အဘိဓမ္မာ တရားတော်

ဗုဒ္ဓဘုရားရှင်၏ တရားတော်တို့ကို သုတ်၊ ဝိနည်း၊ အဘိဓမ္မာဟူ၍ ပိုင်းခြားထားသည်။ ယင်းတို့ကို ပိဋကတ်သုံးပုံဟူ၍ ခေါ်သည်။ အဆိုပါ ပိဋကတ်သုံးပုံတွင် အဘိဓမ္မာတရားသည် သုတ္တန်တရားတို့ထက် သာလွန်ထူးခြားသည်။ နက်နဲခက်ခဲသည်။ ထို့ကြောင့် အဘိဓမ္မာဟူ၍ ခေါ်ဆိုခြင်းဖြစ်သည်။

အဘိဓမ္မာတရားတော်ကို ဗုဒ္ဓဘုရားရှင်သည် ၆-ဝါအလွန် ၇-ဝါအရောက် သက်တော် ၄၂-နှစ်တွင် တာဝတိံသာနတ်ပြည်၌ ဟောကြားတော်မူခဲ့သည်။ မယ်တော်မိနတ်သားကို ကျေးဇူးဆပ်လိုသော ရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် ဟောကြားတော်မူခြင်းဖြစ်သည်။ မယ်တော်မိနတ်သားသာမက မယ်တော်မိနတ်သား အမှူးပြုသော နတ်ဗြဟ္မာများကပါ နာယူခဲ့ကြသည်။

ဗုဒ္ဓဘုရားရှင်သည် အဘိဓမ္မာတရားကို တာဝတိံသာနတ်ပြည်၌ ဟောပြောစဉ် ဆွမ်းခံချိန်၊ ဆွမ်းစားချိန် စသည်တို့၌ ကိုယ်ပွားဖြစ်သော နိမ္မိတဗုဒ္ဓဘုရားရှင်ကို ဖန်ဆင်းထားလျက် လူ့ပြည်သို့ ခေတ်တကြွသည်။ ထိုသို့ကြွစဉ် နိမ်မိတဘုရားရှင်က ဆက်လက်၍ ဟောကြားသည်။ ဘုရားရှင်သည် လူ့ပြည်၌ တနေ့တာအတွက် ဆောင်ရွက်ဖွယ်ရှိသည်တို့ကို ဆောင်ရွက်၍ နတ်ပြည်သို့ တဖန်ပြန်ကြွကာ တရားဟောပြန်သည်။ နတ်ပြည်၌ ပကတိဘုရားရှင်တလှည့်၊ နိမ္မိတဘုရားရှင်တလှည့် ဟောပြောတော်မူခဲ့သည်။

ဘုရားရှင်သည် လူ့ပြည်၌ ခေတ္တ သီတင်းသုံးစဉ် အရှင်သာရိပုတ္တရာမထေရ်အား အဘိဓမ္မာ၏ နည်းအမြွက်ကိုပေး၍ ဟောတော်မူသည်။ အရှင်သာရိပုတ္တရာကလည်း လင်းနို့သားငါးရာ ဖြစ်ခဲ့ဖူးသော တပည့်ရဟန်းငါးရာတို့အား ဘုရားဟောတော်မူသည်တို့ကို မကျဉ်းမကျယ် ဟောကြားတော်မူခဲ့သည်။ နတ်ပြည်၌ ဘုရားရှင် ဟောတော်မူသော အဘိဓမ္မာတရားတော် ပြီးဆုံးခြင်းနှင့် အရှင်သာရိပုတ္တရာ အဘိဓမ္မာသင်ယူ ဟောပြောခြင်းကိစ္စ ပြီးဆုံးခြင်းတို့သည် တပြိုင်နက်ပင် ဖြစ်ပေသည်။

ဗုဒ္ဓဘုရားရှင်သည် အဘိဓမ္မာတရားကို ဝါတွင်းသုံးလ ကာလပတ်လုံး နတ်ပြည်၌ဟောကြားရာ သီတင်းကျွတ်လပြည့်နေ့တွင် ပြီးဆုံးခဲ့သည်။ ပြီးဆုံးသောနေ့မှာပင် လူတို့နေရာ သင်္ကဿနဂိုပြည်သို့ နတ်ဗြဟ္မာများ ခြံရံလျက် ကြွဆင်းတော်မူလာခဲ့သည်။ ထိုသို့ ကြွဆင်းရာ၌ လူတို့ကလည်း မီးရှူးတန်ဆောင်အလင်းရောင်တို့ဖြင့် ထွန်းညှိပူဇော် ကြိုဆိုကြသည်။ ထိုဖြစ်ရပ်ကို အစွဲပြု၍ နှောင်းခေတ် ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တို့က သီတင်းကျွတ်ချိန်တွင် မြင်းမိုရ်မီးပွဲ ထွန်းညှိပူဇော်ကြသည်။ ထို့ပြင် သီတင်းကျွတ်လပြည့်နေ့ကိုလည်း အဘိဓမ္မာအခါတော်နေ့ဟူ၍ သတ်မှတ်ကျင်းပကြသည်။

အဘိဓမ္မာတွင် ဓမ္မသင်္ဂဏီ၊ ဝိဘင်း၊ ဓာတုကထာ၊ ပုဂ္ဂလပညတ်၊ ကထာဝတ္ထု၊ ယမိုက်၊ ပဋ္ဌာန်း ဟူ၍ ၇-ကျမ်းပါရှိသည်။ ဘုရားရှင်သည် အဘိဓမ္မာကို နတ်ဗြဟ္မာတို့အား အကျယ်နည်းဖြင့် ဟောကြား၍ အရှင်သာရိပုတ္တရာအား အကျဉ်းနည်းအားဖြင့် ဟောကြားသည်။ အရှင်သာရိပုတ္တရာက လင်းနို့သားများ ဖြစ်ခဲ့ဖူးသော ရဟန်းငါးရာတို့အား မကျဉ်းမကျယ် အလယ်အလတ်နည်းဖြင့် ဟောကြားတော်မူသည်။

အဘိဓမ္မာသည် ထူးမြတ်၍ အလွန်ကျယ်ဝန်း နက်နဲခက်ခဲလှသည်။ အဘိဓမ္မာ၏ သဘောများကို လူသာမန်တို့ သိနိုင်ရန် အလွန်ခဲယဉ်းလှသည်။ ထို့ကြောင့် လူသာမန်တို့ အကျိုးငှါ အဘိဓမ္မတ္ထသင်္ဂဟခေါ် သင်္ဂြိုဟ်ကျမ်းကို အရှင်အနုရုဒ္ဓါဆရာတော်က စီရင်ရေးသားတော်မူခဲ့သည်။ ထိုကျမ်းမှာ အကျဉ်းချုပ်ဖြစ်သည့်အတိုင်း အဘိဓမ္မာတရားတို့၏ အမည်သရုပ်တို့သာ များသည်။ လိုရင်းသဘောများမှာ တိမ်မြုပ်နေသည်။ ထို့ကြောင့် ထိုကျမ်း၏ အဖွင့်ကျမ်းများကို ပါဠိဘာသာ၊ မြန်မာဘာသာ စသည်ဖြင့် အမျိုးမျိုး ဖွင့်ဆိုရေးသားခဲ့ကြပေသည်။

ဤလူ့ပြည်လောက၌ ရှိသော အဘိဓမ္မာတို့သည် အရှင်သာရိပုတ္တရာ ဟောတော်မူအပ်သော အဘိဓမ္မာတို့သာ ဖြစ်သည်။ အဘိဓမ္မာ၏ စကားအစီအစဉ်တို့သည်လည်း အရှင်သာရိပုတ္တရာ၏ စကားအစီအစဉ်တို့သာ ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် အချို့က အဘိဓမ္မာသည် ဘုရားဟောမဟုတ်၊ အရှင်သာရိပုတ္တရာ၏ ဟောကြားချက်သာဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။ ထိုအဆိုသည် လုံးဝ မသင့်ပေ။ အဘိဓမ္မာကို အရှင်သာရိပုတ္တရာသည် မိမိကိုယ်တိုင် ဉာဏ်ထုတ်၍ ဟောသည်မဟုတ်၊ ဘုရားရှင်ပေးသော နည်းနာနယ ဉာဏ်တို့ဖြင့်သာ ဟောခြင်းဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ဘုရားဟောပင်ဖြစ်ပေသည်။

အဘိဓမ္မာတရားသည် အမေ့ကျေးဇူးဆပ်တရားဖြစ်ခြင်း၊

နတ်ပြည်၌ ဟောကြားခြင်း၊

သုံးလကြာမျှ ဟောကြားခြင်း၊

ပကတိဘုရားနှင့် နိမ္မိတဘုရားတို့ တလှည့်စီ ဟောကြားခြင်း-တည်းဟူသော ထူးခြားချက်လေးမျိုးနှင့် ပြည့်စုံပေသည်။

ထိုမျှမက အဘိဓမ္မာတရားသည် ပါဠိ၏ နက်နဲခြင်း၊

သဘောအဓိပ္ပါယ်၏ နက်နဲခြင်း၊

ဟောကြားပုံ အစီအစဉ်၏ နက်နဲခြင်းဟူသော နက်နဲခြင်းနှင့် ပြည့်စုံပေသည်။

ထို့ကြောင့် ကမ္ဘာ့သာသနာပြု ဆရာတော်ကြီး အဘိဓဇမဟာရဋ္ဌဂုရု၊ အင်္ဂမဟာပဏ္ဍိတ၊ ပထမကျော် ဆရာတော်ကြီး အရှင်သေဋ္ဌိလက အဘိဓမ္မာတရားတော်သည် စိတ်အကြောင်းအရာ ပညာ၊ သူတော်ကောင်း ကျင့်စဉ်ပညာ၊ ကြောင်းကျိုးမြင်ပညာဟူသော ပညာသုံးရပ် ပါဝင်သဖြင့် ရိုးရိုးစိတ်ပညာ (Psychology)၊ ရိုးရိုးကျင့်စဉ်ပညာ (Ethics)၊ ရိုးရိုးကြောင်းကျိုးမြင်ပညာ (ဒဿနိကဗေဒ) ( Philosophy) တို့ထက် သာလွန်ပေသည်-ဟူ၍ ဆိုထားပေသည်။

ထို့ပြင် ဆရာတော် ဦးပညာသာမိ (မာဂဓီသာစည်) က အဘိဓမ္မာတရားတော်ကို ရွတ်ဖတ်ပူဇော်ခြင်း၊ သင်ကြားနာယူခြင်းကြောင့် လင်းနို့သားများ ဖြစ်ခဲ့ဖူးသော ရဟန်းတော်များကဲ့သို့ နာမရူပ ပရိစ္ဆဒဉာဏ် ရင့်သန်စေနိုင်သည်။ မဂ်ဖိုလ်နိဗ္ဗာန်ရောက်ရန် လမ်းကြောင်း အထောက်အပံ့ကောင်း ရနိုင်သည်။ ဘေးဥပအန္တရာယ် ကင်းဝေးနိုင်သည်။ ကျက်သရေမင်္ဂလာအဖြာဖြာနှင့် ပြည့်စုံနိုင်သည်-ဟူ၍ အကျိုးတရားများကို ရေးသားဖော်ပြထားသည်။

Credit: Wikipedia 

အဘိဓမ္မပိဋကအကြောင်း

သုံးလောကသနင်း တရားမင်းသခင် ဘုရားရှင်၏ လေးဆယ့်ငါးနှစ်အတွင်း ဟောကြားတော်မူချက်များကို ပိဋကအားဖြင့် --

၁။ သုတ္တန္တ ပိဋက

၂။ ဝိနယ ပိဋက

၃။ အဘိဓမ္မ ပိဋက

ဟူ၍ သံဂါယနာတင်ဆရာတို့က သုံးမျိုးခွဲဝေတော်မူခဲ့ကြပေသည်။

ယင်းသုံးမျိုးအနက် (၁) ဓမ္မသင်္ဂဏီ၊ (၂) ဝိဘင်း၊ (၃) ဓာတုကထာ၊ (၄) ပုဂ္ဂလပညတ်၊ (၅) ကထာဝတ္ထု၊ (၆) ယမိုက်၊ (၇) ပဋ္ဌာန်း ဟူသော ခုနှစ်ကျမ်းတို့ကို “အဘိဓမ္မပိဋက” ဟု‌ခေါ်သည်။

ဤ၌ အဘယ့်ကြောင့် “အဘိဓမ္မ” မည်သနည်းဟူသော အချက်ကို ဉီးစွာ ရှင်းလင်း ဖော်ပြလိုပေသည်။

“အဘိဓမ္မ” ဟူရာဝယ် “အဘိ” တပုဒ် “ဓမ္မ” တစ်ပုဒ်ဖြစ်လေသည်။ “အဘိ” ဟူသော ဥပသာရပုဒ်သည် အနက်များစွာရှိသည်အနက် ဤနေရာတွင် လွန်ကဲခြင်း=သာလွန်ခြင်း (=အတိရေက) အနက်, ထူးခြားခြင်း (=ဝိသေသ) အနက်တို့၌ဖြစ်သည်။

ဤ”ဓမ္မ”ကိုလည်း “သုတ္တန္တဓမ္မ”ထက် သာလွန်ထူးခြားသည့် ဓမ္မဖြစ်သောကြောင့် “အဘိဓမ္မ(ဓမ္မထူး ဓမ္မလွန်)ဟု ခေါ်ဝေါ်ခြင်းဖြစ်သည်။ (အဘိ=လွန်သော ထူးသော + ဓမ္မ = ပါဠိ။ ဟောတော်မူသော စကားအစဉ်)။

ဗုဒ္ဓရှင်တော်ဘုရား၏ စကားတော်များသည် (၁) ဓမ္မ (၂) ဝိနယအားဖြင့် နှစ်မျိုးရှိလေသည်။ ထို့ကြောင့် ဗုဒ္ဓရှင်တော်ဘုရားကိုယ်တော်တိုင် “ဓမ္မကို၎င်း ဝိနယကို၎င်း ဟောခဲ့ပြီ၊ ပညတ်ခဲ့ပြီ၊ ထိုဓမ္မဝိနယသည် ငါဘုရား ပရိနိဗ္ဗာန်ဝင်စံခဲ့လျှင် သင်တို့ဆရာ ဘုရား ဖြစ်သည်” ဟု မိန့်မှာတော်မူခဲ့လေသည်။

ထို “ဓမ္မ”သည်လည်း နှစ်မျိုးရှိသည့်အနက် (ဝါ၊ ဓမ္မချင်းတူသော်လည်း) သုတ္တန္တဓမ္မထက် သာလွန်ထူးခြားသည့် ဓမ္မဖြစ်သောကြောင့် အဘိဓမ္မ (ဓမ္မထူး ဓမ္မလွန်) ဟု ခေါ်ဝေါ်ခြင်းဖြစ်လေသည်။

ဝိနယ (ဝိနည်း) ထက်ကား ထူးခြား သာလွန်မှု မရှိပေ။ ဥပမာအားဖြင့် ရတနာခုနှစ်ပါး စီခြယ်ထားသည့် အလျား အနံတူမျှသော လှေကြီးနှစ်စင်းတို့ကို ကမ်း၌ ဆိုက်ကပ်ထားလျှင် အဘယ်လှေက အဘယ်လှေထက် သာလွန်ထူးခြားသည်ဆိုကာ အဖိုးဖြတ်မှု မပြုနိုင်သကဲ့သို့ ဝိနည်း နှင့် အဘိဓမ္မာပိဋကတို့သည်လည်း တခုထက်ထခု ထူးခြားသာလွန်မှုမရှိဘဲ တူမျှကြသည်သာ ဖြစ်လေသည်။

သုတ္တန္တဓမ္မ (သုတ္တန်ပါဠိ)ထက် သာလွန်သော ပါဠိ, ထူးခြားသော ပါဠိ ဖြစ်သောကြောင့် အဘိဓမ္မ(သာလွန်သောပါဠိ ထူးခြားသောပါဠိ)ဟု ခေါ်ဆိုခဲ့ပါလျှင် အဘယ်သို့ သာလွန်ပါသနည်း၊ အဘယ်သို့ ထူးခြားပါသနည်းဟု မေးမြန်းစီစစ်ဖွယ် ရှိလာပြန်ပေသည်။

သာလွန်ထူးခြားပုံမှာ -- သုတ္တန္တဓမ္မ၌ “ဓမ္မ” (ပါဠိ) များကို ဟောကြားတော်မူရာဝယ် တစိတ် တဒေသအားဖြင့်သာ ဝေဖန်ဟောကြားတော်မူလေ့ရှိပေသည်။ အဘိဓမ္မမှာကဲ့သို့ အကြွင်း အကျန် မရှိအောင် ဝေဖန်ဟောကြားတော်မမူပေ။ အဘိဓမ္မ၌ကား --

(၁) သုတ္တန္တဘာဇနီယနယ = သုတ္တန္တဘာဇနီနည်း

(၂) အဘိဓမ္မဘာဇနီယနယ = အဘိဓမ္မဘာဇနီနည်း

(၃) ပဉှာပုစ္ဆကနယ = အမေး အဖြေနည်း

ဟူသော နည်းသုံးမျိုးတို့ဖြင့် အကြွင်းအကျန်မရှိ ဝေဖန်ဟောကြားတော်မူလေသည်။

တနည်းအားဖြင့် ဗုဒ္ဓရှင်တော်ဘုရား၏ စကားတော်များကို (၁) ဓမ္မ (၂) အဘိဓမ္မ (၃) ဝိနယ (၄) အဘိဝိနယ ဟူ၍ လေးမျိုးခွဲဝေအပ်၏။

ထိုလေးမျိုးအနက် (၁) သုတ္တန်ပိဋကတ်သည် “ဓမ္မ” မည်၏၊ (၂) ဓမ္မသင်္ဂဏီစသော ခုနှစ်ကျမ်းသည် (ဆိုခဲ့သည့်အတိုင်း) သုတ္တန္တဓမ္မထက် သာလွန်ထူးခြားသည့် ပရိယတ္တိဓမ္မဖြစ်သောကြောင့် “အဘိဓမ္မ” (ထူးသော ဓမ္မ, လွန်သော ဓမ္မ) မည်၏၊ (၃) ဘိက္ခုဝိဘင်း ဘိက္ခုနီဝိဘင်း ဟူသော ဝိဘင်းအစုံသည် ကိုယ်နှုတ်တို့ကို ဆုံးမရာ ဆုံးမကြောင်း ဖြစ်သောကြောင့် ဝိနယ (ဝိနည်း) မည်၏၊ (၄) ခန္ဓက ပရိဝါရတို့ကား အာဘိသမာစာရိကဓမ္မ (အထူးတလည် မြတ်လှစွာသော အကျင့်ရှိသော ဓမ္မ)ကို ပြောကြားရာ ဖြစ်သောကြောင့် “အဘိဝိနယ” (ဝိနည်းထူး, ဝိနည်းလွန်) မည်ပေ၏။

(ရဟန်းတော်များအဖို့) မှီခိုရာ (အားကိုးရာ) ကို ပြုတတ်သော တရားဆယ်မျိုးတို့တွင် “တရားတော်ကို လိုလားခြင်း, ချစ်ဖွယ်ပြောဆိုတတ်ခြင်း, (ဆိုခဲ့သည့်) ဓမ္မ, အဘိဓမ္မ, ဝိနယ, အဘိဝိနယ လေးမျိုးတို့၌ များစွာ မြတ်နိုးမှုရှိြခင်းဟူသော အချက်သည်လည်း မှီခိုရာ (အားကိုးရာ)ကို ပြုတတ်သည့် တရားတပါးအဖြစ် ပါဝင်လေသည်။

အဘိဓမ္မာ၏နိဒါန်း

နိဒါန်း။ ။ ဒေသ, ကာလ, ဌာနစသည်တို့၏အစွမ်းဖြင့် မထင်ရှားသည့် ဒေသနာတော်ကို ထင်ရှားအောင် ပြု၍ ပြတတ်သောကြောင့် နိဒါန်းဟု ခေါ်ခြင်းဖြစ်သည်။

