Διονύσιος Σταθόπουλος, Τζάρας Αναστάσιος (Β2)

« Ένας αγνοούμενος είναι ένας ζωντανός χωρίς σώμα. Μία φωνή που δεν ακούγεται αλλά είναι πάντοτε παρούσα. Μια ανάμνηση που αρνείται να φύγει.» (μάνα ενός αγνοούμενου)

Εισβολή στην Κύπρο… ξεριζωμός… κατεχόμενα… αγνοούμενοι…

Λέξεις που ακούμε συχνά όταν αναφερόμαστε στο Κυπριακό ζήτημα που, όμως, για να είμαστε ειλικρινείς, δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι σημαίνουν και σε ποια γεγονότα αναφέρονται.

Μας βοήθησε όμως η κα. Νεοφύτου Αγησιλεία, μητέρα ενός συμμαθητή μας και κοινωνική λειτουργός στο επάγγελμα, κυπριακής καταγωγής με τόπο διαμονής την Πάτρα. Η ίδια είχε εκπονήσει, σε συνεργασία με την κα. Λουκά Μαρία, κατά τη διάρκεια των σπουδών της στο Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας στο ΤΕΙ Πάτρας (Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας), την πτυχιακή εργασία με τίτλο «Αγνοούμενοι Κύπρου και Επιπτώσεις στην οικογένεια». Ήταν πράγματι ο καταλληλότερος άνθρωπος για να μας εξηγήσει με απλά και κατανοητά λόγια τι συνέβη με τους αγνοούμενους στην Κύπρο κατά την εισβολή των Τούρκων το 1974. Μας έστειλε μέσω διαδικτύου υλικό για το θέμα μας από την πτυχιακή της εργασία, από διαδικτυακές πηγές και από την Παγκύπρια Οργάνωση Συγγενών Αδήλωτων Αιχμαλώτων και Αγνοουμένων.

Έτσι κατανοήσαμε έννοιες και όρους σχετικές με τους αγνοούμενους, στατιστικά στοιχεία, την τύχη των αγνοουμένων, τον ρόλο του Αμερικανικού Κογκρέσου στην επίλυση του προβλήματος, τις ενέργειες για την εύρεση των αγνοουμένων και τη στάση της Τουρκίας και νιώσαμε συγκίνηση διαβάζοντας τις μαρτυρίες ανθρώπων των οποίων η τύχη αγνοείται.

Έννοιες και όροι

Τι σημαίνουν οι όροι αδήλωτοι αγνοούμενοι και αγνοούμενος ή εξαφανισθείς;

Ο πρώτος όρος αφορά τους αγνοούμενους Έλληνες του Αττίλα από τα πολεμικά γεγονότα του 1974. Είναι αδήλωτοι αιχμάλωτοι πολέμου (Ι.Γ Βαρνάκος 1995 σελ.88). Αγνοούμενος ή εξαφανισθείς είναι ο Έλληνας Κύπριος που εξαφανίσθηκε για μία περίοδο τουλάχιστον έξι μηνών, είτε λόγω της Τουρκικής εισβολής της 20ης Ιουλίου του 1974, είτε λόγω των περιστάσεων, εξαιτίας των οποίων η κυβέρνηση της Δημοκρατίας δεν έχει οποιαδήποτε θετική πληροφορία ότι αυτός βρίσκεται στη ζωή (Λ. Λουκαΐδη σελ. 259).

Ενώ σε καιρό πολέμου επιβάλλεται από τις δύο αντιμαχόμενες δυνάμεις, η κατακράτηση αιχμαλώτων, μέχρι και το τέλος των εχθροπραξιών, η Τουρκική πλευρά, η οποία από τον Ιούλιο του 1974 καταλαμβάνει το 1/3 του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, συνεχίζει να συλλαμβάνει αιχμαλώτους πολύ μετά τη λήξη των εχθροπραξιών και εξακολουθεί να αρνείται κάθε συνεργασία.

Έτσι από το καλοκαίρι του 1974 αγνοείται η τύχη 1619 ανθρώπων.

