Sözlük anlamına baktığımızda seviyelendirilmiş üretim ve/veya dengeli üretim olarak geçen heijunka, özetle talep dengesizliğinden arındırılmış üretim yönetimidir.
Jeffrey K.Liker, Toyota Tarzı kitabında Heijunka yı dördüncü ilke, İş yükünü düzleştirme olarak anlatmıştır. Kitaptaki Heijunka tanımı: “Heijunka üretimin hem hacim hem de ürün karmasıyla düzleştirilmesi demektir. Heijunka üretimi çılgınca inip çıkan müşteri siparişlerinin gerçek akışına göre ayarlamaz, bir dönem içindeki toplam hacmi alır ve bunu, hergün aynı miktar ve aynı ürün karmasının yapılacağı şekilde düzleştirir.”
Taichi Ohno,1988 , söyleminde “Yavaş ama istikrarlı bir şekilde yürüyen kaplumbağa çok az fire yapar ve önce hızla koşup, sonra durup uykuya dalan süratli bir tavşana göre çok daha makbuldür. Toyota Üretim Sistemi, bütün işçiler bu kaplumbağaya benzeyince gerçekleşmiş olur” derken heijunka ve faydalarından bahsetmiştir.
Sözlük anlamına baktığımızda seviyelendirilmiş üretim ve/veya dengeli üretim olarak geçen heijunka, özetle talep dengesizliğinden arındırılmış üretim yönetimidir.
Bugün birçok şirket sipariş kadar üretim yaparak, stoksuz, doğru zamanda ve doğru miktarda üretim yaparak müşteri taleplerini karşılamayı hedefliyorlar. Ne var ki müşteriler öngörülü olamıyorlar, birçok nedenden dolayı müşteri talepleri değişkenlik gösterebiliyor.
Dalgalanmanın olmadığı, değişkenliğin olmadığı bir üretim sistemine sahip olduğunuzu düşününüz. Hergün aynı tip , aynı sırada ürün üretiyorsunuz, set-up larınız arasındaki üretim miktarlarınız sabit, stoklarınız kontrol altında, tedarik ettiğiniz miktarlar sabit, değişkenlik olmadığı için ne sipariş edeceğinizi ve ne zaman getirmeniz gerektiğini biliyor ve yönetiyorsunuz. Üretim ekipmanlarınıza bakım yapacağınız zaman belli ve zamanında tüm bakımları yapabiliyorsunuz, bozulan makineniz yok.
Gerçek yaşama döndüğümüzde ise son dakika da yapılan üretim değişimleri, son dakika da müşteriye teslim edilen mallar ve/veya müşteriye teslim edilemeyen mallar, bozulan makineler, tam ihtiyaç varken çalışmayan makineler, zamanında gelmeyen malzemeler in olduğu bir hayat var. Müşteri siparişine göre değişen bir üretim sisteminde ister istemez bir gün fazla mesai ile üretim yapıp sistemi aşırı yüklemek, ertesi gün talep olmadığında ise üretimin durduğu bir hayat var.
Müşterinin talebine katkıda bulunmayan ve müşterinin parasını ödemediği, ürünlere değer katmadan yapılan tüm faaliyetlere israf denir ve Japonca da israfın karşılığı muda dır. 7 tip israf vardır. Fazla Üretme, bekleme, taşıma, gereksiz işlem, stok, yürüme, tamir etmek israf çeşitleridir. Genelde israftan söz ederken muda dan bahsedilir. İşletmelerde muda yı ortadan kaldırmak odak noktası haline gelir, Halbuki sistemler için mudalar yanında muri ve mura larda vardır. Muda, muri ve muralar önlenmeden tam olarak ortadan kaldırılmaz.
Aşırı yük anlamında gelen Muri, bir işletmede sistem içinde var olan tüm birimlerin, çalışan operatör veya makinelerin gereğinden fazla yüklenmesidir. Muri, kaynakların etkin planlanmamasindan kaynaklı olusan dengesiz yüklemenin bir sonucu da olabilir. Devamlı değişen üretim planlari ve müşteri taleplerindeki dalgalanmaları kompanze edemeyen bir işletmede sıkça rastlanan bu soruna da Japonca dengesiz yük anlamına gelen Mura adı verilir.
Heijunka ile üretim taleplerini seviyelendirip, dengeleyebiliriz. Dengelemenin üretime sağlayacağı yararlar aşağıdadır;
Erişebilirlik sağlar. Müşterinin talebini istediği zaman yapma esnekliği. Her üründen azar azar üretmek müşterinin beklemesini azaltır.
Öngörülebilirlik sağlar; Talepler dengelendiği için bir sonraki üretimi, bir sonraki ihtiyacı öngörebilirsiniz.
Satılmayan ürün riskinin azaltılması sağlanır. Mudalardan kurtularak, işletme sadece müşterinin talebi kadar ürettiği için, stok ve depolama maliyetleri azalır.
İşgücü ve makinelerin dengeli kullanımı sağlanır.
Heijunka uygulamasında ilk olarak talep i anlayarak çalışmaya başlamalıyız. Sezonluk değişkenlik gösteren bir talep varsa, sezon içindeki dağılımı ve sezonlar arasındaki dağılımına bakarak siparişi tanımlamalıyız. Eğer sezonluk değilse geçmiş bir dönem ve gelecek bir dönem belirlenerek talep değişkenliğini ortaya koyabiliriz.
Üretilen ürünlerin ardışık (günlük, saatlik) olarak kapasite (adam, makine) üzerindeki zaman yükü hesaplanmalıdır.
Diyelim ki bir günde gelen siparişimiz gün içinde çeşitlilik göstersin. Ancak talebin dağılımına baktığımızda ortalamadan sapmalarının standart sapmanın dışına çıkmayacağını ve esasında talebin dengesini görebilirsiniz.
Sıralamayı belirlerken günün toplam değerine bakarak, gün içinde toplamda üreteceğim ürün adedine bakılmalıdır. Aşağıdaki grafikte de belirtildiği gibi, günün herhangi bir anında tüm ürünler aynı denge etrafında olabilecek bir denge kurulmalıdır.
KAYNAK: Aslı CEYHAN