ပိဋကသုံးပုံတို့တွင် ဝိနည်းပိဋကအရာဝယ် သိက္ခာပုဒ် အသီးသီးအတွက် ဆိုင်ရာ ဆိုင်ရာ ဝတ္ထု, နိဒါန်း, ပုဂ္ဂိုလ်, ပဌမပညတ်, အနုပညတ်, အာပတ္တိ, အနာပတ္တိ ဟူ၍ ပဌမသံဂါယနာတင်စဉ်ကပင် အပြည့်အစုံ မှတ်တမ်းတင်တော်မူခဲ့ကြသဖြင့် ထင်ရှားရှိနေသည်။

သုတ္တန်ပိဋကအရာ၌လည်း သုတ်တော်အသီးသီးအတွက် ဆိုင်ရာဆိုင်ရာ နိဒါန်း, ပုဂ္ဂိုလ်, ဝတ္ထုများဟူ၍ ပဌမသံဂါယနာတင်စဉ်ကပင် မှတ်တမ်းတင်တော်မူခဲ့ကြသဖြင့် ထင်ရှားရှိနေသည်။

ဝိနည်းပိဋက, သုတ္တန်ပိဋကများနည်းတူ အဘိဓမ္မာပိဋကအတွက် အဘယ်အရပ်၌ ဟောသည်, အဘယ်ပုဂ္ဂိုလ်တို့အား ဟောသည်စသော အချက်အလက်တို့ ခိုင်ခိုင်လုံလုံ မရှိဟု ထင်မှတ်ကာ ဘုရားဟော မဟုတ်ဟု ယူဆသူများ ရှေးကပင် ရှိခဲ့ကြဘူးလေသည်။

သို့သော် နိဒါန်းမရှိပါက ဗုဒ္ဓရှင်တော်ဘုရား ဟောကားတော်မူချက် မဟုတ်နိုင်ဟူ၍ ယူဆစတမ်းဆိုပါက ဇာတက, သုတ္တနိပါတ, ဓမ္မပါဒတို့၌ နိဒါန်းမရှိကြပေ။ ထို့ကြောင့် ၎င်းတို့ကိုလည်း ဘုရားဟော မဟုတ်ဟူ၍ ယူရတော့မည်လော။ ဤသို့ကား မဟုတ်ချေ။

စင်စစ်ကား အခြားသုတ်တော်အသီးသီးတို့၌ ဒေသနာနိဒါန်း တမျိုးစီသာ ရှိကြလေသည်။ အဘိဓမ္မာ၌ကား နိဒါန်းတမျိုးသာမက နှစ်မျိုး, သုံးမျိုးပင် ရှိသည်ကို တွေ့ရလေသည်။

နိဒါန်းနှစ်မျိုးကား (၁) အဓိဂမနိဒါန်း နှင့် (၂) ဒေသနာနိဒါန်း တို့ပေတည်း။

(၁) အဓိဂမနိဒါန်း။     ။ ထိုနှစ်မျိုးတို့အနက် ဒီပင်္ကရာ ထွတ်ချာမှန်ကင်း တရားမင်း၏ ခြေရင်းတော်တွင် ဗျာဒိတ်ခံယူသည့် အချိန်မှစ၍ မဟာဗောဓိပလ္လင်တော်အထိကို အဓိဂမနိဒါန်း (=အသိရကြောင်းနိဒါန်း) ဟူ၍ မှတ်ယူရမည်။

(၂) ဒေသနာ နိဒါန်း။  ။ သဗ္ဗညုတဉာဏ်ရသည်မှ တဖန် ဓမ္မစကြာတရား ဟောကားတော်မူသည်အထိကို ဒေသနာနိဒါန်း (=ဟောကြားကြောင်းနိဒါန်း) ဟူ၍ မှတ်ယူရမည်။ (အဋ္ဌသာလိနီ၊ ဋ္ဌ၊ ၃၂)

တနည်း (၁) အဘိဓမ္မာဒေသနာကို သိရခြင်းအကြောင်းဖြစ်သော သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်သည် အဓိဂမနိဒါန်းမည်၏။

(၂) ဒေသ, ကာလ စသည်တို့သည် ဒေသနာနိဒါန်းမည်၏။ (ဓမ္မသင်္ဂဏီ၊ အနုဋီကာ၊ ၂၅)။

နိဒါန်းသုံးမျိုး။ ။ ဤမှတပါး အဘိဓမ္မာ၌ (ပြဆိုခဲ့သည့် နိဒါန်း ၂ မျိုးအပြင်)

(၁) ဒူရေနိဒါန်း၊

(၂) အဝိဒူရေနိဒါန်း၊

(၃) သန္တိကေနိဒါန်းဟူ၍လည်း နိဒါန်းသုံးမျိုးရှိသည်။

(၁) ဒူရေနိဒါန်း။ ။ ဒီပင်္ကရာမြတ်စွာသနင်း ခြေတော်ရင်း၌ ဖြန့်ခင်းတံတား မိန့်ကြားနိယတ ဗျာဒိတ်ရသည့် ကာလမှ တုသိတာနတ်ပြည်အထိသည် အဘိဓမ္မာဒေသနာတော်၏ ဒူရေနိဒါန်း (အဝေးနိဒါန်း) ဖြစ်သည်။

(၂) အဝိဒူရေနိဒါန်း။   ။ တုသိတာနတ်ပြည်မှ ဗောဓိပင်နှင့် ရွှေပလ္လင်ဝယ် ငါးအင်မာရ်မျိုး ပယ်ချိုးသတ်ဖြတ် ဘုရားမြတ်အဖြစ်သို့ ဆိုက်ရောက်သော ကာလအထိသည် အဘိဓမ္မာဒေသနာတော်၏ အဝိဒူရေနိဒါန်း (မနီးလွန်း မဝေးလွန်းသော နိဒါန်း) ဖြစ်သည်။

(၃) သန္တိကေနိဒါန်း။   ။ “အခါတပါး ဗုဒ္ဓရှင်တော်ဘုရားသည် တာဝတိံသာနတ် ဗြဟ္မာအပေါင်းတို့အား ကုသလာ ဓမ္မာ, အကုသလာ ဓမ္မာ, အဗျာကတာ ဓမ္မာ စသော အဘိဓမ္မာတရားတော်ကို ဟောတော်မူလေပြီ” ဟူသော စကားသည်ကား အဘိဓမ္မာဒေသနာတော်၏ သန္တိကေနိဒါန်း (အနီး နိဒါန်း) ဖြစ်သည်။

စတုတ္ထသံဂါယနာတင်သောခေတ်အထိ အဘိဓမ္မာသည် နိဒါန်းမရှိသဖြင့် ဘုရားဟောမဟုတ်ဟူသော ငြင်းဆိုမှု မပေါ်ပေါက်သေးပေ။ အဋ္ဌကထာဆရာကြီး အရှင်မဟာဗုဒ္ဓဃောသ မတိုင်မီ အနှစ်တရာလောက်တွင်မှ ငြင်းဆိုသူများ ပေါ်လာသောကြောင့် မဏ္ဍလာရာမဝါသီ တိဿဘူမိထေရ် စသည်တို့က နိဒါန်းရှိကြောင်းကို ဖြေရှင်းတော်မူခဲ့ကြရလေသည်။

မဏ္ဍလာရာမဝါသီ တိဿဘူတိထေရ်က (သံယုတ္တနိကာယ ၃.၁၁)ပဒေသသုတ္တန်ကို ကိုးကားတော်မူကာ (ခန္ဓာ, အာယတန, ဓာတ်, သစ္စာ, ဣန္ဒြေ, ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်, သတိပဋ္ဌာန်, ဈာန်, နာမ်, ဓမ္မဟု ဆိုအပ်သော) ပဒေသဆယ်ပါးတို့ကို အကြွင်းမရှိ ထိုးထွင်း၍ သိရာ မဟာဗောဓိပင်သည်ပင် အဘိဓမ္မာ၏ နိဒါန်းဖြစ်ကြောင်းကို ရှင်းလင်းဖော်ပြတော်မူခဲ့လေသည်။

ဂါမဝါသီ သုမနဒေဝမထေရ်ကလည်း အဘိဓမ္မာ၌ နိဒါန်းမရှိဟု ယူဆကြသော ပရဝါဒီတို့အား “အခါတစ်ပါး ဘုရားရှင်သည် တာဝတိံသာနတ်ပြည် ပင်လယ်ကသစ်ပင်ရင်း ခင်းထားအပ်သော ပဏ္ဍုကမ္ဗလာ ကျောက်နေရာထက်၌ သီတင်းသုံး နေတော်မူ၏၊ ထိုအခါ တာဝတိံသာနတ်အပေါင်းတို့အား ကုသလာ ဓမ္မာ, အကုသလာ ဓမ္မာ, အဗျာကတာ ဓမ္မာစသည်ဖြင့် အဘိဓမ္မာဒေသနာတော်ကို ဟောကားတော်မူ၏” ဟူသော နိဒါန်းကို မိန့်ဆိုတော်မူလေသည်ဟု မိန့်တော်မူခဲ့သည်။

မဟာဂေါသိင်္ဂသုတ်။   ။ မဟာဂေါသိင်္ဂသုတ်သည် အဘိဓမ္မာဘုရားဟောဖြစ်ကြောင်းကိုးကားရာတွင် အဆိုပါ ဝိနည်းတော်လာ စကားထက်ပင် ခိုင်မာသေးကြောင်းကို အဋ္ဌကထာဆရာကြီး အသျှင်မဟာဗုဒ္ဓဃောသက မှာထားဖော်ပြတော်မူခဲ့ပြန်လေသည်။

အဂ္ဂသာဝကကြီးနှစ်ပါးနှင့်တကွ တပည့်သာဝကကြီး ၄ပါးတို့သည် ဂေါသိင်္ဂသာလဝန(အင်ကြင်းတော) အတွင် တပေါင်းလပြည့်နေ့ ညဉ့်အခါ၌ အမေးအဖြေပြုတော်မူကြပြီးနောက် အသျှင်သာရိပုတ္တရာသည် ထိုမေး ဖြေချက်များကို ဗုဒ္ဓရှင်တော်ဘုရားထံ သွား၍ လျှောက်ထားလေသည်၊ ထိုလျှောက်ထားချက်တွင် ပါဝင်သည့် အမေးအဖြေတို့ကား --

(အသျှင်သာရိပုတ္တရာ) ငါ့ရှင်မောဂ္ဂလာန်၊ အဘယ်သို့သော ရဟန်းသည် ငါတို့နေရာ အင်ကြင်းတော (ဝါ-သာသနာ) ကို တင့်တယ်စေပါသနည်းဟု မေး၏။

(အသျှင်မောဂ္ဂလာန်) “ဤသာသနာတော်၌ ရဟန်းနှစ်ပါးတို့သည် အဘိဓမ္မာတရားကို ပြောကြားကြ၍ အချင်းချင်း ပြဿနာကို မေးမြန်းဖြေဆိုကြကာ တွန့်တိုဆုတ်နစ်ခြင်း မရှိကြလျှင် ထိုရဟန်းနှစ်ပါးတို့၏ စကားဖြစ်ခြင်းသည် တရားနှင့်လျော်သည်ပင်ဖြစ်သည်၊ ငါ့ရှင်သာရိပုတ္တရာ ဤသို့သော ရဟန်းမျိုးသည် လပြည့်ဝန်း၏အရောင်ဖြင့် ထွန်းပသော အင်ကြင်းတောကို တင့်တယ်စေပါသည်ဟု ဖြေဆိုလေသည်”။

ထိုအခါ ဗုဒ္ဓရှင်တော်မြတ်ဘုရားက ‘ချစ်သားသာရိပုတ္တရာ၊ ကောင်းပေစွ၊ ကောင်းပေစွ၊ မောဂ္ဂလာန်သည် အမေးပုစ္ဆာကို ကောင်းစွာ ဖြေဆိုအပ်ပေ၏ (=သုကထိတံ မောဂ္ဂလာနေန)’ ဟု မိန့်တော်မူ၏။ ထို့ပြင် ရှင်တော်ဘုရားက ‘ချစ်သားသာရိပုတ္တရာ မောဂ္ဂလာန်သည် အစစ်ဖြစ်သော ဓမ္မကထိက ပုဂ္ဂိုလ်မည်၏။ အဘိဓမ္မာတတ်မြောက် နားလည်သော ရဟန်းတို့သည်သာလျှင် ဓမ္မကထိကမည်ကုန်၏။ (=အာဘိဓမ္မိကဘိက္ခူယေဝ ကိရ ဓမ္မကထိကာ နာမ)၊ အဘိဓမ္မာမတတ်သော ရဟန်းတို့သည် တရားဟောကုန်ငြားသော်လည်း ဓမ္မကထိကတရားဟော ပုဂ္ဂိုလ်အစစ်မမည်ကုန်” ဟု မိန့်တော်မူသည်။ (မဟာဂေါသိင်္ဂသုတ်၊ မဟာယမကဝဂ်၊ မူလပဏ္ဏာသပါဠိတော် စာမျက်နှာ - ၈၁)

ပဌမသံဂါယနာတင်ရာတွင် နက်နဲသိမ့်မွေ့သည့် ဉာဏ်ကျက်စားရာ ဓမ္မသင်္ဂဏီစသော ခုနှစ်ကျမ်းတို့ကို “ဤကား အဘိဓမ္မာပိဋက မည်ပေသည်”ဟု မိန့်တော်မူကြပြီးလျှင် ရဟန္တာအရှင်မြတ်ကြီးငါးရာတို့ တပြိုင်နက် ရွတ်ဆိုကာ အတည်ပြုတော်မူခဲ့ကြလေသည်၊ အပြီးတွင် မဟာပထဝီမြေကြီး တုန်လှုပ်လေ၏။

အထက်ပါ အထောက်အထားကျမ်းကို သာဓကများသည် အဘိဓမ္မာကို မြတ်စွာဘုရား ဟောကြားကြောင်း ပေါ်လွင် ထင်ရှားစေပါသည်။

မေတ္တာဖြင့်

သိန်းနိုင်အုန်း(၁၈.၈.၂၀၂၀)

ကျမ်းကိုး။     ။ အဘိဓမ္မာပိဋကဓမ္မသင်္ဂဏီပါဠိတော်မြန်မာပြန်၏ ကျမ်းဉီးမှတ်ဖွယ်ဖြစ်သော အဘိဓမ္မာသမိုင်းချုပ်

အဘိဓမ္မ ၇ ကျမ်းဟူသည် .. နိဒါန်း

အဘိဓမ္မ ၇ ကျမ်းကို မြတ်စွာဘုရားရှင်၏ဟောပုံဟောနည်း ကွဲပြားခြားနား၍ ဟောနည်း အားလျော်စွာ အောက်ပါအတိုင်း ခွဲခြားထားပါသည်။

(က) ဓမ္မသင်္ဂဏီ         (Book of Classification)

(ခ) ဝိဘင်း                (Book of Analysis)

(ဂ) ဓာတုကထာ        (Book of Discourse on Elements)

(ဃ) ပုဂ္ဂလပညတ်      (Book of Designation of Individuals)

(င) ကထာဝတ္ထု         (Book of Controversy)

(စ) ယမိုက်                (Book of Pairs) နှင့်

(ဆ) ပဋ္ဌာန်း              (Book of Conditional Relations) တို့ဖြစ်ကြပါသည်။

အဘိဓမ္မပိဋကတွင် ဓမ္မသင်္ဂဏီ၊ ဝိဘင်္ဂ၊ ဓာတုကထာ၊ ပုဂ္ဂလပညတ်၊ ကထာဝတ္ထု၊ ယမိုက်၊ ပဋ္ဌာန်းကျမ်းဟူ၍ ခုနှစ်ကျမ်းရှိသည်။ ယင်းတို့တွင် ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းကို ရှေးဉီးစွာဟောတော်မူ၏။

၁။ ထိုတွင် ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းမှာ ကုသလဓမ္မ - အကုသလဓမ္မ အစရှိကုန်သော ဓမ္မတို့ကို အကျဉ်းချုပ်အားဖြင့် ဟောတော်မူသော ကျမ်းဟု ဆိုလိုပါသည်။

၂။ ဝိဘင်္ဂ(ဝိဘင်း)ကျမ်းကား ခန္ဓာစသော ဓမ္မတို့ကို (တနည်း = ကုသလဓမ္မ - အကုသလဓမ္မ စသောဓမ္မတို့ကို) သုတ္တန်နည်း၊ အဘိဓမ္မာနည်း အမေးအဖြေ “ပဉှာပုစ္ဆက”နည်းတို့ဖြင့် အကျယ်တဝင့် ဝေဘန်ဟောပြတော်မူရာဖြစ်သော ကျမ်းဟု ဆိုလို၏။

၃။ ခန္ဓာအစ အရဏ - အဆုံးရှိသော တရားတို့သည် ကက္ခဠ ဖုသန စသော မိမိသဘောကို ဆောင်သောကြောင့် ဓာတု = ဓာတ်မည်ကုန်၏။ ထိုဓာတ်တရားတို့ကို ပိုင်းခြား၍ ဟောရာဟောကြောင်း ဖြစ်သောကျမ်းသည် ဓာတုကထာ မည်၏။

၄။ ပုဂ္ဂလပညတ္တိ = ပုဂ္ဂလပညတ်ဟူရာဝယ် မိန်းမ၊ ယောကျာ်း၊ နတ်၊ လူ စသည်တို့ကို ပုဂ္ဂလဟု ခေါ်၏။ ပညတ်ဟူသည် အမည်နာမပညတ်ကိုဆိုလိုသည်။ ဤကျမ်းတွင် (၁) ခန္ဓပညတ် (၂) အာယတနပညတ် (၃) ဓာတုပညတ် (၄) သစ္စပညတ် (၅) ဣန္ဒြိယပညတ် ဟူသော သဘာဝပညတ် ၅ မျိုးနှင့် (၆) ပုဂ္ဂလပညတ်ဟူသော အသဘာဝပညတ်တို့ကို ဝေဘန်ဟောကြားတော်မူ၏။

၅။ ကထာဝတ္ထု = အယူဝါဒနှင့်ဆိုင်သော စကားသည် ကထာမည်၏။ ဖြစ်ရာတည်ရာ (သို့မဟုတ်) အမှန်ထင်ရှား ရှိသောအရာ (အနှစ်သာရ)သည် ဝတ္ထုမည်၏။ ပုဂ္ဂလကထာ၊ ဗြဟ္မစရိယကထာ စသည့်ကထာတို့၏ တည်ရာဖြစ်သော ကျမ်းဟု ဆိုလိုပါသည်။

ကထာဝတ္ထုကျမ်းကို ဘုရားရှင် ပရိနိဗ္ဗာန်ဝင်စံတော်မူပြီးနောက် နှစ်ပေါင်း ၂၁၈ နှစ်ရောက်မှ အရှင်မဟာမောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿမထေရ် ဟောတော်မူခြင်း ဖြစ်သော်လည်း “ဗုဒ္ဓရှင်တော်ဘုရား ထားတော်မူခဲ့သည့် မာတိကာ အတိုင်း ဟောကြားထားသော ကျမ်းဖြစ်သောကြောင့်လည်းကောင်း၊ ဘုရားရှင်ကိုယ်တော်တိုင်ကလည်း ငါဘုရား ပရိနိဗ္ဗာန် ဝင်စံတော်မူပြီးနောက် နှစ်ပေါင်း ၂၁၈ နှစ်ရောက်သောအခါ မောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿမည်သော ရဟန်းသည် ရဟန်းတော်ခြောက်သန်းတို့၏ အလယ်၌ သကဝါဒ၌ သုတ်ပေါင်းငါးရာ၊ ပရဝါဒ၌ သုတ်ပေါင်းငါးရားတို့ကို ပေါင်းရုံးကာ ဒီဃနိကာယ် ပမာဏရှိသော ကထာဝတ္ထုကျမ်းကို ဟောလိမ့်မည်”ဟု ဗျာဒိတ်စကား မိန့်ကြားတော်မူခဲ့သောကြောင့် လည်းကောင်း ဗုဒ္ဓဘာသိတ အဘိဓမ္မာကျမ်းအဖြစ် ထည့်သွင်းခဲ့ကြခြင်းဖြစ်သည်။