Αγνοούμενοι-Στατιστικά

Ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι; Άνδρες, γυναίκες, παιδιά; Ποια ήταν η οικογενειακή τους κατάσταση;

Σύμφωνα με τα διαγράμματα που περιέχονται στην πτυχιακή εργασία πρόκειται για 1503 άνδρες και 116 γυναίκες. Από αυτούς/αυτές, 30 παιδιά έως 16 ετών, 1033 νέοι/νέες μεταξύ 17-39 ετών, 241 μεσήλικοι/ες και 315 ηλικιωμένοι/ες (άνω των 60 ετών). Όσο αφορά στην οικογενειακή τους κατάσταση, πρόκειται για 807 άγαμους/ες, 10 αρραβωνιασμένους/ες και 802 έγγαμους/ες. Υπήρξαν δε 627 πολίτες και 992 έφεδροι/στρατιωτικοί.

Ακολουθούν τα στατιστικά κυκλικά διαγράμματα (τύπου πίτας):

Τύχη των Αγνοουμένων

Σύμφωνα με την πτυχιακή εργασία για πολλούς αγνοούμενους υπάρχουν μαρτυρίες από αυτόπτες μάρτυρες και διεθνείς Οργανισμούς, που βεβαιώνουν τη σύλληψή τους από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής και την κράτησή τους για ένα χρονικό διάστημα σε τουρκικές φυλακές.

Παρόλο που η ελληνοκυπριακή πλευρά αμέσως μετά την τουρκική εισβολή, έθεσε στις διακοινοτικές συνομιλίες, ότι το θέμα των αγνοουμένων είναι ένα ανθρωπιστικό ζήτημα που έπρεπε να συζητηθεί και να επιλυθεί κατά προτεραιότητα, η τουρκική πλευρά απέφευγε συστηματικά με διάφορες προφάσεις να συζητήσει σοβαρά το θέμα. Αδιαφορούσε στις εκκλήσεις να δώσει στοιχεία για την τύχη των Αγνοουμένων, μη λαμβάνοντας υπόψη τα ειδικά ψηφίσματα που υιοθέτησαν τα Ηνωμένα Έθνη, το Συμβούλιο της Ευρώπης και άλλοι διεθνείς Οργανισμοί, τις διεθνείς παραδεκτές αρχές και διακηρύξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η περίπτωση του Ανδρέα Κασάπη

Τον Οκτώβριο 1994, το Αμερικανικό Κογκρέσο θέσπισε ειδική νομοθεσία, για τη διεξαγωγή έρευνας που αφορά την τύχη πέντε Αμερικανών υπηκόων ελληνοκυπριακής καταγωγής των οποίων η τύχη αγνοείτο από την τουρκική εισβολή.

Αποτέλεσμα της έρευνας ήταν να ανακαλυφθούν τα λείψανα του 17χρονου Αμερικανού πολίτη Ανδρέα Κασάπη τα οποία παραδόθηκαν στους οικείους του στο Ντιτρόιτ μετά την ταυτοποίηση τους με τη μέθοδο DNA. Αυτός ήταν ο πρώτος εντοπισμός αγνοουμένου και η πρώτη αναγνώριση με τη μέθοδο DNA.

Η ταυτοποίηση των λειψάνων του Ανδρέα Κασάπη υπέδειξε την ανάγκη να αρχίσουν εκταφές σε περιοχές όπου υπήρχαν πληροφορίες πως τάφηκαν αγνοούμενοι.

Ενέργειες για την εύρεση των αγνοουμένων και η στάση της Τουρκίας

Ποιοι ήταν οι χειρισμοί που έγιναν στην πάροδο των χρόνων για την εύρεση των αγνοουμένων και ποια η στάση που κράτησε η Τουρκία; Υπήρξε άραγε συνεργασία των δύο πλευρών;

Στις 30 Ιουλίου 1997 παρόλο που οι ηγέτες των δύο κοινοτήτων συμφώνησαν ν’ ανταλλάξουν πληροφορίες για τόπους ταφής και στη συνέχεια να προχωρήσουν σε εκταφές, η συμφωνία ποτέ δεν υλοποιήθηκε από την τουρκική πλευρά, όπως και αρκετές συμφωνίες που ακολούθησαν.

