Τους παρακολουθώ καθώς στέκονται υπομονετικοί απέναντί μου, θαυμάζοντας τη δεξιοτεχνία και το ταλέντο του ανώνυμου δημιουργού μου. Έχουν περάσει αμέτρητοι τουρίστες από την αίθουσά μου και πάντα συγκινούμαι όταν αντικρίζω τα πρόσωπά τους να φωτίζονται, επειδή έρχονται σε επαφή με την ιστορία και τον θαυμαστό μύθο της Ελλάδας. Αποτελεί έναν νέο και ανεξερεύνητο κόσμο για αυτούς, που ξανοίγεται μπροστά τους και ζωντανεύει, χαϊδεύοντας τον νου και την ψυχή τους.
Έχω την τιμή να γίνομαι το αντικείμενο πόθου άγνωστων μεταξύ τους ανθρώπων, οι οποίοι μυούνται στη μαγευτική τέχνη των ψηφιδωτών. Κολακεύομαι, μα από την άλλη θλίβομαι πολύ όταν ανακαλώ στη μνήμη μου τον τρομερό σεισμό που έγινε η αιτία να καταστραφούν τόσα άλλα ψηφιδωτά. Είμαι και εγώ θύμα του Εγκέλαδου. Καταστράφηκε ένα σημαντικό κομμάτι μου και μαζί του ένα μέρος της ομορφιάς μου. Δεν είμαι ολόκληρη και δυστυχώς δεν μπορώ να επουλωθώ. Ακόμα και οι διαδικασίες καθαρισμού μου ήταν ιδιαίτερα επώδυνες και δύσκολες. Ταλαιπωρήθηκα αρκετά, αλλά όπως, αργότερα, αποδείχθηκε άξιζε τον κόπο!
Αυτή είναι μόνο μια σύντομη περιγραφή δύο ψηφιδωτών. Η ομορφιά και η τέχνη τους δε μπορούν να εγκλωβιστούν σε λόγια και να περιοριστούν μόνο σε προτάσεις. Η αληθινή ομορφιά τους μπορεί να αποκαλυφθεί μόνο στους αρκετά υπομονετικούς, που θα ταξιδέψουν στην Κύπρο και θα ξανοιχτούν στα σαγηνευτικά πελάγη της γνώσης, που έχει να τους προσφέρει.
Διαδικτυακές πηγές