၆။ ယမက = ယမိုက်ကျမ်း။ ယမကသဒ္ဒါသည် အစုံ ဟူသော အနက်ကို ဟော၏။ (က) အနုလောမ + ပဋိလောမ တစ်စုံ၊ (ခ) ပုစ္ဆာ + ဝိသဇ္ဇနာ တစ်စုံ၊ (ဂ) သန္နိဋ္ဌာန် + သံသယ တစ်စုံ၊ ဤသို့ အစုံအစုံ ဟောတော်မူသောကျမ်းကို ယမက ကျမ်းဟုခေါ်၏။

၇။ ပဋ္ဌာန = ပဋ္ဌာန်းကျမ်း။ ပဋ္ဌာန - သဒ္ဒါသည် အကြောင်းအမျိုးမျိုးဟူသော အနက်ကို ဟော၏။ နှစ်ဆယ့်လေးပစ္စည်းတို့တွင် တစ်ခုတစ်ခုသော ပစ္စည်း၌ပင် အကြောင်းအမျိုးမျိုးကိုဟောတော်မူသည်။

ထို့ကြောင့် ဟေတုပစ္စည်းစသော တစ်ခုတစ်ခုသော ပစ္စည်းသည်ပင် ပဋ္ဌာန်း မည်၏။ တစ်ခုတစ်ခုသော ပစ္စည်း၏ ပဋ္ဌာန်းဟူသော အမည်ကို နှစ်ဆယ့်လေးပစ္စည်းလုံးကို ပြဆိုသောကျမ်း၌ တင်စား၍ အစိတ်၏ အမည်ကို အပေါင်း၌ တင်စားသော နည်းအရ ပဋ္ဌာန်းကျမ်းဟု ခေါ်ထားခြင်းဖြစ်သည်။

အဘိဓမ္မပိဋကတွင် ဓမ္မသင်္ဂဏီ၊ ဝိဘင်္ဂ၊ ဓာတုကထာ၊ ပုဂ္ဂလပညတ်၊ ကထာဝတ္ထု၊ ယမိုက်၊ ပဋ္ဌာန်းကျမ်းဟူ၍ ခုနှစ်ကျမ်းရှိသည်။ ယင်းတို့တွင် ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းကို ရှေးဉီးစွာဟောတော်မူ၏။

ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း ခေါ်တွင်ခြင်း

လောကသုံးရပ် ဘုံသုံးထပ်အတွင်း၌ ရှိကြကုန်သော လူ နတ် ဗြဟ္မာသတ္တဝါတို့အား ဆင်းရဲ ဒုက္ခအပေါင်းမှ လွတ်မြောက်၍ နိဗ္ဗာန်ဟူသော ဝိမုတ္တိသုခကို ရရှိခံစားနိုင်ကြရန် ရည်သန်တော်မူလျက် ဗုဒ္ဓရှင်တော်မြတ် ဟောကြားတော်မူခဲ့သော တရားဒေသနာတော် အစဉ်သည် ပိဋကအားဖြင့် ဝိနည်း၊ သုတ္တန်၊ အဘိဓမ္မာဟူ၍ သုံးမျိုးသုံးစားသုံးပါးရှိပါသည်။ ထိုသုံးပါးတို့တွင် ဓမ္မသင်္ဂဏီပါဠိတော်သည် တတိယမြောက်ဖြစ်သည့် အဘိဓမ္မာပိဋက၏ ပထမဦးဆုံးကျမ်းဖြစ်သည်။

အဘိဓမ္မာဟု ဆိုရုံမျှဖြင့်ပင် သုတ္တန်ဒေသနာတော်များထက် ထူးခြားသာလွန်သည့် တရားတော်ဖြစ်ကြောင်း အများအားဖြင့် နားလည်ကြပြီးဖြစ်သည်။ သို့ဖြစ်သည့်အတိုင်း ထိုအဘိဓမ္မာပိဋိက၀င်ကျမ်း ခုနှစ်ဆူတို့အနက် လက်ဦးဆုံးဖြစ်သော ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းသည်လည်း အဘိဓမ္မာဒေသနာ၌ ပင်ရင် အကျဆုံး အရေးအကြီးဆုံး ကျမ်းကြီးဖြစ်သည်ဟူသော အချက်မှာ ထင်ရှားပေါ်လွင်လျက်နေပေသည်။ သို့ဖြစ်ရကား ထိုအချက်ကိုပင် ပို၍ ထင်ရှားစေရန် “ဓမ္မသင်္ဂဏီ” ဟူသော ဝေါဟာရစကားလုံး၏ ဆိုလိုရင်း အနက်အဓိပ္ပါယ်ကို တိတိကျကျ ကြံဆရှာဖွေ၍ ပြရသော် ---

“ဓမ္မသင်္ဂဏီ” ဟူသောစကားလုံး၌ ‘ဓမ္မ’ နှင့် ‘သင်္ဂဏီ’ ဟူသောပုဒ်နှစ်ခုကို သမာသ်တွဲစပ်ထားခြင်းဖြစ်၏။ အလွယ်ဆုံးအားဖြင့် ဖွင့်ဆိုရှင်းလင်းပြရပါမူ ---

ဓမ္မ = သဘာ၀တရားများ

သင်္ဂဏီ = သိမ်းကျုံးစုပေါင်း၍ယူခြင်း (ပြခြင်း)။

= ကောင်းစွာ (ပြည့်စုံစွာ) ရေတွက်ခြင်း ဟူ၍ အဓိပ္ပါယ်ရလေသည်။

ထို့ကြောင့် ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်းသည် --

(၁) သဘာ၀တရား (ပရမတ္ထတရား) အားလုံးကို သိမ်းကျုံးစုပေါင်း၍ ပြသောကျမ်း။

(၂) ကောင်းမွန်ပြည့်စုံစွာ သဘာ၀တရား (ပရမတ္ထတရား) တို့ကို ရေတွက်၍ ပြသောကျမ်းဟု ဆိုလိုသည်။

ထိုဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၌လည်း စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍ၊ ရူပကဏ္ဍ၊ နိက္ခေပကဏ္ဍ၊ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍဟူ၍ လေးခန်းရှိသည်။ ထိုလေးခန်းတွင် စိတ္တုပ္ပါဒအခန်းကို ရှေးဉီးစွာဟောတော်မူ၏။ ထိုစိတ္တုပ္ပါဒအခန်း၌လည်း မာတိကာ၊ ပဒဘာဇနီအားဖြင့် နှစ်ပိုင်းခွဲထားသည်။ ထိုနှစ်ပိုင်းတွင် မာတိကာကို ရှေးဉီးစွာ ဟောတော်မူ၏။

မာတိကာသည် အဘိဓမ္မာတရားတော်၏ ပထမဆုံးကျမ်းဖြစ်သည့် ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၏ မာတိကာ ဖြစ်ရုံမက အဘိဓမ္မ ၇ ကျမ်းလုံး၏ မာတိကာလည်း ဖြစ်သည်။ မာတိကာကျမ်းတွင် တိက် ၂၂ ပါး နှင့် ဒုက် ၁၀၀ ပါး ရှိသည်။ တိက်ဆိုသည်မှာ စိတ်၊ စေတသိက်၊ ရုပ်၊ နိဗ္ဗာန်ဟူသော ပရမတ္ထတရား ၄ ပါးကို သုံးပုံ သုံးစု ပြု၍ ဟောထားခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ဒုက်ဆိုသည်မှာ စိတ်၊ စေတသိက်၊ ရုပ်၊ နိဗ္ဗာန်ဟူသော ပရမတ္ထတရား ၄ ပါးကို နှစ်ပုံ နှစ်စု ပြု၍ ဟောထားပါသည်။ ထိုမာတိကာ၌လည်း တိကမာတိကာ၊ ဒုကမာတိကာအားဖြင့် နှစ်ပိုင်းရှိသည်။ ထိုနှစ်ပိုင်းတွင် မြတ်စွာဘုရားသည် တိကမာတိကာကို ရှေးဉီးစွာ ဟောတော်မူပါသည်။ ထိုမာတိကာ၌လည်း ကုသလတိက်၊ ဝေဒနာတိက် အစရှိသောအားဖြင့် ၂၂ပါး ရှိသည်။ ထို ၂၂ ပါးတို့တွင် ကုသလတိတ်ကို‌ရှေးဉီးစွာဟောတော်မူ၏။

ကုသလဆိုသည်မှာ အပြစ်မရှိခြင်း၊ ကောင်းသောအကျိုးကို ပေးခြင်းဖြစ်ပြီး တိကဟူသည် ပရမတ္ထတရားများကို အောက်ပါအတိုင်း အုပ်စု ၃ စု ဖွဲ့စည်းထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ကုသလတိက်တွင် -

ပထမပဒ - ကုသလာဓမ္မာ၊

ဒုတိယပဒ - အကုသလာဓမ္မာ၊

တတိယပဒ - အဗျာကတာဓမ္မာတို့ဖြစ်သည်။

ကုသလဓမ္မာ၏ အရတရားမှာ ကုသိုလ်စိတ် ၂၁ ပါး၊ စေတသိက် ၃၈ ပါးတို့ဖြစ်ပြီး ခန္ဓာအားဖြင့် ၄ ပါး၊ အာယတနအားဖြင့် ၂ ပါး၊ ဓာတ်အားဖြင့် ၂ ပါး၊ သစ္စာအားဖြင့် ၂ ပါး အပြားရှိသည်။

အကုသလာဓမ္မာ၏ အရတရားမှာ အကုသိုလ်စိတ် ၁၂ ပါး စေတသိက် ၂၇ ပါး တိုဖြစ်ပြီး ခန္ဓာအားဖြင့် ၄ ပါး၊ အာယတနအားဖြင့် ၂ ပါး၊ ဓာတ်အားဖြင့် ၂ ပါး၊ သစ္စာအားဖြင့် ၂ ပါး အပြားရှိသည်။

အဗျာကတဓမ္မာ၏ အရတရားမှာ ဝိပါက်စိတ် ၃၆၊ ကြိယာစိတ် ၂၀၊ စေတသိက် ၃၈၊ ရုပ် ၂၈ နှင့် နိဗ္ဗာန် တို့ဖြစ်ကြသည်။ ထိုတရားတို့သည် ခန္ဓာအားဖြင့် ၅ ပါး၊ အာယတနအားဖြင့် ၁၂ ပါး၊ ဓာတ်အားဖြင့် ၁၈ ပါး၊ သစ္စာအားဖြင့် ၂ ပါး ဖြစ်ကြသည်။

တိက် ၂၂ ပါးတို့တွင် ကုသလတိက်သည် ကုသိုလ်၊ အကုသိုလ်တရားတို့ကို အဓိကထားဟောကြားသဖြင့် လောက၌ အရေးကြီးဆုံးတရားများ ဖြစ်တော်မူသောကြောင့်လည်းကောင်း၊ အလုံးစုံသော ပရမတ္ထတရားကို သိမ်းကျုံးမိသောကြောင့်လည်းကောင်း၊ အလုံးစုံသော ပရမတ္ထတရားကို သိမ်းကျုံးမိသောကြောင့်လည်းကောင်း၊ ကုသိုလ်၊ အကုသိုလ်၊ အဗျာကတတို့ အချင်းချင်း မရောယှက်ခြင်းကို သိစေလိုခြင်းဖြစ်ပါသည်။

ကုသလတိက်ကို သင်ကြားရခြင်းသည် ဒိဋ္ဌိ၊ သံယောဇဉ်၊ တဏှာစသည့် အကုသိုလ်တရားများကို ဖယ်ရှားနိုင်ရန် ရည်ရွယ်ပါသည်။ ဒိဋ္ဌိနှင့် သံယောဇဉ်တို့၏ အခြေခံမှာ ခန္ဓာ ၅ ပါး ဖြစ်သည်။ ခန္ဓာ ၅ ပါး၏ မူလအခြေခံမှာ ပရမတ္ထတရား ၃ပါး ဖြစ်သော စိတ် ၈၉ ပါး၊ စေတသိက ၅၂ ပါး နှင့် ရုပ် ၂၈ တို့ ဖြစ်ကြသည်။ ဒိဋ္ဌိ နှင့် တဏှာ တို့ကို ချုပ်ငြိမ်းစေခြင်းသည် စိတ်နှင့်စေတသိက်တို့အပေါ်တွင် မူတည်နေကြောင်း သိရှိစေပါသည်။

မြတ်စွာဘုရားသည် တိကမာတိကာနှင့် ဒုကမာတိကာကျမ်းများတွင် ပါဝင်သော ဓမ္မများကို အောက်ပါအချက်ဖြင့် ပိုင်းခြားဝေဖန်ထားသည်ကို တွေ့ရပါသည်။

(၁) ခန္ဓာ ၅ ပါး

(၂) အာယတန ၁၂ ပါး

(၃) ဓာတ် ၁၈ ပါး

(၄) သစ္စာ ၄ ပါး

ထို့ကြောင့် ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ်၊ သစ္စာဖွဲ့ပုံကို ဉီးစွာလေ့လာရန် လိုအပ်ပေသည်။

မာတိကာကျမ်း၌ ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ်၊ သစ္စာဖွဲ့ပုံအရကောက်ဇယားအား ဉီးစွာ ဖော်ပြထားပါသည်။

မေတ္တာဖြင့်

Thein Naing Ohn(18.8.2020)

Credit: University of Abhidhamma (Yangon)

ဓာတုကထာကျမ်းနိဒါန်း …

မြတ်စွာဘုရားရှင်သည် ၁၈ ပါးသောအပြားတို့ဖြင့် ဝိဘင်းကျမ်းကို ဟောတော်မူသည်။ ထိုဝိဘင်းကျမ်း၏အခြားမဲ့၌ပင် ၁၈ ပါးသောဓာတ်အပြားကို သင်္ဂဟော အသင်္ဂဟော အစရှိသော ၁၄ နယတို့၏အစွမ်းဖြင့် ညွှန်ပြတော်မူလိုသောကြောင့် ဝိဘင်းကျမ်း၏အခြားမဲ့၌ ဓာတုကထာကျမ်းကိုသာ ဟောတော်မူ၏။ ယမိုက်ကျမ်း၊ ပဋ္ဌာန်းကျမ်းတို့ကို ဟောတော်မမူပါ။

ဓာတုကထာအဓိပ္ပါယ်

မိမိသဘောကို ဆောင်တတ်သောကြောင့် ခန္ဓာအစ အရဏအဆုံးရှိသော တရားတို့သည် ဓာတုမည်၏။ ထိုဓာတုမည်သော ခန္ဓာအစ အရဏအဆုံးရှိသောတရားတို့ကို ဟောရာ ဟောကြောင်းကျမ်းဖြစ်သော ကြောင့် ဓာတုကထာမည်၏။

ဓာတုကထာကျမ်း၌ ဓာတ်ကိုသာဟောသည်မဟုတ်၊ ခန္ဓာ, အာယတနတို့ကိုလည်း ဟောသေးသည်။ သို့သော် ခန္ဓာ, အာယတန, ဓာတ် ၃ မျိုးတွင် ဓာတ်သာ များသောအပြား ရှိခြင်းကြောင့် အရာကျယ်ရကား ဓာတ်ဖြင့်သာမှတ်သား၍ ဓာတုကထာဟု ဆိုရသည်။

ဓာတုကထာကျမ်းသည် အဘိဓမ္မာ ၇ ကျမ်းအနက် တတိယမြောက်ကျမ်းဖြစ်သည်။ ဓာတုကထာကျမ်းတွင် အကျဉ်းမာတိကာ(ဉဒ္ဒေသ)နှင့် အကျယ် ဝေဖန်ခြင်း (နိဒ္ဒေသ)ဟူ၍ နှစ်ပိုင်းပါဝင်သည်။ ထို ၂ ပါးတို့တွင် ဥဒ္ဒေသကို ရှေးဉီးစွာ ဟောတော်မူ၏။ ထိုဥဒ္ဒေသသည် မာတိကာမည်၏။

အကျဉ်းမာတိကာ ၅ မျိုး ရှိသည်။ ၎င်းတို့မှာ --

၁။ နယမာတိကာ

၂။ အဗ္ဘန္တရမာတိကာ

၃။ နယမုခမာတိကာ

၄။ လက္ခဏမာတိကာ

၅။ ဗာဟိရမာတိကာတို့ဖြစ်ကြသည်။

ဒုတိယပိုင်းဖြစ်သော နိဒ္ဒေသတွင် ခန္ဓာအစ အရဏအဆုံးရှိသောတရားတို့ကို နည်း(၁၄)နည်းတို့ဖြင့် အကျယ်ဝေဖန်ပြထားသည်။

မိမိသဘောကို ဆောင်တတ်သောသဘောကြောင့် ခန္ဓာအစ အရဏအဆုံးရှိသော တရားတို့ကို ဓာတုဟုခေါ်သည်။ ဓာတုမည်သော ထိုခန္ဓာအစ အရဏအဆုံးရှိသော တရားတို့ကို ဟောရာဟောကြောင်း ဖြစ်သောကြောင့် ဤကျမ်းကို ဓာတုကထာဟုခေါ်သည်။ (တစ်နည်း) ဓာတ်တို့ဖြင့် ခန္ဓာအစ အရဏအဆုံး ရှိသောတရားတို့ကို ဟောအပ်ရာဟောအပ်ကြောင်း ဖြစ်သောကြောင့်လည်း ဓာတုကထာဟုခေါ်သည်။ (တစ်နည်း) ပရမတ္ထသဘောတရားများကို ဟောအပ်ရာ ဟောအပ်ကြောင်းဖြစ်သောကြောင့်လည်း ဤကျမ်းကို ဓာတုကထာဟုခေါ်သည်။

ဓာတုကထာကျမ်း၌ ခန္ဓာအစ အရဏအဆုံးရှိသောတရားတို့ကို ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ်တို့ဖြင့် ရေတွက်အပ်သောနည်း၊ ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ်တို့ဖြင့် မရေတွက်အပ်သောနည်း၊ နာမက္ခန္ဓာလေးပါးတို့နှင့် ယှဉ်တတ်သောသဘောရှိသောနည်း၊ နာမက္ခန္ဓာလေးပါးတို့နှင့် မယှဉ်တတ်သော သဘောရှိသော နည်းစသည်ဖြင့် နည်းတို့၏ ဝင်ရာတံခါးပေါက်သဖွယ်ဖြစ်သော အခြေခံစည်းမျဉ်းဥပဒေသလေးမျိုးပေါ်တွင် မူတည်၍ နည်း ၁၄ နည်းတို့ဖြင့် အကျယ်ဝေဖန်ပြထားသည်။

ဓာတုကထာကျမ်းတွင် ဓာတ်ကိုသာ ဟောသည်မဟုတ်၊ ခန္ဓာ၊ အာယတနတို့ကိုလည်း ဟောသေးသည်၊ သို့သော် ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ်သုံးမျိုးတွင် ဓာတ်သည်သာ အရေအတွက်အားဖြင့် များသောကြောင့် ကျယ်ဝန်းသော အပိုင်းအခြား (မဟာဝိသယ)ဖြစ်ရကား ဓာတ်ဖြင့်သာ မှတ်သား၍ ကျမ်းအမည်ကို ဓာတုကထာဟုဆိုခြင်းဖြစ်သည်။

မေတ္တာဖြင့်

Thein Naing Ohn (20.8.2020)

Credit: University of Abhidhamma (Yangon)

ဓာတုကထာကျမ်းနိဒါန်း …

မြတ်စွာဘုရားရှင်သည် ၁၈ ပါးသောအပြားတို့ဖြင့် ဝိဘင်းကျမ်းကို ဟောတော်မူသည်။ ထိုဝိဘင်းကျမ်း၏အခြားမဲ့၌ပင် ၁၈ ပါးသောဓာတ်အပြားကို သင်္ဂဟော အသင်္ဂဟော အစရှိသော ၁၄ နယတို့၏အစွမ်းဖြင့် ညွှန်ပြတော်မူလိုသောကြောင့် ဝိဘင်းကျမ်း၏အခြားမဲ့၌ ဓာတုကထာကျမ်းကိုသာ ဟောတော်မူ၏။ ယမိုက်ကျမ်း၊ ပဋ္ဌာန်းကျမ်းတို့ကို ဟောတော်မမူပါ။