Οι εκκλήσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς προς Διεθνείς οργανισμούς ήταν συνεχείς. Τον Μάιο 2001 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μετά από προσφυγή της Κύπρου εναντίον της Τουρκίας, έκρινε την Τουρκία ένοχη για σειρά παραβιάσεων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στην απόφαση του Δικαστηρίου τονίζεται η παράλειψη της Τουρκίας να διεξάγει αποτελεσματική έρευνα για την τύχη των αγνοουμένων ατόμων και να ενημερώσει τις οικογένειές τους, πράγμα που συνιστά απάνθρωπη και ταπεινωτική συμπεριφορά έναντι των συγγενών τους.

Η αρνητική στάση της Τουρκίας στο θέμα διαφοροποιείται το 2004, όταν αρχίζουν οι διαπραγματεύσεις για ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Τούρκος Μόνιμος Αντιπρόσωπος στο Συμβούλιο της Ευρώπης δηλώνει πως η τουρκική πλευρά είναι έτοιμη να συμμετάσχει στη ΔΕΑ (Διερευνητική Επιτροπή για τους Αγνοουμένους της Κύπρου) η οποία μπορούσε να αρχίσει τις εργασίες της αμέσως.

Το έργο της ΔΕΑ περιορίζεται στον τομέα του εντοπισμού χώρων ταφής κι εκταφών, όχι όμως και στον ουσιώδη τομέα της διερεύνησης που συνεπάγεται μεταξύ άλλων την ελεύθερη πρόσβαση σε αρχεία, στοιχεία και πληροφορίες τα οποία θα υποβοηθήσουν την έρευνα για την τύχη αγνοουμένων. Έκτοτε εκταφές διενεργούνται και στις δύο πλευρές και μέχρι σήμερα έχει ανευρεθεί και ταυτοποιηθεί κάποιος αριθμός αγνοουμένων.

Μαρτυρίες

Συγκλονιστικά είναι τα αποσπάσματα που ακολουθούν και αρχίζουν με την μαρτυρία του Γεώργιου Παπαλεοντίου ο οποίος ανάμεσα σε άλλα αναφέρει :

«Πρωί πρωί μπήκε μέσα ένας στρατιώτης και φώναξε: Ετοιμαστείτε φεύγουμε για την Κύπρο. Νομίζαμε ότι μας κορόιδευε. ΄Όμως αυτός επέμενε. Ετοιμαστήκαμε και στις 10:00ΠΜ μας έβγαλαν στην αυλή. Ήμουν στην τελευταία αράδα. Ένας αξιωματικός φώναξε:

ΕΜΠΡΟΣ και αρχίσαμε να προχωρούμε. Πετούσαμε δεν περπατούσαμε.>>

Σε λίγο αφήναμε πίσω μας την πύλη που οδηγούσε στους θαλάμους μας, ενώ η κεφαλή της φάλαγγας πλησίαζε τη δεύτερη πύλη των φυλακών. Την ώρα που η δική μου αράδα έφτασε στο ύψος της πύλης έφθασε ταυτόχρονα στα αυτιά μου, μια σπαρακτική φωνή που βρισκόταν δεξιά μου. << Είμαι ο Λεόντιος ρε παιδιά… δεν μας παίρνουν μαζί σας στην Κύπρο, είμαι μαζί με τον κουνιάδο μου τον Ανδρέα. Είμαι ποδοσφαιριστής στον εθνικό Άσσιας…» (Μακρίδης, 1987, σελ 20).

Ο Λεόντιος Λεοντίου και ο κουνιάδος του παραμένουν αγνοούμενοι. Δεν ήταν μόνο αυτή την φορά που προσπάθησε ο Λεόντιος Λεοντίου να δώσει σημεία ζωής…

Κάποια εργάτρια η οποία εργαζόταν σε συσκευαστήριο φρούτων σε πόλη της Δυτικής Μακεδονίας, καθώς ξετύλιγε τα λεμόνια από τα λεπτά τους τσιγαρόχαρτα, κάτι γκριζάρισε. Κοίταξε προσεκτικότερα και διάβασε εντελώς αναπάντεχα:

«Είμαι Έλληνας. Εδώ δουλεύω. Βοηθήστε μας».

Τα λεμόνια αυτά ήταν εισαγωγής από την Τουρκία.