ဓာတုကထာအဓိပ္ပါယ်

မိမိသဘောကို ဆောင်တတ်သောကြောင့် ခန္ဓာအစ အရဏအဆုံးရှိသော တရားတို့သည် ဓာတုမည်၏။ ထိုဓာတုမည်သော ခန္ဓာအစ အရဏအဆုံးရှိသောတရားတို့ကို ဟောရာ ဟောကြောင်းကျမ်းဖြစ်သော ကြောင့် ဓာတုကထာမည်၏။

ဓာတုကထာကျမ်း၌ ဓာတ်ကိုသာဟောသည်မဟုတ်၊ ခန္ဓာ, အာယတနတို့ကိုလည်း ဟောသေးသည်။ သို့သော် ခန္ဓာ, အာယတန, ဓာတ် ၃ မျိုးတွင် ဓာတ်သာ များသောအပြား ရှိခြင်းကြောင့် အရာကျယ်ရကား ဓာတ်ဖြင့်သာမှတ်သား၍ ဓာတုကထာဟု ဆိုရသည်။

ဓာတုကထာကျမ်းသည် အဘိဓမ္မာ ၇ ကျမ်းအနက် တတိယမြောက်ကျမ်းဖြစ်သည်။ ဓာတုကထာကျမ်းတွင် အကျဉ်းမာတိကာ(ဉဒ္ဒေသ)နှင့် အကျယ် ဝေဖန်ခြင်း (နိဒ္ဒေသ)ဟူ၍ နှစ်ပိုင်းပါဝင်သည်။ ထို ၂ ပါးတို့တွင် ဥဒ္ဒေသကို ရှေးဉီးစွာ ဟောတော်မူ၏။ ထိုဥဒ္ဒေသသည် မာတိကာမည်၏။

အကျဉ်းမာတိကာ ၅ မျိုး ရှိသည်။ ၎င်းတို့မှာ --

၁။ နယမာတိကာ

၂။ အဗ္ဘန္တရမာတိကာ

၃။ နယမုခမာတိကာ

၄။ လက္ခဏမာတိကာ

၅။ ဗာဟိရမာတိကာတို့ဖြစ်ကြသည်။

ဒုတိယပိုင်းဖြစ်သော နိဒ္ဒေသတွင် ခန္ဓာအစ အရဏအဆုံးရှိသောတရားတို့ကို နည်း(၁၄)နည်းတို့ဖြင့် အကျယ်ဝေဖန်ပြထားသည်။

မိမိသဘောကို ဆောင်တတ်သောသဘောကြောင့် ခန္ဓာအစ အရဏအဆုံးရှိသော တရားတို့ကို ဓာတုဟုခေါ်သည်။ ဓာတုမည်သော ထိုခန္ဓာအစ အရဏအဆုံးရှိသော တရားတို့ကို ဟောရာဟောကြောင်း ဖြစ်သောကြောင့် ဤကျမ်းကို ဓာတုကထာဟုခေါ်သည်။ (တစ်နည်း) ဓာတ်တို့ဖြင့် ခန္ဓာအစ အရဏအဆုံး ရှိသောတရားတို့ကို ဟောအပ်ရာဟောအပ်ကြောင်း ဖြစ်သောကြောင့်လည်း ဓာတုကထာဟုခေါ်သည်။ (တစ်နည်း) ပရမတ္ထသဘောတရားများကို ဟောအပ်ရာ ဟောအပ်ကြောင်းဖြစ်သောကြောင့်လည်း ဤကျမ်းကို ဓာတုကထာဟုခေါ်သည်။

ဓာတုကထာကျမ်း၌ ခန္ဓာအစ အရဏအဆုံးရှိသောတရားတို့ကို ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ်တို့ဖြင့် ရေတွက်အပ်သောနည်း၊ ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ်တို့ဖြင့် မရေတွက်အပ်သောနည်း၊ နာမက္ခန္ဓာလေးပါးတို့နှင့် ယှဉ်တတ်သောသဘောရှိသောနည်း၊ နာမက္ခန္ဓာလေးပါးတို့နှင့် မယှဉ်တတ်သော သဘောရှိသော နည်းစသည်ဖြင့် နည်းတို့၏ ဝင်ရာတံခါးပေါက်သဖွယ်ဖြစ်သော အခြေခံစည်းမျဉ်းဥပဒေသလေးမျိုးပေါ်တွင် မူတည်၍ နည်း ၁၄ နည်းတို့ဖြင့် အကျယ်ဝေဖန်ပြထားသည်။

ဓာတုကထာကျမ်းတွင် ဓာတ်ကိုသာ ဟောသည်မဟုတ်၊ ခန္ဓာ၊ အာယတနတို့ကိုလည်း ဟောသေးသည်၊ သို့သော် ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ်သုံးမျိုးတွင် ဓာတ်သည်သာ အရေအတွက်အားဖြင့် များသောကြောင့် ကျယ်ဝန်းသော အပိုင်းအခြား (မဟာဝိသယ)ဖြစ်ရကား ဓာတ်ဖြင့်သာ မှတ်သား၍ ကျမ်းအမည်ကို ဓာတုကထာဟုဆိုခြင်းဖြစ်သည်။

မေတ္တာဖြင့်

Thein Naing Ohn (21.8.2020)

Credit: University of Abhidhamma (Yangon)

ပုဂ္ဂလပညတ်ကျမ်းဟူသည်…

အဘိဓမ္မပိဋက ၇ ကျမ်းအနက် ပုဂ္ဂလပညတ္တိကျမ်းသည် စတုတ္ထမြောက်ကျမ်းရင်းတစ်အုပ် ဖြစ်ပါသည်။ ပုဂ္ဂိုလ်များအကြောင်းကိုသာ သီးခြားဟောဖော်ညွှန်ပြထားသော ကျမ်းတစ်ကျမ်း ဖြစ်ပါသည်။ မြတ်စွာဘုရာရှင် ဟောကြားတော်မူသော ပညတ် ၆ ပါး ရှိသည့်အနက် ပုဂ္ဂလပညတ္တိသည် နောက်ဆုံးပညတ် ဖြစ်ပြီး အသဘာဝပညတ်အဖြစ် ပရမတ္တသစ္စာနယ်ပယ်တွင် အမှန်တကယ်မရှိသော တရားဖြစ်ပါသည်။ သို့သော်လည်း သမုတိသစ္စာနယ်ပယ်တွင် အထင်အရှား အသုံးဝင်နေသောတရား ဖြစ်ပါသည်။ အမှန်တကယ်တွင် လူပုဂ္ဂိုလ်ပေါင်းများစွာကို အုပ်စုများခွဲခြားပြီး ဟောထားသော ကျမ်းကြီးတစ်ကျမ်း ဖြစ်ပါသည်။ ပုဂ္ဂိုလ်နှစ်မျိုးနှစ်စားတည်း စသည်ဖြင့် ပုဂ္ဂိုလ်ဆယ်မျိုးဆယ်စားအထိ အခန်းကဏ္ဍ ၁၀ ခုဖြင့် ခွဲခြားဖော်ပြထားပါသည်။

ဧကကပုဂ္ဂလပညတ္တိကျမ်းတွင် ဈာန်သမာပတ်ဆိုင်ရာပုဂ္ဂိုလ်များ၊ ပုထုဇဉ်နှင့် အရိယာပုဂ္ဂိလ်များ၊ ကျင့်ပြီး-ကျင့်ဆဲပုဂ္ဂိုလ်များ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတို့နှင့်တကွ ပညာ၊ သဒ္ဓါအစဉ်ရှားမှီးနေသူများစသည်ဖြင့် ပုဂ္ဂိုလ် (၅၄) မျိုး တို့ကို ကွဲပြားစွာ ဖော်ပြထားပါသည်။

ပုဂ္ဂလပညတ်ကျမ်းကို မဟောကြားမီ ဓမ္မသင်္ဂဏီ၊ ဝိဘင်း၊ ဓာတုကထာကျမ်းတို့တွင် ပရမတ္ထတရားချည်း သက်သက်ကိုသာလျှင် ဟောကြားပြီး၊ စတုတ္ထမြောက်ဖြစ်သည့် ပုဂ္ဂလပညတ်ကျမ်းတွင်မူကား ပုဂ္ဂိုလ်ပညတ်များကိုသာ အကျယ်ဖွင့်ဆိုဟောကြားထားခဲ့ပါသည်။ ဤသို့ဖြစ်ရခြင်းမှာ ပရမတ္ထတရားများကိုသာ ဟောကားတော်မူနေပါက လောကတွင် ပရမတ်သဘာဝတရားချည်းသာလျှင် ရှိသလော၊ ပုဂ္ဂိုလ်-သတ္တဝါဆိုသည့် ပညတ်တရားမျိုးများ မရှိသလောဟူသည့် သံသယဖြစ်ဖွယ်ကိစ္စများ၊ ပညတ်ဟူသည် အမှန်တရားမဟုတ်၍ အသုံးမဝင်သော တရားမျိုး ဖြစ်သလောဟူသည့် ပရမတ်လွန် တဖက်စွန်းရောက်ခြင်းတို့ကို ချေဖျက်လို၍ ပုဂ္ဂလပညတ်ကျမ်းကြီးကို ဆက်လက် ဟောကားရခြင်းဖြစ်ပါသည်။

ထိုပညတ်တရားတို့သည် လောကီဘုံသားတို့ အမှန်ပြု၍ ခေါ်ဝေါ်ပြောဆိုသော တရား၊ သမုတိသစ္စာ အမှန်တရားမျိုးဖြစ်ပါ၍ အမိ-အဖ၊ ဆရာ-တပည့်၊ မောင် နှင့် နှမ …. စသည့် ပညတ်တရားများကို ပယ်ခွာ လိုက်လျှင် လောကကြီး ပရမ်းပတာ၊ စည်းမဲ့ကမ်းမဲ့ ဖြစ်သွားနိုင်ပါသည်။

အမိ အဖ၊ ဆရာသမားတို့ကို ရိုသေလေးစားခြင်း၊ ကျေးဇူးဆပ်ခြင်း၊ သားသမီးတို့ကို ကျွေးမွေး ပြုစုစောင့်ရှောက်ခြင်း၊ အသက်ကြီးသူတို့အား အရိုအသေပေးခြင်း၊ ကျေးဇူးရှင်တို့အား ကျေးဇူးဆပ်ခြင်း၊ လှူဒါန်းပေးကမ်းခြင်း၊ သီလဆောက်တည်ခြင်း၊ သတ္တဝါပညတ်တို့ကို အာရုံပြု၍ သမထ ဘာဝနာ ပွားများခြင်း၊ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာန်းစီးဖြန်းခြင်း၊ ဝိပဿနာတရားပွားများအားထုတ်ခြင်းစသဖြင့် ပညတ်ပေါ် အမှီပြု၍ လိုက်နာကျင့်သုံးကြရခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

အဆုံးစွန်၌ပင် ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ ဓာတ်၊ သစ္စာစသော အမည်များသည်ပင်လျှင် ပညတ်ဖြစ်သော်လည်း ဤပညတ်တရားများကြောင့် ဘုရားရှင်က တရားဟောနိုင်ပြီး၊ လူ-နတ်-ဗြဟ္မာတို့က တရားတော်များကို နာယူနိုင်ကြခြင်း ဖြစ်သည့်အတွက် ပညတ်တရားသည်လည်း သူ့နေရာနှင့်သူ အသုံးဝင်လှပေသည်။

သီလရှိသောသူ - သီလမရှိသောသူ၊ ယုတ်မာသောသူ - မြင့်မြတ်သောသူ၊ ကိလေသာထူပြောသူ - ကိလေသာခေါင်းပါးသူ စသည်ဖြင့် အမျိုးအစား ကွဲပြားမှုကို ပညတ်တရားဖြင့်ပင် သတ်မှတ်ရသည်။

ထိုသို့သောအကြောင်းရင်းများကြောင့် မြတ်စွာဘုရားရှင်သည် ပညတ်တို့၏ အရေးပါပုံ၊ သမုတိသစ္စာ နယ်ပယ်တွင် အမှန်ဖြစ်ပုံ၊ ဒါန၊ သီလ၊ သမထ၊ ဝိပဿနာဘာဝနာတို့၌ ပယ်၍မရပုံ စသည်တို့ကို ဝေနေယျသတ္တဝါတို့ ထင်ရှားစေခြင်းငှာ၊ ကွဲပြားစေခြင်းငှာ ရည်သန်၍ ပုဂ္ဂလပညတ်ကျမ်းတော်ကြီးကို ဟောကြားတော်မူခဲ့ခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

မြတ်စွာဘုရားရှင် ဟောထားသည့် အစဉ်အားဖြင့် ပညတ် (၆) ပါး ရှိပါသည်။ ၎င်းတို့မှာ အောက်ပါအတိုင်း ဖြစ်ပါသည်။

(၁) ခန္ဓပညတ်           - ခန္ဓာ ၅ ပါး          (Concepts of Aggregates)    

(၂) အာယတနပညတ် - အာယတန ၁၂ ပါး   (Concepts of Bases)

(၃) ဓာတုပညတ်        - ဓာတ် ၁၈ ပါး          (Concepts of Elements)

(၄) သစ္စပညတ်          - သစ္စာ ၄ ပါး             (Concepts of Truths)

(၅) ဣန္ဒြိယပညတ်     - ဣန္ဒြေ ၂၂ ပါး          (Concepts of Controlling Faculties)

(၆) ပုဂ္ဂလပညတ်       - ပုဂ္ဂိုလ် ၁၀ ပါး         (Concepts of Individuals)

အမှတ်စဉ် (၁ မှ ၅ ထိ) သဘာဝပညတ် (ဝိဇ္ဇာမာနပညတ်) - အမှန်တကယ်ရှိသောတရား၊

အမှတ်စဉ် (၆)            အသဘာဝပညတ် (အဝိဇ္ဇာမာနပညတ်) - အမှန်တကယ်မရှိသောတရား၊

အမှတ်စဉ် (၆) ဖြစ်သည့် ပုဂ္ဂလပညတ်ကို အခြားကျမ်းတို့၌ အပြားအားဖြင့် မပြဆိုဘဲ ၌ကျမ်း၌သာ ပုဂ္ဂလပညတ်အပြားကို ပြတော်မူသောကြောင့် များပြားသော ပုဂ္ဂလပညတ်ကို အစွဲပြု၍ တဗ္ဗာဟုလ္လနည်းဖြင့် ပုဂ္ဂလပညတ်ဟူသော နာမည်ကို ဆိုအပ်ခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ပုဂ္ဂိုလ်အပြားအားဖြင့် ၁၀ ပါး ပြားပါသည်။

အုပ်စုပေါင်း ၁၄၇ စုရှိပါသည်။ ၎င်းတို့မှာ

(၁) ဧကက ပုဂ္ဂလပညတ္တိ        - ၅၄ (ပုဂ္ဂိုလ်တစ်မျိုးတစားတည်း)

(၂) ဒုက ပုဂ္ဂလပညတ္တိ            - ၂၆ (ပုဂ္ဂိုလ် နှစ်မျိုး နှစ်စားတည်း)

(၃) တိက ပုဂ္ဂလပညတ္တိ          - ၁၇ (ပုဂ္ဂိုလ် သုံးမျိုး သုံးစားတည်း)

(၄) စတုတ္ထ ပုဂ္ဂလပညတ္တိ        - ၃၀ (ပုဂ္ဂိုလ် လေးမျိုး လေးစားတည်း)

(၅) ပဉ္စက ပုဂ္ဂလပညတ္တိ         - ၁၄ (ပုဂ္ဂိုလ် ငါးမျိုး ငါးစားတည်း)

(၆) ဆဋ္ဌက ပုဂ္ဂလပညတ္တိ        -   ၁  (ပုဂ္ဂိုလ် ခြောက်မျိုး ခြောက်စားတည်း)

(၇) သတ္တက ပုဂ္ဂလပညတ္တိ      -   ၂  (ပုဂ္ဂိုလ် ခုနှစ်မျိုး ခုနှစ်စားတည်း)

(၈) အဋ္ဌက ပုဂ္ဂလပညတ္တိ        -   ၁  (ပုဂ္ဂိုလ် ရှစ်မျိုး ရှစ်စားတည်း)

(၉) နဝက ပုဂ္ဂလပညတ္တိ         -   ၁  (ပုဂ္ဂိုလ် ကိုးမျိုး ကိုးစားတည်း)

(၁၀) ဒဿက ပုဂ္ဂလပညတ္တိ    -   ၁  (ပုဂ္ဂိုလ် ဆယ်မျိုး ဆယ်စားတည်း)

အုပ်စုပေါင်း              - ၁၄၇

ပုဂ္ဂလပညတ်ကျမ်းကြီးတွင် ပုဂ္ဂိုလ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အခန်းကဏ္ဍ ၁၀ ခုခွဲခြားထားရှိပြီး ဧကကပုဂ္ဂလပညတ္တိမှ ဒဿကပုဂ္ဂလပညတ္တိထိ အုပ်စုပေါင်း ၁၄၇၊ ပုဂ္ဂိုလ်အမျိုးအစားပေါင်း ၃၉၄ ဉီး ပါဝင်ကြောင်း တွေ့ရှိရပါသည်။

ပုဂ္ဂလပညတ်ကျမ်းသည် လောကတွင်းဖြစ်ပျက်နေသော အကြောင်းအခြင်းရာများကြောင့် ပုဂ္ဂိုလ် အမျိုးအစားများ ကွဲပြားခြားနားခြင်းကို ဟောဖော်ညွှန်ပြထားသော ကျမ်းကြီးတစ်ကျမ်း ဖြစ်ပါသည်။

မိမိတို့သည် ပုထုဇဉ်များ ဖြစ်သည့်အားလျော်စွာ မိမိတို့ ကျင်လည်ကျက်စားရာ ပတ်ဝန်းကျင်ရှိ ပုဂ္ဂိလု်များအကြောင်းဖြစ်သည့်အတွက် လွန်စွာ စိတ်ဝင်စားဘွယ်ကောင်းလှပါသည်။

သမုတိသစ္စာနယ်ပယ်၌ ပညတ်အရေးပါပုံကို ကောင်းစွာနားလည်သဘောပေါက်နိုင်ပါသည်။

ထိုပုဂ္ဂိုလ်အမျိုးအစားများစွာထဲမှ ပထမအခန်းကဏ္ဍဖြစ်သည့် ဧကကပုဂ္ဂလပညတ္တိမှ မိမိဖြစ်လိုသော၊ ဖြစ်သင့်သော၊ ဖြစ်ထိုက်သောပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်ရန် ကြိုးစားအားထုတ်ရန် လိုသကဲ့သို့ ရှောင်ကြဉ်ထိုက်သောပုဂ္ဂိုလ်များ အကြောင်းသိရှိပါကလည်း ရှောင်ကြဉ်ရန် လိုအပ်လှပါသည်။

ဤကျမ်းကို နားလည်သဘောပေါက်ခြင်းအားဖြင့် မိမိတို့ နေ့စဉ်ဘဝတွင် ပြန်လည်သုံးသပ်၊ ဆင်ခြင်နိုင်မည်ဆိုလျှင် လေ့လာရကြိုးနပ်သော ကျမ်းကြီးတစ်ကျမ်း ဖြစ်ပါသည်။

မေတ္တာဖြင့်

Thein Naing Ohn (21.8.2020)

Credit: University of Abhidhamma (Yangon)

ဝိသုဒ္ဓိမဂ်ကျမ်းဟူသည် အဘယ်နည်း?

ပိဋကသုံးပုံ (စာအုပ်ပေါင်း ၄၀၊ ကျမ်းပေါင်း ၄၉ ကျမ်း) ကို တစ်ကျမ်းတည်းဖြင့် ခြုံငုံမိအောင် ရေးသားထားသော ကျမ်းသည် ဝိသုဒ္ဓိမဂ် ကျမ်းဖြစ်သည်။

ဘုရားရှင်၏ ပိဋကသုံးပုံ၊ နိကာယ်ငါးရပ်၊ ဓမ္မက္ခန္ဓာပေါင်း ရှစ်သောင်းလေးထောင် တို့ကို အကျဉ်းချုပ်သော် ဗောဓိပက္ခိယတရား (၃၇)ပါးကိုရ၏။ ၎င်း (၃၇)ပါးကို ထပ်၍ ချုပ်သော် မဂ္ဂင် (၈)ပါးကို ရ၏။ မဂ္ဂင် (၈)ပါးကို ထပ်၍ ချုပ်သော် သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ ကျင့်ဖွယ်ရာ သိက္ခာ (၃) ပါးကိုရ၏။ ၎င်း သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ ကျင့်ဖွယ်ရာတို့ကို ပိဋကသုံးပုံမှ အနှစ်ချုပ်၍ ထုတ်ပြသော တစ်ခုတည်းသော ကျမ်းသည် ဝိသုဒ္ဓိမဂ်ကျမ်းပင် ဖြစ်ပါသည်။

ဝိသုဒ္ဓိမဂ်၏ အဓိပ္ပာယ်

ဝိသုဒ္ဓိ = (ရာဂအစရှိသော, ဒုစရိုက်အစရှိသော) အညစ်အကြေးအားလုံးမှကင်းသော စင်စစ် ထက်ဝန်းကျင် စင်ကြယ်သည့် နိဗ္ဗာန်။

မဂ္ဂ = ရောက်ကြောင်း အကျင့်လမ်း။

ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ = စင်ကြယ်သော နိဗ္ဗာန်သို့ရောက်ကြောင်း အကျင့်လမ်း။

ဝိသုဒ္ဓိမဂ်မည်ပုံအမျိုးမျိုး

(၁) ဝိပဿနာပညာဖြင့် လက္ခဏာရေးသုံးပါးကို ရှုလိုက်တဲ့အခါမှာ ဒုက္ခ၌ငြီးငွေ့စိတ်ပျက်သွားတယ်။ အဲဒီငြီးငွေ့ခြင်းသည် အရဟတ္တဖိုလ် နိဗ္ဗာန်ဟူသော ဝိသုဒ္ဓ်မဂ်ပင်တည်း။

(၂) ဈာန် + ပညာကိုလည်း ဝိသုဒ္ဓိမဂ်ဟုခေါ်သည်တဲ့။ ရှုမှုဈာန်နှင့် သိမှုဝိပဿနာပညာသည် စင်စစ် နိဗ္ဗာန်နှင့် နီးသောအကျင့်၌ တည်၏။ ထိုဈာန်နှင့် ပညာသည် ဝိသုဒ္ဓိမဂ်မည်၏။

(၃) ကံ (မဂ်စေတနာ) + ဝိဇ္ဇာ + သမာဓိ + သီလ + အာဇီဝ ဤတရားအပေါင်းကြောင့် ကိလေသာမှ စင်ကြယ်ကုန်၏။ ထို့ကြောင့် ဝိသုဒ္ဓိမဂ်မည်၏။

(၄) သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာရှိသူသည်သာ ဩဃလေးသွယ် ရေပြင်ကျယ်ကြီးကို ကူးမြောက်နိုင်၏။ ထို့ကြောင့် ဝိသုဒ္ဓိမဂ်မည်၏။

(၅) သတိပဋ္ဌာန်၊ သမ္မပ္ပဓာန်၊ အပ္ပမာဒတရားတို့၌မွေ့လျော်ခြင်း အကျင့် ခရီးလမ်းသည်သာ စိတ် စင်ကြယ်ရန် နိဗ္ဗာန်ကို မျက်မှောက်ပြုရန် တစ်ကြောင်းတည်းသော ဝိသုဒ္ဓိမဂ်ခရီးလမ်း မည်၏။

အရှုပ်အထွေးများ (တဏှာ)

• တဏှာသည် ကွန်ယက်သဖွယ် ဖွဲ့ယှက်တတ်သောကြောင့် ဇဋာမည်၏။ ထိုတဏှာသည် ရူပါရုံစသော အာရုံ ၆ ပါးတို့၌ ထက်အောက် ဖန်ဖန် ချုပ်စပ်ရာဝယ် ဝါးရုံကွန်ယက်သဖွယ် ချုပ်စပ်တတ်သောကြောင့် (ဇဋာ) ‘အရှုပ်အထွေး’ ဟု ခေါ်ရပါသည်။

• အတွင်းအရှုပ်အထွေး, ဖြစ်ပုံမှာ - တဏှာသည် (က) မိမိအသုံးဆောင် (ခ) မိမအတ္တဘော (ဂ) အဇ္ဈတ္တိကာယတနတို့၌ ဖွဲယှက်တတ်သောကြောင့် အန္တောဇဋာ (အတွင်းအရှုပ်အထွေး) မည်၏။

• အပြင်အရှုပ်အထွေး ဖြစ်ပုံမှာ - တဏှာသည် (က) သူတစ်ပါး အသုံးအဆောင် (ခ) သူတစ်ပါးအတ္တဘော (ဂ) ဗာဟိရာယတနတို့၌ ဖွဲယှက်တတ်သောကြောင့် ဗဟိဇဋာ (အပြင်အရှုပ်အထွေး) မည်၏။

ဤနိဗ္ဗာန်ရကြောင်း သီလ, သမာဓိ, ပညာ သုံးပါးတို့တွင် (၁) သီလဖြင့် အဓိသီလသိက္ခာ ၃ ပါးကို ပြ၏။

‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ’ ‘မကောင်းမှုရှောင်’ + ‘ကောင်းမှုဆောင်’ + ‘ဖြူအောင်စိတ်ကိုထား’ ဟူသည် ဘုရားတိုင်း၏ အဆုံးအမဖြစ်သည်။

သီလဖြင့် သာသနာတော်၏ အစကောင်းခြင်း = အာဒိကလျာဏဂုဏ်ကို ပြ၏။ ဈာန်မဂ်ဖိုလ်ရရန်အတွက် အစဆုံးပြုလုပ်အပ်သောကြောင့် သီလသည် အာဒိ ကလျာဏဂုဏ်နှင့် ပြည့်စုံ၏။ သီလသည် ကုသိုလ်တို့၏ အစဖြစ်၏။ မကောင်းမှုဟူသမျှ မပြုအပ်ဟု ဘုရားရှင်ဟော၏။ အောက်မေ့တိုင်း စိတ်နှလုံးကြည်သာ ရွှင်လန်းသည့်အတွက် ကောင်း၏ , ကောင်းခြင်း ကလျာဏမည်၏။

သမာဓိဖြင့် အလယ်ကောင်းခြင်းကိုပြ၏။ ကုသိုလ်ဟူသမျှကို ဆည်းပူးအပ်၏ဟု ဟောသည်။ တန်ခိုးဖန်ဆင်းနိုင်ခြင်း ဣဒ္ဓိဝိဓစသော အဘိညာဂုဏ်ကို ဆောင်သောကြောင့် ကောင်း၏။

ပညာဖြင့် အဆုံးကောင်းခြင်းကို ပြ၏။ မိမိစိတ်ကို စင်ကြယ်အောင် ပြုအပ်၏ဟု ဟော၏။ ပညာလျှင် အလွန်ကဲ့ဆုံး အမြတ်ဆုံးရှိသောကြောင့်လည်း သာသနာ၏ အဆုံးဖြစ်သည်။ အကောင်းအဆိုးတို့၌ ထပ်တူရှုနိုင်သော တာဒိဂုဏ်ကိုဆောင်၍ ကောင်း၏။

မေတ္တာဖြင့်

TNO (19.8.2020)

Thein Naing Ohn

သံယုတ်ဟူသည်..

ခုတစ်လော သံယုတ်အကြောင်းတင်မိလို့ ကိုယ်တိုင်လည်း ပြန်လည်စာဖတ်ရင်း မိတ်ဆွေများအတွက်လည်း ပြန်လည်ရှင်းပြလိုလို့ ပို့စ်လေးတစ်ပုဒ်ထပ်ရေးတင်လိုက်ပါတယ်။ ခေါင်းစဉ်ကို အများခေါ်နေသကဲ့သို့ သံယုတ်, သံယုတ်ဟူသည် .. လို့ အမည်တတ်လိုက်ပါတယ်။ အခေါ်အဝေါ် မယဉ်ကျေးသလို ဖြစ်သွားခဲ့ယင် ခွင့်လွတ်ပေးကြပါ။ အများသူငါ သိရှိထားတဲ့ စကားလုံးကို သုံးနှုံးပြီး ရှင်းပြချင်လိုပါ။ တကယ်တော့ သံယုတ်ဆိုတာ သံယုတ္တနိကာယ ကနေလာတာပါ။ အဲတော့ သံယုတ်အကြောင်းမပြောခင်မှာ ဗုဒ္ဓတရားများဖြစ်တဲ့ ပိဋကတ်စာပေတွေကို ပိဋကအားဖြင့် ဘယ်လိုခွဲခြားထားတယ်ဆိုတာ အမြွက်မျှ သိရှိနားလည် ပူဇော်နိုင်အောင်လို့ ပိဋကစာပေအကြောင်းနည်းနည်းရှင်းပါမယ်။

ဗုဒ္ဓ၏တရားတော်ဖြစ်သော ပိဋကတ်စာပေများကို ပိဋကအားဖြင့် -

(က) ဝိနယပိဋက၊

(ခ) သုတ်တန်တပိဋက၊

(ဂ) အဘိဓမ္မပိဋက-ဟူ၍ သုံးမျိုးသုံးစား ခွဲခြားထားသည်။

ဝိနယပိဋက၌ -

၁။ ဉဘတောဝိဘင်္ဂ (မဟာဝိဘင်္ဂနှင့် ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂ)

၂။ ခန္ဓက (မဟာဝဂ္ဂ နှင့် စူဠဝဂ္ဂ)

၃။ ပရိဝါရ-ဟု သုံးပိုင်း ရှိပါသည်။

ကျမ်းစာအားဖြင့် ဝိနယပိဋက၌ --

၁။ ပါရာဇိကပါဠိ

၂။ ပါစိတ်တိယပါဠိ

၃။ မဟာဝဂ္ဂပါဠိ

၄။ စူဠဝဂ်ဂပါဠိ

၅။ ပရိဝါရပါဠိ - ဟု ငါးကျမ်း ရှိလေသည်။

ဝိနယပိဋက၏ မူလအရင်းအမြစ်သည် ပါတိမောက္ခဖြစ်၏။ ပါတိမောက္ခဟူသည် ရဟန်းတော်များ၏ သိက္ခာပုဒ်ကို ကျူူးလွန်လျှင် သင့်ရောက်မည့် အာပတ်များကို ကုစားနည်းနှင့်တကွ ဖော်ပြသော ကျမ်းဖြစ်၏။

သုတ္တန္တပိဋကသည် --

သုတ္တန်ပိဋကတ်တွင် နိကာယ် ငါးရပ်ရှိသည်။ နိကာယ (နိကာယ်) ဆိုသည်မှာ အစုအဝေးကို ခေါ်သည်။

ဓမ္မဒေသနာတို့အား သဘောတူရာ တူရာစု၍ အောက်ပါအတိုင်း “နိကာယ (အစုအပေါင်း)” ငါးစု (တနည်း နိကာယ် ငါးရပ်) ဟု ခွဲခြားခဲ့ကြပါသည်။ ၎င်းတို့မှာ -

၁။ ဒီဃနိကာယ

၂။ မဇ္ဈိမနိကာယ

၃။ သံယုတ္တနိကာယ

၄။ အင်္ဂုတ္တရနိကာယ

၅။ ခုဒ္ဒကနိကာယ-ဟု ငါးမျိုး ရှိပါသည်။

ဒီဃနိကာယ၌ --

၁။ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂ

၂။ မဟာဝဂ္ဂ

၃။ ပါထိကဝဂ္ဂ - ဟု သုံးကျမ်း ရှိ၏။ သုတ်အရေအတွက်အားဖြင့် (၃၄) သုတ် ရှိ၏။

မဇ်ဈိမနိကာယ၌ --

၁။ မူလပဏ္ဏာသ

၂။ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသ

၃။ ဥပရိပဏ္ဏာသ-ဟု သုံးကျမ်းရှိ၏။ သုတ်အရေအတွက်အားဖြင့် (၁၅၂) သုတ် ရှိ၏။

သံယုတ်တနိကာယ၌ --

၁။ သဂါထာဝဂ္ဂသံယုတ်

၂။ နိဒါနဝဂ္ဂသံယုတ်

၃။ ခန္ဓဝဂ္ဂသံယုတ်

၄။ သဠာယတနဝဂ္ဂသံယုတ်

၅။ မဟာဝဂ္ဂသံယုတ်-ဟု ငါးကျမ်းရှိ၏။ သုတ်အရေအတွက်အားဖြင့် (၇၇၆၂) သုတ် ရှိ၏။

အင်္ဂုတ္တရနိကာယ်၌ ဧကကနိပါတမှ ဧကာဒသကနိပါတအထိ (၁၁) ကျမ်းရှိ၏။ သုတ်အရေအတွက်အားဖြင့် (၉၇၇၅) သုတ်ရှိ၏။

ခုဒ္ဒကနိကာယ၌ --

၁။ ခုဒ္ဒကပါဌ

၂။ ဓမ္မပဒ

၃။ ဥဒါန်း

၄။ ဣတိဝုတ်

၅။ သုတ္တနိပါတ်

၆။ ဝိမာနဝတ်ထု

၇။ ပတေဝတ်ထု

၈။ ထေရဂါထာ

၉။ ထေရီဂါထာ

၁၀။ ဇာတ်

၁၁။ နိဒ္ဒေသ (စူဠ/မဟာ)

၁၂။ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂ

၁၃။ အပဒါန်

၁၄။ ဗုဒ္ဓဝံသ

၁၅။ စရိယာပိဋက ဟု (၁၅) ကျမ်း ရှိ၏။

အဘိဓမ်မာပိဋက၌ --

၁။ ဓမ္မသင်္ဂဏီ

၂။ ဝိဘင်း

၃။ ဓာတုကထာ

၄။ ပုဂ္ဂလပညတ်

၅။ ကထာဝတ်ထု

၆။ ယမိုက်

၇။ ပဋ္ဌာန်း ဟု (၇)ကျမ်း ရှိ၏။ စာအုပ်အရေအတွက်အားဖြင့် (၁၂)အုပ် ရှိ၏။

ဒီပို့စ်သည် သံယုတ်အကြောင်းကို အဓိကထားရှင်းလင်းတင်ပြလိုသဖြင့် အထက်တွင် တစ်ခြားသော ပိဋကများအကြောင်းကို အကျဉ်းမျှသာ အမည်မျှသိရှိ ကြည်ညိုပူဇော်နိုင်ရန် ဖော်ပြပြီး သံယုတ္တနိကာယ ပါဝင်သော သုတ္တန္တပိဋက ကိုသာ အနည်းငယ်ထပ်မံ အထူးပြု၍ ရေးသားသွားပါမည်။

သံယုတ်တနိကာယ (Collection of Connected Discourses)

သံယုတ္တနိကာယ်တွင် အတွဲ ၅-တွဲ (တနည်း ကျမ်း ၅ကျမ်း) ရှိသည်။

သဂါထာဝဂ္ဂသံယုတ်ကျမ်း

နိဒါနဝဂ္ဂသံယုတ်ကျမ်း

ခန္ဓဝဂ္ဂသံယုတ်ကျမ်း

သဠယတနဝဂ္ဂသံယုတ်ကျမ်း

မဟာဝဂ္ဂသံယုတ်ကျမ်း

သံယုတ္တနိကာယ်တွင် သုတ်အရေအတွက်အားဖြင့် ၇၇၆၂-သုတ် ပါဝင်၍ ဘာဏဝါရအားဖြင့် ၁၀၀ ရှိသည်။ (ဘိက္ခုဗောဓိအလိုအရ သုတ်ပေါင်း ၂၉၀၄-သုတ်သာတွေ့ရသည်ဟု ဆို၏။ ရေတွက်ပုံကွဲလွဲ၍ ဖြစ်ပေမည်။) ကျမ်းတစ်ကျမ်းစီအား အကြောင်းအရာ တူရာတူရာအလိုက် သံယုတ္တခေါ် အခန်းများထပ်မံခွဲထားရာ ကျမ်း ၅-ကျမ်းတွင် စုစုပေါင်း သံယုတ် ၅၆-ခန်းပါဝင်သည်။ တစ်ဖန် ထိုသံယုတ်တို့ကိုလည်း သုတ် ၁၀-သုတ်ခန့်လျှင် ဝဂ္ဂ တစ်ခုစု၍ ထပ်မံခွဲထားပြန်သည်။

“သံယုတ္တ” ဟူသည် “အတူတကွယှဉ်တွဲပေါင်းစပ်ထားခြင်း”ဟု အဓိပ္ပါယ်ရသည်။ သံယုတ္တနိကာယသည် အကြောင်းအရာ တူညီသော သုတ္တန်များအား စုပေါင်းထားသော နိကာယ်ဖြစ်သည်။ ဥပမာအားဖြင့် သံယုတ္တနိကာယ်၏ ပထမတွဲ (သဂါထာဝဂ္ဂသံယုတ်ကျမ်း)သည် ဂါထာဖြင့် ဟောကြားထားသည့် တရားတော်များအား စုစည်းထားသည်။ ဤကျမ်းအားလည်း ကောသလမင်းကြီးနှင့် ပတ်သက်သက်၍ ဟောကြားထားသော တရားတော်များအား ကောသလသံယုတ္တ၊ မာရ်နတ်နှင့် ပတ်သက်၍ ဟောကြာထားသော တရားတော်များအား မာရသံယုတ္တစသဖြင့် ထပ်မံ၍ ပိုင်းခြား စုစည်းထားသည်။

နိဒါနဝဂ္ဂသံယုတ်ကျမ်းသည် အကြောင်း(နိဒါန)နှင့် အကျိုးဆက်စပ်ပုံ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်တရားတော်နှင့် စပ်လျဉ်း၍ ဟောကြားထားသော တရားတော်များဖြစ်၍၊ ခန္ဓဝဂ္ဂသံယုတ်ကျမ်းသည် ခန္ဓာငါးပါးနှင့် ပတ်သက်၍ ဟောကြားထားသော တရားတော်များဖြစ်သည်။ သဠယတနဝဂ္ဂသံယုတ်ကျမ်းတွင် အာရုံသိမှုအတွေ့အကြုံ (experience)၏ အခြေခံဖြစ်သော ဗာဟိရာယတန (external bases) ခေါ် အာရုံခြောက်ပါးနှင့် အဇ္ဈတ္တိကာယတန (internal bases) ခေါ် ဒွါရခြောက်ပါးတို့နှင့် စပ်လျဉ်းသော တရားများဖြစ်သည်။

မဟာဝဂ္ဂသံယုတ်ကျမ်းတွင် သုတ်အရေတွက်အားဖြင့်ဖြစ်စေ၊ ပမာဏအားဖြင့်ဖြစ်စေ အကြီးဆုံးဖြစ်သောကြောင့် “မဟာဝဂ္ဂ”ဟု အမည်ရသည်။ မဂ္ဂင် ၈ပါး၊ ဗောဇ္ဈင် ရပါး၊ သတိပဋ္ဌာန် ၄ပါး၊ ဣန္ဒြေ ၅ပါး၊ သမ္ပပ္ပဓာန် ၄ပါး၊ ဗိုလ် ၅ပါးနှင့် ဣဒ္ဓိပါဒ် ၄ပါး ဟူသော ဗောဓိပက္ခိယ ၃ရပါးနှင့် ပတ်သက်သော တရားတော်များ၊ ဈာန်, သစ္စာလေးပါး, အာနာပါန, သောတာပတ္တိမဂ်နှင့် စပ်လျဉ်းသော တရားတော်များ ပါဝင်သည်။

ထို့ကြောင့် ပထမ လေးကျမ်းသည် ခန္ဓာ၊ အာယတန၊ သစ္စာ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်တရားတို့ကို နားလည် သဘောပေါက်စေ၍ အယူမှားဒိဋ္ဌိတို့ ကင်းစင်စေရန် ရည်ရွယ်ပြီး၊ နောက်ဆုံး မဟာဝဂ္ဂသံယုတ်ကျမ်းသည် ဗောဓိဉာဏ်အတွက် ကျင့်ကြံအားထုတ်မှု ဘာဝနာရှုမှတ်ရန် လမ်းညွှန် တရားဒေသနာတော်များဖြစ်သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။

* နိကာယ် ၅-ရပ်တို့၏ ရည်ရွယ်ချက်*

(၁) မျက်မှောက် အကျိုးစီးပွား (ဒိဋ္ဌဓမ္မ ဟိတသုခ)

(၂) တမလွန် အကျိုးစီးပွား (သမ္ပရာယိက ဟိတသုခ)

(၃) ဝိမုတ္တိသုခ ဟူသော အကျိုးသုံးပါးဖြစ်သည်။

ထိုရည်ရွယ်ချက်တို့အား ပို့ဆောင်ရန် တရားဒေသနာတို့ကို တစ်ဆင့်ပြီး တစ်ဆင့်လွယ်ရာမှ ခက်ရာသို့ အစဉ်အတိုင်း ဟောကြားထား၏။ ဤသို့ဟောကြားခြင်းအား အနုပုဗ္ဗိကထာ (အစဉ်အတိုင်းသော စကား) ဟု ခေါ်သည်။ ဒါန, သီလမှ အစပြု၍ ကာမဂုဏ်တို့၏ အပြစ်၊ ကာမဂုဏ်တို့မှ လွတ်မြောက်ခြင်းအကျိုးတို့ကို ဟောကြားကာ နောက်ဆုံးတွင် သစ္စာလေးပါးတရားအား ဟောကြားသော အစီအစဉ် ဖြစ်သည်။ ဟောစဉ်အရ ဤသို့ အနုပုဗ္ဗိကထာဖြင့် ဟောကြားသကဲ့သို့ ကျင့်စဉ်အရလည်း သီလ, ဣန္ဒြေတို့ကို လုံခြုံအောင် စောင့်ထိန်းခြင်း, ရောင့်ရဲခြင်း, သမာဓိထူထောင်ခြင်း စသော အနုပုဗ္ဗသိက္ခာ, အနုပုဗ္ဗကိရိယာ, အနုပုဗ္ဗပဋိပဒါ ခေါ် လုပ်ငန်းစဉ်, ကျင့်စဉ်များကို ဟောကြားထားသည်။ ထိုဟောစဉ်များအားဖြစ်စေ, ကျင့်စဉ်များအားဖြစ်စေ အကျဉ်းခြုံးလိုက်ပါက သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာဟူသော သိက္ခာသုံးပါး၊ အုပ်စုသုံးစုရသည်။ နိကာယ် ၅-ရပ်တို့၏ အနှစ်သည် သီလ, သမာဓိ, ပညာဟူသော ဒေသနာစဉ်သုံးပါး၊ ကျင့်စဉ်သုံးပါးဖြစ်သည်ဟု ဆိုနိုင်ပါသည်။ ရှင်မဟာဗုဒ္ဓဃောသ ပြုစုခဲ့သော ‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ’ အဋ္ဌကထာသည် ဤ သီလ, သမာဓိ, ပညာသုံးပါးအား အကျယ်ပြန်လည်ဖွင့်ဆိုထားသော နိကာယ် ၅-ရပ်တို့၏ အဖွင့်ကျမ်းတစ်ဆူ ဖြစ်သည်။

နိကာယ် ၅-ရပ်၏ အစိတ်အပိုင်းများကို ပေါင်းစပ်၍ ခြုံငုံကြည့်ပါက တရားဦး ဓမ္မစကြာဒေသနာတွင် ဟောကြားခဲ့သော သစ္စာလေးပါးတရားကို တွေ့ရပါမည်။ နိကာယ် ၅-ရပ်၏ နောက်ဆုံးပန်းတိုင်သည် ဝိမုတ္တိရသခေါ် ဒုက္ခခပ်သိမ်း ချုပ်ငြိမ်းသည့် နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာဖြစ်သည်။ နိကာယ် ၅-ရပ်အား အကျဉ်းခြုံးလိုက်ပါက အရိယသစ္စာ (မြတ်သော အမှန်တရား) လေးပါးကို ရပါသည်။

ကိုယ်စိတ်ချမ်းမြေ့တရားတွေ့ကြပါစေ။

မေတ္တာဖြင့်

Thein Naing Ohn (3.1.2021)

ပိဋကသုံးပုံ (စာအုပ်ပေါင်း - ၄၀၊ ကျမ်းပေါင်း - ၄၉ ကျမ်း) ကို တစ်ကျမ်းတည်းဖြင့် ခြုံငြုံမိအောင် ရေးသားထားသော ကျမ်းသည် ဝိသုဒ္ဓိမဂ်ကျမ်းပင်ဖြစ်ပေသည်။

ဘုရားရှင်၏ ပိဋကသုံးပုံ၊ နိကာယ်ငါးရပ်၊ ဓမ္မက္ခန္ဓာပေါင်း ရှစ်သောင်းလေးထောင် တို့ကို အကျဉ်းချုပ်သော် ဗောဓိပက္ခိယတရား (၃၇) ပါးကိုရ၏။ ၎င်း (၃၇)ပါးကို ထပ်၍ ချုပ်သော် မဂ္ဂင် (၈)ပါး ကိုရ၏၊ မဂ္ဂင် (၈)ပါးကို ထပ်၍ ချုပ်သော် သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ ကျင့်ဖွယ်ရာ သိက္ခာ (၃) ပါးကို ရ၏၊ ၎င်း သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာ ကျင့်ဖွယ်ရာတို့ကို ပိဋကသုံးပုံမှ အနှစ်ချုပ်၍ ထုတ်ပြသော တစ်ခုတည်းသော ကျမ်းသည် ဝိသုဒ္ဓိမဂ်ကျမ်းပင် ဖြစ်ပါသည်။

ပိဋကသုံးပုံသည် ပါဠိတော်စာအုပ်ကြီး (၄၀)၊ ၎င်းကိုဖွင့်ဆိုသော အဋ္ဌကထာစာအုပ်ကြီး ၅၁ အုပ်၊ ၎င်းကို ထပ်မံ ဖွင့်ဆိုသော ဋီကာစာအုပ်ကြီး ၂၆ အုပ် စုစုပေါင်း စာအုပ်ကြီး ၁၁၇ အုပ်ရှိရာ၊ ၎င်း ၁၁၇ အုပ်ကို အပြည့်အစုံ လေ့လာနိုင်ဖို့ရာ မလွယ်ကူလှပေ။

ထိုသို့ မလွယ်ကူလှသည့်အတွက် ဝိနည်းပိဋကတစ်ပုံနှင့် ပတ်သက်သည့် ပါဠိတော်နည်းကို မှီသော ကမ္မာကမ္မကိစ္စများ ဖြတ်ထုံးများကို အလွယ်တကူ သိနိုင်မှတ်နိုင် နားလည်သဘောပေါက်နိုင် အသုံးပြုနိုင်ရန်အတွက် အရှင်သာရိပုတ္တရာထေရ်သည် စာမျက်နှာ (၄၆၈)ရှိ ဝိနယသင်္ဂဟအဋ္ဌကထာ တစ်ကျမ်းတည်းဖြင့် ရေးသား၍ အနှစ်ချုပ်ထား၏။ ဝိနယသင်္ဂဟအဋ္ဌကထာတစ်ကျမ်းကို ပတ်ပတ်နပ်နပ် လေ့လာရုံဖြင့် ပါဠိတော်နှင့်နွယ်သော ဝိနည်းဆိုင်ရာ ကံအမျိုးမျိုးဆောင်ရွက်ပုံ ဆုံးဖြတ်ပုံတို့ကို ခြုံငုံ နားလည်နိုင်ပါသည်။

ထို့ပြင် အဘိဓမ္မာ ပိဋကတစ်ပုံလုံးနှင့် ပတ်သက်၍ ခြုံငုံသိရှိလိုလျှင် အိန္ဒိယတောင်ပိုင်း ကဉ္စိဝရတိုင်း ကာဝေရိမြို့သား အရှင်အနုရုဒ္ဓါထေရ်ရေးသည့် လက်တစ်ဝါးသာသာ အထူအားဖြင့် လက်သန်းတစ်လုံးမျှသာ ထူသော စာမျက်နှ (၁၆၇)ရှိ လက်သန်းအဋ္ဌကထာ ခေါ် အဘိဓမ္မတ္ထသင်္ဂဟကျမ်းသည် အဘိဓမ္မာ ပိဋကတစ်ပုံလုံးကို ခြုံငုံမိသော ကျမ်းဖြစ်ပါသည်။ (လယ်တီဆရာတော်ဘုရားကြီးကမူ အဘိဓမ္မတ္ထသင်္ဂဟကျမ်းသည် အဘိဓမ္မာပိဋကအပြင် သုတ္တန်ပိဋကကိုပါ ခြုံငုံမိသော ပိဋက ၂ ပုံ ခြုံငုံမိသည့် ကျမ်းဖြစ်သည်ဟု ဆိုပါ၏။

ဤကဲ့သို့ ပိဋကတစ်ပုံ၊ နှစ်ပုံ စသည်ခြုံငုံမိသော အနှစ်ချုပ်ကျမ်းများရှိသကဲ့သို့ ပိဋကသုံးပုံးလုံး ခြုံငုံမိသော တစ်ကျမ်းတည်းသော ကျမ်းစာအုပ်ကိုပြပါဆိုလျှင် ဝိသုဒ္ဓိမဂ်ကျမ်းကိုပင် ပြရမည်ဖြစ်ပေသည်။

“ဝိသုဒ္ဓိမဂ်မည်သော ဤကျမ်းသည် ပိဋကတ်သုံးပုံ၏ အနှစ်သာရဖြစ်ပေသည်၊ တစ်ကမ္ဘာလုံးရှိ ပဋိပတ်ကျမ်းတို့တွင် အထက်တန်းအကျဆုံး ချီးမွမ်းဖွယ်အကောင်းဆုံးလည်း ဖြစ်ပေသည်၊ ရှေ့သွားခေါင်းဆောင် အကြီးအမှူးသဖွယ်လည်း ဖြစ်ပေသည်၊ အကောင်းဆုံးအမြတ်ဆုံးလည်း ဖြစ်ပေသည်ဟု ပညာရှိတို့က ဤဝိသုဒ္ဓိမဂ်ကျမ်းကို ချီးကျူးကြ၏၊ ချီးကျူးသည့်အတိုင်းလည်း မှန်ပါသည်။ ထိုဝိသုဒ္ဓိမဂ်ကျမ်း၌ သံဂါယနာသုံးတန်တင်ထားသော ပိဋကတ်သုံးပုံဟူသော ဘုရားစကားတော်၏အနက်ကို အကျဉ်းချုုံး၍ သိက္ခာသုံးပါးဖြင့် ရေတွက်အပ်သော အကျင့်မြတ်ကို အပြည့်အစုံ သန့်ရှင်း စင်ကြယ်စွာ ဖော်ပြထားပေသည်။”

မြတ်စွာဘုရား ပရိနိဗ္ဗာန်စံတော်မူပြီးသည့်နောက် နှစ် ၁၀၀၀ ခန့်အကြာ “အရိမေတ္တယျဘုရားအလောင်းတော်”ဟု ကျော်စောသော ဉာဏ်ပညာအလွန်ကြီးမားတော်မူသည့် “အရှင်ဗုဒ္ဓဃောသမထေရ်”သည် အိန္ဒိယနိုင်ငံမှ သီရိလင်္ကာနိုင်ငံသို့ ကြွလာပြီးလျှင် အနုရာဓမြို့-မဟာဝိဟာရ ကျောင်းတော်ကြီးတွင် သီတင်းသုံးလျက် သီရိလင်္ကာအဋ္ဌကထာများကို လေ့လာမှတ်သားလေသည်။

ထိုအဋ္ဌကထာများသည် မြတ်စွာဘုရား၏တရားတော်များကို မှန်ကန်စွာဖွင့်ပြထားသည်ကို သိရှိရသဖြင့် ထိုပိဋကတ်သုံးပုံပါဠိတော်တို့၏အဖွင့်အဋ္ဌကထာများကို မူရင်း မာဂဓဘာသာ(ဝါ)ပါဠိဘာသာသို့ ပြန်ဆိုခွင့်ပြုရန် သံဃာတော်တို့ထံမှ ခွင့်တောင်းပြီးလျှင် ပါဠိဘာသာဖြင့် ပြန်ဆိုရေးသားတော်မူသည်။ ထိုသို့ပြန်ဆိုရေးသားသော ပါဠိကျမ်းများတွင် “ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ” ကျမ်းကြီးလည်း ပါဝင်၏။ ဤပိဋကတ်သုံးပုံအဖွင့် အဋ္ဌကထာကျမ်းကြီးများသည် ကမ္ဘာတစ်ဝန်းလုံး အတိုင်းတိုင်းအပြည်ပြည်မှ ပြည်သူတို့အား လွန်စွာအကျိုးပြုလျက်ရှိပေသည်။

ထိုပိဋကတ်သုံးပုံ အဖွင့်အဋ္ဌကထာကျမ်းများကို မိမိတို့၏ မိရိုးဖလာဘာသာအသီးသီးသို့ ပြန်ဆိုကြရာ၌ မြန်မာပညာရှိများကလည်း မြန်မာဘာသာသို့ ပြန်ဆိုခဲ့ကြပေသည်။ ဤတွင် ပိဋကတ်သုံးပုံ၏ လိုရင်း အနှစ်ချုပ်ဖြစ်သော သီလ, သမာဓိ, ပညာ သုံးဖြာသော သာသနာတော်ကြီး၏ အနက်အဓိပ္ပါယ်အနှစ်သာရ အပြည့်အစုံကို ဖွင့်ဆိုထားသည့် - “ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂကျမ်းကြီး”ကို ကျိုက်ထိုမြို့ - ဘုရားသုံးဆူတောင် အရညဝါသီယောဂီသူမြတ်ကြီးဖြစ်သော “အရှင်နန္ဒမာလာဆရာတော်”သည် ၁၂၉၅ ခုနှစ်တွင် မြန်မာဘာသာသို့ ပြန်ဆိုရေးသားတော်မူခဲ့သည်။ ဤဆရာတော်ပြန်ဆိုရေးသားခဲ့သည့် “ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂအဋ္ဌကထာ မြန်မာပြန်ကျမ်းစာအုပ်” သုံးတွဲကို သာသနာရေးဝန်ကြီးဌာန၊ သာသနာရေးဦးစီးဌာနမှ နှစ်စဉ်ကျင်းပသော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂစာမေးပွဲသုံးဆင့် အတွက် ပြဋ္ဌာန်းထားပါသည်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဆဋ္ဌသင်္ဂါယနာတင်သည့်အခါ၌ ဗုဒ္ဓသာသနာအဖွဲ့ကြီးက မဟာစည်ဆရာတော်ဘုရားအား ဗုဒ္ဓသာသနာတွင် အလွန်အရေးပါသော ဝိသုဒ္ဓိမဂ်ကျမ်းကြီးကို ပိုမိုရှင်းလင်းပြည့်စုံအောင် မြန်မာဘာသာပြန်ဆိုရန် မေတ္တာရပ်ခံသည့်အတွက် ကျေးဇူးရှင်မဟာစည်ဆရာတော်သည် ၁၃၂၄ ခုနှစ်မှ စတင်ပြုစုရေးသားခဲ့ရာ “ဝိသုဒ္ဓိမဂ်မြန်မာပြန်ကျမ်းလေးတွဲ” ပေါ်ထွက်လာခဲ့ပေသည်။ ဤကျမ်းများသည်လည်း ပဋိပတ်အကျင့်မြတ်ကို မှန်ကန်ပြည့်စုံစွာ ကျင့်ကြံအားထုတ်လိုကြသော သူတော်စင်များအတွက်လည်းကောင်း၊ ဝိသုဒ္ဓိမဂ်စာမေးပွဲဖြေဆို သူတို့အတွက်လည်းကောင်း အလွန်ကျေးဇူးများပါသည်။

ဝိသုဒ္ဓိမဂ် အင်္ဂလိပ်ဘာသာပြန်ကို ၁၉၃၂ ခုနှစ်တွင်၊ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် ပါမောက္ခချုပ် ဦးဖေမောင်တင် က လည်းကောင်း၊ ၁၉၅၆ ခုနှစ်တွင် သီဟိုဠ်မှ အရှင်ဉာဏမောဠိကလည်းကောင်း၊ တရုပ်ဘာသာ၊ အခြားဘာသာများဖြင့် ပြန်ဆိုကြသည်များလည်း ရှိနေပြီဟု သိရ၏။ မြန်မာပြည်၌ကား ခေတ်အဆက်ဆက် အတွင်ကျယ်ဆုံး လေ့လာနေသည်ကို တွေ့ရှိရပြီး နိသျကျမ်းအမျိုးမျိုးနှင့် မြန်မာပြန်ကျမ်းများအဖြစ် ကျိုက်ထိုဘုရားသုံးဆူဆရာတော်၊ မဟာစည်ဆရာတော်တို့ အပြည့်အစုံ ပြန်ဆိုထားပြီးဖြစ်၏၊ အစိတ်အပိုင်းအနေဖြင့် ကိုးကား ရေးသား ပြောဟောချက်များလည်း များစွာရှိ၏။

မြန်မာပြည်ဖြစ် ဝိသုဒ္ဓိမဂ် နိသျကျမ်းများအနေဖြင့် -

၁။ ဆုံထားမူ (ပခန်းကြီး၊ ဗန့်ကျီတိုက် ဆုံထားရွာဇာတိ ဆရာတော်ရေးသည်)

၂။ ပြည်မူ (ပြည်မြို့စား ကိုးကွယ်သည့် ညောင်ကန် ရှင်မေဓာဝီရေးသည်)

၃။ မိုးထိမူ ( မန္တလေး၊ မိုးထိကျောင်းတိုက် အရှင်ဇာဂရရေးသည်)

၄။ ကျိုက်လတ် ပစ္ဆိမာရုံမူ (ကျိုက်လတ်မြို့ ဆဋ္ဌမ ရွှေကျင်သာသနာပိုင်ရေးသည်)

၅။ မူလမင်းကွန်းဇေတဝန်မူ (စစ်ကိုင်း ကံကြီးကုန်းဇာတိ မင်းကွန်းဆရာတော်ရေးသည်)

၆။ စစ်ကိုင်း ရွှေစေတီမူ (စစ်ကိုင်းရွာသစ်ကြီးအနီး ရွှေစေတီဆရာတော်ရေးသည်)

မြန်မာနိုင်ငံသည် ထေရဝါဒအထွန်းကားဆုံး နိုင်ငံဖြစ်သည့်အလျှောက် (ဝိသုဒ္ဓိမဂ်နိသျ၊ မြန်မာပြန်၊ အင်္ဂလိပ်ဘာသာပြန် မျိုးစုံအောင် ရှိနေ၏။

ဝိသုဒ္ဓိမဂ်အဋ္ဌကထာကျမ်းကြီးကို ဆည်းပူးလေ့လာသည့်အခါ နားလည်သဘောပေါက်ရန်အတွက် အဘိဓမ္မာသင်္ဂြိုဟ်ကိုးပိုင်းကို အခြေခံအဖြစ် သိနားလည်ထားအပ်၏။ ဗုဒ္ဓအဘိဓမ္မာသည် ထိပ်တန်းဒဿနပညာ၊ ထိပ်တန်းစိတ်ပညာ၊ ထိပ်တန်းသိပ္ပံသညာ (supreme philosophy, supreme psychology, supreme science) အစစ်အမှန်ဖြစ်၍ ဘဝတွင် အဖိုးတန်ဆုံးဘဝပညာ ဖြစ်ပေသည်။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ်သည်လည်း သာသနာတော်၏ အနှစ်သာရဖြစ်သော သီလ-သမာဓိ-ပညာ ကျင့်စဉ်များကို အနုစိတ်စနစ်တကျ လိုက်နာကျင့်သုံးနိုင်ရန် လမ်းညွှန်မှုများကိုပေးထားခြင်းကြောင့် ဘဝတစ်သက်တာတွင် အနှစ်သာအပြည့်ဆုံး အဖိုးတန်ဆုံး လမ်းညွှန်ချက်များ ဖြစ်ပေသည်။

အစမထင်သည့်ဘဝသံသရာတွင် အလွန်ရနိုင်ခဲသည့် လူ့ဘဝကို ရရှိပြီး ဆုံတွေ့ရန်အလွန်ခဲယဉ်းသော ဗုဒ္ဓသာသနာတော်နှင့်ကြုံတွေ့ရပြီးလျှင် ဗုဒ္ဓသာသနာ၏အနှစ်သာရဖြစ်သည့် သီလ, သမာဓိ, ပညာတို့ကို အသေးစိတ်ဖော်ပြထားသော ဝိသုဒ္ဓိမဂ်ကျမ်းစာမြတ်ကို လေ့လာ ဖတ်ရှုရခြင်းသည် အကောင်းဆုံး လူ့အခွင့်အရေးကို ရရှိခြင်းပင်ဖြစ်ပါသည်။

သီလ, သမာဓိ, ပညာသည် အကောင်းဆုံးဘဝနေနည်းပညာဖြစ်ပါသည်။ အဖိုးတန်ဆုံး၊ အကျိုးကျေးဇူးအကြီးဆုံး, အချမ်းသာဆုံး ဘဝနေနည်းပညာလည်း ဖြစ်ပါသည်။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ်ကျမ်းလာအသိပညာကို အနည်းအကျဉ်းမျှသိ၍ နေ့စဉ်သွားလာနေထိုင်လုပ်ကိုင်မှုများတွင် နှလုံးသွင်းနိုင်, အသုံးချနိုင်လျှင် လက်ငင်းစိတ်ချမ်းသာ၍ ကောင်းကျိုးများစွာရမည်ဖြစ်ပါသည်။ နိဗ္ဗာန်သို့သွားရာတစ်ကြောင်းတည်းသောလမ်းဖြစ်သည့် မဂ္ဂင်ရှစ်ပါး (ဝါ) သီလ, သမာဓိ, ပညာကို ပွားများအားထုတ်ခြင်းသည် ဘဝတွင် အရေးအကြီးဆုံးအလုပ်, မဆုတ်ဆိုင်းဘဲ လက်ငင်းလုပ်သင့်သည့် အလုပ်ဖြစ်ပါသည်။

သမထဘာဝနာ, ဝိပဿနာဘာဝနာတို့ကို မြတ်စွာဘုရားလမ်းညွှန်ခဲ့သည့်အတိုင်း ရှုပွားနိုင်လျှင် ဤဘဝတွင်ပင် မဂ်ဉာဏ်ဖိုလ်ဉာဏ်ဖြင့် နိဗ္ဗာန်ကို မျက်မှောက်ပြုနိုင်ပါသည်။ တစ်မဂ်တစ်ဖိုလ်ရ၍ သောတာပန်ဖြစ်လျှင်ပင် စကြာဝတေးမင်း, သိကြားမင်းဖြစ်ရသည်ထက် သာလွန် မြင့်မြတ်သည့် ဘဝကို ရရှိပြီး အပါယ်တံခါးပိတ်ကာ နိဗ္ဗာန်အမြိုက်ချမ်းသာကို အလိုရှိသမျှ ခံစားနိုင်မည် ဖြစ်ပါသည်။

ကုသိုလ်ကံထောက်မသဖြင့် မြတ်စွာဘုရားသာသနာတော်နှင့်ကြုံကြိုက်သည့် လူ့ဘဝကို ရရှိထားသည့်အခိုက်တွင် အကောင်းဆုံးလူ့အခွင့်အရေးဖြစ်သည့် ဆင်းရဲခပ်သိမ်းချုပ်ငြိမ်း၍ အမြတ်ဆုံးနိဗ္ဗာန်အမြိုက်ချမ်းသာကို ရရှိနိုင်ရေးအတွက် အခွင့်အလမ်းပွင့်လျက်ရှိပါသည်။ ဗုဒ္ဓသာသနာတော်နှင့်ကြုံကြိုက်ကျိုးနပ်အောင် ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂကျမ်းကို ဖတ်ရှုလေ့လာကြပါရန်တိုက်တွန်းနိုးဆော်အပ်ပါသည်။ မြတ်စွာဘုရား၏ စစ်မှန်သော တရားအနှစ်သာရများကို လေ့လာ, သိရှိနားလည်ပြီးလျှင် လက်တွေ့ကျင့်ကြံရှုပွားကြသဖြင့် အမြတ်ဆုံးနိဗ္ဗာန်ချမ်းသာကို ကိုယ်တိုင်ရယူ ခံစားနိုင်ကြပါစေ။

မေတ္တာဖြင့်

Thein Naing Ohn (18.3.2021)

ကျမ်းကိုး။  ။ အရှင်ဝါယာမသာ (သင်တန်းမှူဆရာတော်) သာသနာရေးဝန်ကြီးဌာန၊ ကမ္ဘာအေး၏ အရှင်မဟာဗုဒ္ဓဃောသမထေရ် နိဗ္ဗာန်လမ်းပြ “ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ” နှင့် ဒေါက်တာမင်းတင်မွန်၏ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂ အလင်းပြ နိဗ္ဗာန်လမ်းမကြီး တို့မှ ထုတ်နှုတ်ဖော်ပြပါသည်။

ဓမ္မပဒဟူသည်....

ဓမ္မပဒဟူသည် အဘယ်နည်း။ အဘယ်သဘောကို ရည်၍ ကျမ်း၏ ခေါင်းစဉ်ကို “ဓမ္မပဒ”ဟု ခေါ်တွင် အပ်ပါသနည်းဟူ၍ ပညာရှင်တို့ အနည်းနည်း ကြံဆတွေးခေါ်ကြပေသည်။ “ဓမ္မ”ဟူသည်၏ အနက်အဓိပ္ပာယ် ကျယ်ဝန်းသလို “ပဒ”ဟူသော ဝေါဟာရ၏ ဆိုလိုရင်းကလည်း ထွေပြားလေရာ သမာသ်ပုဒ် ဆိုလိုချက်သည် ထိုသို့ ဤသို့ ပညာရှင်တို့ အမျိုးမျိုး ဉာဏ်ကစားဖွယ် အကြောင်းတစ်ရပ် ဖြစ်လာတော့၏။

“ဓမ္မ”၏ အနက်ရင်းသည် “ဆောင်ခြင်း၊ မှတ်သားခြင်း” ဖြစ်လေရာ ထိုမှတစ်ဆင့် “ဆောင်အပ် မှတ်သားအပ်သော တရားဒေသနာတော်” “သစ္စာတရား” ဟူ၍ အနက်အဓိပ္ပာယ် ဆင့်ပွားလာပြန်လေသည်။ “ကုသိုလ်တရား၊ ပရိယတ္တိတရား၊ ကျေးဇူးတရား၊ ပရမတ္ထသဘောတရား” ဟူ၍လည်း ကြံဆ ပြန်ဆိုကြသေးသည်။ “ကျင့်ဝတ်ကျင့်စဉ်၊ ကျင့်အပ်သောတရား” ဟူ၍လည်း ပြန်ဆိုနိုင်ဖွယ်ရှိ၏။ တစ်ဖန် “ပဒ”၏ ဆိုလိုရင်းကို ရှာကြံပြန်သောအခါ “ခြေ၊ ခြေရာ၊ ခြေလှမ်းသွားရာလမ်း၊ အကြောင်း၊ အဖို့၊ အစု၊ ပုဒ်၊ ဝစန” စသည်အားဖြင့် အနည်းနည်း အဖုံဖုံ အနက်ရှိကြောင်း တွေ့ရ၏။ သို့ဖြစ်လေရာ “ဓမ္မပဒ”ဟူသည် “ဒေသနာတရားအခြေခံ”၊ “တရားလမ်းစဉ်”၊ “တရားတော်၏ခြေလှမ်း”၊ “အမှန်တရားခြေလှမ်း”၊ “တရားတော်၏ အကြောင်းရင်းအုတ်မြစ်”၊ “သစ္စာတရားလမ်းကြောင်း” စသည်ဖြင့် အကြောင်းသင့် ယုတ္တိတန်သလို အမျိုးမျိုး ပြန်ဆိုနိုင်ဖွယ် ရှိလေသည်။ မည်သို့ပြန်ဆိုခြင်းသည် အသင့်မြတ်ဆုံး ဖြစ်သည်ဟူ၍ကား ဆုံးဖြတ်ရန် ခဲယဉ်းလှပေသည်။

“ဓမ္မပဒ”သည် ခုဒ္ဒကနိကာယ်တွင် ဒုတိယမြောက်ကျမ်းစာဖြစ်သည်၊ ဤကျမ်း၌ ဂါထာသက်သက်သာ ပါဝင်သည်။ စုဏ္ဏိယခေါ် ပါဠိစကားပြေပါဝင်ခြင်းမရှိချေ။ သို့သော် ပါဠိဝေါဟာရများသည် ပေါ်လွင်၏၊ ဥပမာကြွယ်ဝ၏၊ တရားမျိုးစုံလင်၏၊ လူ့ကျင့်ဝတ်လမ်းညွှန်မှအစ နိဗ္ဗာန်မဂ်ဖိုလ်ရရှိရေးအထိ အကျိုးပြု၏၊ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်စကားရပ်များနှင့် သူတော်ရည်မွန်တို့ ကျင့်စဉ်လမ်းပြ ဩဝါဒတို့သည် ဗုဒ္ဓဘာသာတို့နှင့်သာမက လူမျိုးမရွေး ဘာသာမရွေး လူသားဟူသမျှနှင့် သက်ဆိုင်လေ၏။ ထို့ကြောင့် စာရေးဆရာတို့သည် “ဓမ္မပဒ”ကို အကိုးအကားပြုကြရ၏၊ ဓမ္မကထိကတို့သည် “ဓမ္မပဒ”ကို ဟောကြားကြ၏၊ ဘာသာပြန်ဆရာတို့သည် ဓမ္မပဒကို ဘာသာပြန်ကြ၏။ ယနေ့အထိ မူလပါဠိ ဘာသာမူရင်းမှ မြန်မာ၊ ဟိန္ဒီ၊ သီဟိုဠ်၊ တိဗက်၊ တရုပ်၊ ယိုးဒယား၊ ကမ္ဘောဒီးယား၊ လာအို၊ ဂျပန်စသော အရှေ့တိုင်း ဘာသာများသို့လည်း ပြန်ဆိုထားကြ၏။ အင်္ဂလိပ်၊ ပြင်သစ်၊ ဂျာမန်၊ အီတာလျံစသော ဥရောပဘာသာရပ်များသို့လည်း ပြန်ဆိုထားကြ၏။ ထို့ကြောင့်ပင် ဓမ္မပဒသည် ဗုဒ္ဓကျမ်းဂန်များအနက် အကျော်ကြားဆုံးဖြစ်နေ၏။ အကျိုးအပြုဆုံး ဖြစ်နေ၏။

“ဓမ္မပဒ”ဟူသော ဝေါဟာရကို ဥရောပပညာရှင်တို့က ဘာသာတရား၏ အခြေခံ၊ ဘာသာတရား၏လမ်းစဉ်၊ တရားအစု ဟူ၍ အနက်ဖော်ကြကုန်၏။

ပိဋကတ်တွင် စုံစမ်းကြည့်ရာ ဒီဃနိကာယ်၊ သံယုတ္တနိကာယ်၊ အင်္ဂုတ္တရနိကာယ်နှင့် သုတ္တနိပါတ်ကျမ်းတို့၌ “ဓမ္မပဒ”ကို တွေ့ရ၏။ ဒီဃနိကာယ် နှင့် အင်္ဂုတ္တရနိကာယ်တွင် “အနဘိဇ္ဈာ၊ အဗျာပါဒ၊ သမ္မာသတိ၊ သမ္မာသမာဓိ” တို့ကို “ဓမ္မပဒ” ဆိုလေသည်။ အဋ္ဌကထာတို့၌ “ဓမ္မပဒ”ကို “ဓမ္မကောဋ္ဌာသ”ဟု ရှင်မဟာဗုဒ္ဓဃောသ ဖွင့်ပြထား၏။ သံယုတ္တနိကာယ် အဋ္ဌာကထာတွင် ဗုဒ္ဓဝစနအားလုံးကို “ဓမ္မပဒ”ဟု ဆို၏။ သုတ္တနိပါတ် အဋ္ဌကထာ၌မူ “နိဗ္ဗာနဓမ္မ၏အကြောင်း  (သို့မဟုတ်) လမ်းစဉ်”ဟု ဖော်ပြ၏။ အားလုံးကို ခြုံ၍ ကြည့်လျှင် "ဓမ္မပဒ"ကို သူတော်စဉ်တို့ကျင့်ရာလမ်းကြောင်းဟု ပြန်ဆိုနိုင်မည်ဖြစ်သည်။

ဤဓမ္မပဒကျမ်းပေါ်ပေါက်သော ကာလကို အတိအကျပြောရန် မလွယ်ချေ၊ ပညာရှင်တို့ ချင့်တွက်ကြသည်မှာ -

(၁) အေဒီ ၁ ရာစု အဆုံး၊ သို့မဟုတ် အေဒီ ၂ ရာစု အစလောက်တွင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့သော မိလိန္ဒပဥှာကျမ်း ဩပမ္မကထာ၊ ပဉ္စမပိုင်း၌၊ ဓမ္မပဒဟူသော ကျမ်းညွှန်းနှင့်တကွ ယင်ကျမ်းလာဂါထာများ ကိုးကားထားသည်ကို တွေ့ရ၏။

(၂) ဘီစီ ၂ ရာစုတွင်ပေါ်သော “မဟာဝတ္ထု”၌ “ဓမ္မပဒေသု သဟဿဝဂ္ဂံ” ဟူသော စကားကို တွေ့ရ၏။

(၃) တတိယသံဂါယနာတွင် ဟောကြားခဲ့သော “ကထာဝတ္ထု”ကျမ်း၌ ဂါထာများစွာ ကိုးကား ဖော်ပြ၏။ ထိုဂါထာတို့ အနက်အချို့မှာ ဤဓမ္မပဒကျမ်း၌သာ ပါရှိလေသည်။

(၄) ဒီပဝံသ နှင့် မဟာဝံသ ကျမ်းများအရ နိဂြောဓသာမဏေထံမှ ဓမ္မပဒ၊ အပ္ပမာဒဝဂ်လာဂါထာများကို နာကြားရမှ အသောကမင်းကြီး ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်ဖြစ်လာသည်ဟု သိရ၏။

ဤအချက်အားလုံးကို စုရုံး ဆင်ခြင်ကြည့်လျှင် ဓမ္မပဒကျမ်းသည် မိလိန္ဒပဥှာ၊ မဟာဝတ္ထု၊ ကထာဝတ္ထုကျမ်းတို့ မပေါ်မီကပင် ရှိနှင့်ပြီးဟု သိနိုင်၏။ ထို့ကြောင့် ပထမသံဂါယနာ (ဘီစီ ၄၈၃) နှင့် တတိယသံဂါယနာ (ဘီစီ ၂၄၀) အကြားတွင် ဓမ္မပဒကျမ်း ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။

ဓမ္မပဒကျမ်းကို မည်သူပြစုသလဲဟူသော အမေးကိုလည်း အတိအကျ ဖြေရန် မလွယ်ချေ။ ခုဒ္ဒကနိကာယ်အဝင် မဟာနိဒ္ဒေသကျမ်း နှင့် ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ်ကျမ်းတို့ကို ရှင်သာရိပုတြာ ဟောသည်။ ကထာဝတ္ထုကျမ်းကို ရှင်မဟာမောဂ္ဂလိပုတ္တတိဿထေရ် ဟောသည်ဟု သိရ၏။ ကျန် ကျမ်းဂန်များကိုမူ ယင်းသို့ ထူးခြားစွာ ဖော်ပြသည်ကို မတွေ့ရချေ။ ထို့ကြောင့် ဓမ္မပဒနှင့်တကွ ကျမ်းအများကို သံဂါယနာတင် မထေရ်များက စုပေါင်း စီစဉ်ခဲ့သည်ဟု ဆိုရန်ရှိချေသည်။

ဤဓမ္မပဒကျမ်းတွင် ဂါထာပေါင်း ၄၂၃ ဂါထာ ပါဝင်၏။ ယင်းဂါထာတို့ကို ဝဂ်ပေါင်း (၂၆)ဝဂ် ခွဲခြားထား၏။ ဝဂ်ခွဲပုံမှာ အကောင်းအဆိုး၊ အကျိုးအပြစ်စသည်ဖြင့် စုံပြု၍ရသော ဂါထာများကို စု၍ ‘ယမကဝဂ်’ဟု သတ်မှတ်၏။ အကြောင်းအရာအလိုက် သို့မဟုတ် ဝေါဟာရတူညီသော ဂါထာများအလိုက် စိတ္တဝဂ်၊ ပုပ္ဖဝဂ်၊ ဗာလဝဂ်၊ ပဏ္ဍိတဝဂ် စသည်ဖြင့် သတ်မှတ်၏။ စိတ္တဝဂ်၌ စိတ်၏ သဘောသဘာဝများ စိတ်၏ စွမ်းရည်များ၊ စိတ်ကိုထိန်းသိမ်းလျှင် အကျိုးရှိကြောင်းများကို ဖော်ပြ၏။ ပုပ္ဖဝဂ်၌ ပျားကို ပမာပြု၍ ကျင့်ဆောင် လိုက်နာချက်များကို ဟောထား၏။ ဗာလဝဂ်စသည်၌လည်း နည်းတူပင်။

အထက်ပါကဲ့သို့ သတ်မှတ်၍မရ၊ အထွေထွေ အရောရော ရှိသော ဂါထာတို့ကိုမူ ပကိဏ္ဏကဝဂ်ဟု တစ်စုပြုထား၏။ အထွေထွေပိုင်း ဟူလို၏။

စင်စစ် ဓမ္မပဒကျမ်းသည် လေ့လာစရာအကောင်းဆုံး ကျမ်းစာ ဖြစ်၏။ တစ်စုံတစ်ယောက်က “ကျွန်တော်ဘာသာရေးစာအုပ်ကလေး ဘာလေး ဖတ်ရှုလေ့လာချင်ပါတယ်၊ ဘယ်စာအုပ်ဖတ်ရလျှင် ကောင်းမလဲ”ဟု မေးလျှင် ဤဓမ္မပဒကို ညွှန်ဖြစ်အောင် ညွှန်ပါလေ၊ စင်စစ် ဓမ္မပဒသည် အခြေခံအကျဆုံးကျမ်း ဖြစ်သလို ထိပ်တန်းအကျဆုံးကျမ်းလည်း ဖြစ်ပါသည်။

ဓမ္မပဒပါဠိကျမ်းကို ရှင်မဟာဗုဒ္ဓဃောသက ဇာတ်ကြောင်း ဝေဝေဆာဆာဖြင့် အဋ္ဌကထာ ဖွင့်ဆိုခဲ့၏။ အလွန် စိတ်ဝင်စားဘွယ်ရာ ဇာမ်လမ်းများ ပါဝင်၏။ လူ့သဘောသည် အခက်ထက် အလွယ်ကို ပို၍ ကြိုက်၏။ သဘောတရားထက် ဝတ္ထုဇာတ်လမ်းကို ပို၍ နှစ်သက်တတ်၏။ ထို့ကြောင့် ဓမ္မပဒဆိုလျှင် အဋ္ဌကထာကိုသာ လူသိများလေသည်။ ပါဠိတော်ကို အဋ္ဌကထာက ဖော်ပေးသော်လည်း လူအများသည် အဋ္ဌကထာ၌ မှေးမှိတ်နေကြ၏။ ဇာတ်လမ်းဆုံးသောအခါ သိချင်မှု သိချင်စိတ် ပြေလိုက်တတ်ကြ၏။ ပါဠိတော်ဩဝါဒကို မခံယူဖြစ်ကြတော့ချေ။ ထို့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဓမ္မပဒပါဠိထက် ဓမ္မပဒ အဋ္ဌကထာက ပို၍ ခေတ်စားလေသည်။

ဓမ္မ၏ ပန်းတိုင်သည် နိဗ္ဗာန်ပင်ဖြစ်၏။ ဓမ္မကို မြင်သိသော ပညာရှိသည် သမထ ဝိပဿနာဈာန်နှစ်ပါးဖြင့် ကိလေသာကို ရှို့မြိုက်ကြိုးကုတ် လုံ့လထုတ်ပြီးလျှင် ယောဂလေးပါး ကုန်ခန်းရာ နိဗ္ဗာန်အရောက် တက်လှမ်းသည် ဖြစ်ပေသည်။ ထိုနိဗ္ဗာန်ခရီးသွား ပညာရှင်သည် “ဤ(သုံးဆယ့်နှစ်ကောဋ္ဌာသ)ခန္ဓာကိုယ်ကို အိုးနှင့်တူ၏ဟု ဉာဏ်နှင့် သက်ဝင်စေလျက် ပညာလက်နက်ဖြင့် ကိလေသာမာရ်ကို တိုက်ခိုက်ကာ အောင်ပွဲခံ၏။” “သေမင်းမျက်ခြည်ပြတ်ရာ” နိဗ္ဗာန်သို့သွား၏။ သို့ဖြစ်သောကြောင့် ဓမ္မပဒကို နိဗ္ဗာန်လမ်းညွှန်တစ်ဆူ ဟူ၍လည်း ဆိုနိုင်လောက်ပေသည်။

အချုပ်ကိုဆိုရလျှင် ယနေ့ကမ္ဘာတွင် နိုင်ငံအချင်းချင်း သူတလူငါတမင်းဖြစ်ကာ ရန်မီးတဖွားဖွား ရန်ငွေ့တလူလူ ဖြစ်နေကြရာ ငြိမ်းချမ်းရေးစစ်စစ်ကို သတ္တဝါတိုင်း တောင့်တနေကြခိုက် ဖြစ်ပေသည်။ ဤအရေး၌ ဓမ္မပဒလာ ဗုဒ္ဓဝစန ဩဝါဒကထာတို့သည် အရေးပါ အခါသင့်လှပါသည်။ သူငါ့ကို ညှဉ်းဆဲစော်ကားဖူးသည်၊ အနိုင်ကျင့်ဖူးသည် စသည်ဖြင့် ရန်ငြိုးဖွဲ့နေသမျှ ကာလပတ်လုံး လောကငြိမ်းချမ်းရေးကို မရနိုင်။ တစ်ဖက်က နိုင်လိုမင်းထက် ပြုဖူးသမျှကို ပြည်ဖုံးကားချနိုင်မှသာ ငြိမ်းချမ်းသာယာမှုကို ရနိုင်ကြပေမည်။ “ဤလောက၌ ရန်တုံ့မူခြင်းဖြင့် ရန်တို့သည် အဘယ်အခါမှ မပြေငြိမ်းနိုင်ကုန်၊ ရန်တုံ့မမူခြင်းဖြင့်သာ ရန်ပြေငြိမ်းနိုင်ကုန်၏။ ဤသဘောကား အစဉ်အလာသဘောပေတည်း” ဟူ၍ ကမ္ဘာ့ငြိမ်းချမ်းရေးအကျိုးပြု ဥပဒေကို ဓမ္မပဒက ပြညွှန်လျက် ရှိချေသည်။ 

လိုရင်းကိုဆိုရလျှင် ဓမ္မပဒကျမ်းသည် ဗုဒ္ဓဓမ္မ၏ အနှစ်သာ အပြည့်အဝရှိသောကြောင့်တစ်ကြောင်း၊ စာပေရေးရာ ဂုဏ်ရသတို့နှင့် စုံလင်လှသောကြောင့်တစ်ကြောင်း၊ ကမ္ဘာ့နီတိကျမ်းကြီးတစ်ဆူဟု ဆိုလောက်သော ဝိသေသတို့နှင့် စုံလင်လှသည်ကတစ်ကြောင်း၊ အက္ခရာအမျိုးမျိုး၊ မူကွဲအစုံစုံ ပြန်ဆိုသည့် ဘာသာအရပ်ရပ်တို့နှင့် ကမ္ဘာအနှံ့ ထင်ရှားသော ကျမ်းတစ်ဆူဖြစ်သည်က တစ်ကြောင်းကြောင့် ဗုဒ္ဓဓမ္မဆိုင်ရာ စာပေကျမ်းဂန် မြောက်မြားစွာတို့အနက် ဓမ္မပဒကျမ်းသည် ပါဠိစာပေတွင် အထင်ရှား အကျော်ကြားဆုံးဖြစ်၍ ဘာသာအများဆုံးဖြင့် ပြန်ဆိုလေ့လာအပ်သော လမ်းညွှန်တစ်ဆူအနေဖြင့် အထူးကဲအကျော်ကြားဆုံးသော ကမ္ဘာသိ ကမ္ဘာသုံး ကျမ်းတစ်စောင်အဖြစ် ကမ္ဘာတွင် ထင်ပေါ်လျက်ရှိပေသတည်း။

မေတ္တာဖြင့်

Thein Naing Ohn (20.3.2021)

မာတိကာနိဒါန်း ကောက်နုတ်ချက်များ

၁။အလောင်းတော်အမည်= သုမေဓာရှင်ရသေ့။

၂။ပါရမီဖြည့်ရာ ကမ္ဘာအရေအတွက်= လေးသင်္ချေနှင့် ကမ္ဘာတစ်သိန်း။

၃။ဗျာဒိတ်ပေးသော ဘုရားရှင်= ဒီပင်္ကရာမြတ်စွာဘုရား။

၄။ပါရမီ-၃.ပါး= ဒါနပါရမီ၊ ဒါနဥပပါရမီ၊ ဒါနပရမတျထပါရမီ။

၅။စွန့်ခြင်းကြီး-၅.ပါး= ဓနပရိစ္စာဂ၊ ပုတ္တပရိစ္စာဂ၊ ဘရိယပရိစ္စာဂ၊ အင်္ဂပရိစ္စာဂ၊ ဇီဝိတပရိစ္စာဂ။

၆။သေတကေတုနတ်သားဘဝဖြင့် နတ်စည်းစိမ်ကို ခံစားရာ၌ လူတို့၏အရေအတွက်= ၅၇ ကုဋေ အနှစ်၆သန်း။

၇။ဘုရားဖြစ်တော်မူပါရန် နတ်, ဗြဟ္မာတို့ တောင်းပန်အပ်သောစကားရပ်= အလောင်းမင်း - ဘုရား ဖြစ်အ့ံသောအခါ တန်ပါပြီ။ လောကသုံပါး၌ လူ, နတ်, ဗြဟ္မာ သတ္တဝါတို့၏ အကျိုးငှာ လူ့ပြည်သို့ ဆင်း၍ ဘုရားဖြစ်တော်မူပါ။

၈။ဘုရားလောင်းဖွားတော်မူရာ တိုင်းပြည်, လ, နေ့, နက္ခတ်= ကပိလဝတ်ပြည်, သောကြာနေ့, ၀ိသာခါနက္ခတ်-ကဆုန်လ။

၉။သုံးဆောင်ခံစားသော ရွှေနန်း-၃.ဆောင်= ရမ္မ, သုဘ, သုရမ္မ။

၁၀။ခံစားသောမင်းသမီး အရေအတွက်= ယသော်ဓရာအမှူးရှိသော မင်းသမီးအပေါင်း လေးသောင်း။

၁၁။ကြည့်ခြင်းကြီး-၅.ပါး= ကာလ, ဒီပ, ဒေသ, ကုလ, မာတုအာယုပရိစ္ဆေဒ။

၁၂။နိမိတ်ကြီး-၄.ပါး= သူအို, သူနာ, သူသေ, ရဟန်း။

၁၃။ဒုက္ကရစရိယာ ကျင့်တော်မူသည့် နှစ်အရေအတွက်= ခြောက်နှစ်။

၁၄။ဃာနာနို့ဆွမ်း အလှူခံရာဌာန= အဇပါလညောင်ပင်ရင်း။

၁၅။လှူဒါန်းသူ= သုဇာတာသူဌေးသမီး။

၁၆။ဘုဉ်းပေးရာဌာန= နေရ ဉ္ဇရာမြစ်ကမ်းနား။

၁၇။မဟာဗောဓိမဏ္ဍိုင်သို့ ကြွတော်မူရာ ရှေးဦးစွာ ဝင်အံ့ဟု ကြံရွယ်သောအရပ်= တောင်အရပ်။

၁၈။ရပ်တော်မူသောအရပ်= အရှေ့မြောက်ထောင့်အရပ်(တစ်နည်း)အရှေ့အရပ်။

၁၉။မြက်ရှစ်ဆုပ်လှူဒါန်းသူ= သုဒ္ဓိယငစင်(သောတ္ထိယ မောင်ချမ်းသာ)။

၂၀။ဉာဏ်တော်-၃.ပါးနှင့် ရရာကာလ=  (၁)ပုရိမယာမ်၌ ပုဗ္ဗေနိ၀ါသဉာဏ်

(၂)မဇ္ဈိမယာမ်၌ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ်

(၃)ပစ္ဆိမယာမ်၌ အာသဝက္ခယဉာဏ်

၂၁။တန်းခိုးပြာဋိဟာ ပြတော်မူခြင်း၏ ရည်ရွယ်ချက်= တိတ္ထိတို့ကို နှိမ်နင်းခြင်း အလို့ငှါ။

၂၂။ပြတော်မူရာအရပ်=  သာဝတ္ထိပြည်အနီး ကဏ္ဍအမည်ရှိသော ဥယျာဉ်စောင့်သည် စိုက်အပ်သော သရက်ပင်၏ အရင်း။

၂၃။နတ်ပြည်သို့ ကြွရောက်၍ အဘိဓမ္မာဒေသနာ ဟောကြားပုံအစီအစဉ်= ဘုရားရှင်သည် သုံးဖဝါးမျှနင်း၍ တာဝတိံသာနတ်ပြည်သို့ ကြွတော်မူပြီးလျှင် ပင်လယ်ကသစ်ပင်၏ အရင်း, ခင်းထားအပ်သော ပဏ္ဍုကမ္ဗလာ ကျောက်ဖျာထပ်၌ နေမင်းကဲ့သို့ တင့်တယ်စွာ နေတော်မူလျက် အဘိဓမ္မာဒေသနာကို ဟောကြားတော်မူပါသည်။

၂၄။ပဏ္ဍုကမ္ဗလာကျောက်ဖျာခင်းရာဌာန= ပင်လယ် ကသစ်ပင်ရင်း။

၂၅။အဘိဓမ္မာဒေသနာမြတ်ကို ဟောကြားရာ၌ အကြီးအမှူးပြုသော နတ်သား၏အမည်နှင့် လ-အပိုင်းအခြား= သန္တုဿိတနတ်သား, ၀ါတွင်း-၃.လ။

၂၆။အဘိဓမ္မာ-၇.ကျမ်းတွင် တိက်, ဒုက် ပါဝင်သောကျမ်းအမည်= ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း။

၂၇။ဓမ္မသင်္ဂဏီကျမ်း၏ ကဏ္ဍ-၄.ပါး= စိတ္တုပ္ပါဒကဏ္ဍ၊ ရူပကဏ္ဍ၊ နိက္ခေပကဏ္ဍ၊ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍ။

၂၈။၀ိတ္ထာရနယကို ဟောရာဒေသ =  တာဝတိံသာနတ်ပြည်

     ဟောသောပုဂ္ဂိုလ် = မြတ်စွာဘုရား

      တရားနာပရိသတ် =  သန္တုဿိတနတ်သားအမှူးရှိသော စင်္ကြာဝဠာတိုက်တစ်သောင်းမှ နတ်, ဗြဟ္မာအပေါင်း။

၂၉။သင်္ခေပနယကို ဟောရာဒေသ =  စန္ဒကူးတော

       ဟောသောပုဂ္ဂိုလ် = မြတ်စွာဘုရား

        တရားနာပရိသတ် =  အရှင်သာရိပုတ္တရာ။

၃၀။နာတိ၀ိတ္ထာရ, နာတိသင်္ခေပနယကို 

       ဟောရာဒေသ =  သင်္ကဿနဂိုရ်ပြည်

        ဟောသောပုဂ္ဂိုလ် = အရှင်သာရိပုတ္တရာ

        တရားနာပရိသတ် =  လင်းနို့သား ဖြစ်ခဲ့ဖူးသော ရဟန်းငါးရာ။

၃၁။စရိယ-၃.ပါး= လောကတ်ထစရိယ၊ ဉာတတ်ထစရိယ၊ ဗုဒ်ဓတ်ထစရိယ။

၃၂။နိဒါန်း-၂.ပါး အဓိပ္ပါယ်(အထူး)

 (၁) အဘိဓမ္မာကိုသိကြောင်းဖြစ်သော သဗ္ဗညုတဉာဏ်ကို ဖြစ်စေ တတ်သော ပါရမီ, စာဂ, စရိယတို့သည် အဓိဂမနိဒါန်း။ [နိယတဗျာဒိတ်ကို ရသည်မှစ၍ ဗောဓိပင်နှင့် ရွှေပလ္လင် တိုင်အောင် သောကာလသည် အဓိဂမနိဒါန်း ] ။

(၂) အဘိဓမ္မာကို ဟောကြောင်းဖြစ်သော ဒေသနာဉာဏ်ကို ဖြစ်စေတတ်သော ပါရမီ, စာဂ, စရိယတို့သည် ဒေသနာနိဒါန်း။ [ဗောဓိပင်နှင့် ရွှေပလ္လင်ကစ၍ ပ ဉ္စဝဂ္ဂီငါးဦးတို့ကို ဓမ္မစကြ်ာတရား ဟောတော်မူသည့် တိုင်အောင်သောကာလသည် ဒေသနာနိဒါန်း] ။

၃၃။နိဒါန်း-၃.ပါး အဓိပ္ပါယ်(အထူး)

 (၁) နိယတဗျာဒိတ်ကို ရသည်မှစ၍ တုသိတာနတ်ပြည်၌ သေတကေတုနတ်သား ဖြစ်သည့် တိုင်အောင်သော ကာလသည် အဘိဓမ္မာဒေသနာတော် ဖြစ်ခြင်း၏ ဝေးသောအကြောင်း ဖြစ်သောကြောင့် ဒူရေနိဒါန်း မည်၏။

(၂) တုသိတာနတ်ပြည်မှ စ၍ တာဝတိံသာနတ်ပြည် ပင်လယ်ကသစ်ပင်၏ အရင်း၌ ခင်းထားအပ်သော ပဏ္ဍုကမ္ဗလာကျောက်နေရာထက်သို့ ရောက်သည့် တိုင်အောင်သောကာလသည် အဘိဓမ္မာ ဒေသနာဖြစ်ခြင်း၏ မနီးမဝေးလွန်းသောကြောင့် အဝိဒူရေနိဒါန်း မည်၏။

(၃) ကျောက်နေရာထက်သို့ ရောက်သည်မှစ၍ “ကုသလာဓမ္မာ” စသည်ဖြင့် ဟောတော်မမူမီ တိုင်အောင်သောကာလသည် အဘိဓမ္မာဒေသနာဖြစ််ခြင်း၏ နီးစွာသော အကြောင်းဖြစ်သောကြောင့် သန္တိကေနိဒါန်း မည်၏။

၃၄။ဝေနေယျနှင့် သတ္တဝါအထူး= ယခု ဘုရားဆုံးမဟောချွတ်၍ ယခုဘဝဖြစ်စေ, နောင်ဘဝအဆက်ဆက်၌ ဖြစ်စေ မဂ်, ဖိုလ်ကို ရထိုက်သော ပုဂ္ဂိုလ်သည် ဝေနေယျ မည်၏။ မရထိုက်သော ပုဂ္ဂိုလ်သည် သတ္တဝါ မည်၏။

မာတိကာမည်ပုံ

-မာတာဝိယာတိ မာတိကာ--အမိနှင့်တူသောကြောင့် ‘မာတိကာ’ မည််၏။

(အမိသည် သားကိုဖြစ်စေသကဲ့သို့ မာတိကာသည်လည်း နိဒ္ဒေသကို ဖြစ်စေ၏။ ဤသို့ ဖြစ်စေတတ်သော သဘောအားဖြင့် တူသည်။)

-မာတိကာဝိယာတိ မာတိကာ--ရေမြောင်းနှင့်တူသောကြောင့် ‘မာတိကာ’ မည််၏။

(ရေမြောင်းသည်် လယ်, ကန်, ချောင်း စသည်သို့ သက်ဝင် (စီးဆင်း)သကဲ့သို့ မာတိကာသည် လည်း နိဒ္ဒေသသို့ အနက်အားဖြင့် သက်ဝင်တတ်သည်။ ဤသို့ သက်ဝင်ပုံ သဘောအားဖြင့့် တူသည်။)

(တနည်းကား=ရေမြောင်းသည် လယ်, ကန်, ချောင်း စသည်တို့နှင့် စပ်၍ဖြစ်သည်။ မာတိကာ သည်လည်း နိဒ္ဒေသနှင့် အနက်အားဖြင့် စပ်၍ဖြစ်သည်။ ဤသို့ စပ်၍ဖြစ်ပုံ သဘောအားဖြင့် တူသည်။)

ပဒဘာဇနီမည်ပုံ

မာတိကာ၌ လာသောပုဒ်တို့ကို အကျယ််ဝေဖန်ပြသော ပါဠိရပ်တို့သည် ‘ပဒဘာဇနီ’ မည်၏။

တိကမာတိကာ မည်ပုံ

ပရမတ္ထတရားတို့ကို သုံးစု, သုံးပဒပြု၍ ဟောရာ ဟောကြောင်းဖြစ်သော မာတိကာကို ‘တိက မာတိကာ’ ဟုခေါ်သည်။

ဒုကမာတိကာ မည်ပုံ

ပရမတ္ထတရားတို့ကို နှစ်စု, နှစ်ပဒပြု၍ ဟောရာ ဟောကြောင်းဖြစ်သော မာတိကာကို ‘ဒုက မာတိကာ’ ဟုခေါ်သည်။

Thein Naing Ohn (26.3.2021)

သမာဓိအဖွင့်

ကမ္မဋ္ဌာန်း ၂ မျိုး

ဗုဒ္ဓရှင်တော်မြတ်ကြီး၏ ဒေသနာတော်၌ သမထကမ္မဋ္ဌာန်း၊ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာန်း ဟူ၍ နှစ်မျိုးရှိသည်။ ဤကျမ်း၌ သမထကမ္မဋ္ဌာန်းတရားကိုသာလျှင် ဖွင့်ပြပါမည်။

ကမ္မဋ္ဌာန်းဟူသောအဓိပ္ပါယ်

ကမ္မဋ္ဌာန်းဟူသည်မှ အလုပ်သာလျှင် တည်ရာဖြစ်၏။ ထို့ကြောင့် (ကမ္မဋ္ဌာန) ကမ္မဌာန်းမည်၏။ တနည်းအားဖြင့် ဘာ၀နာလုပ်ငန်း၏ တည်ရာဖြစ်၏။ ထို့ကြောင့် ကမ္မဋ္ဌာန်းမည်၏။ ထို့ကြောင့် ကမ္မဋ္ဌာန်းဟုခေါ်သည်။

သမထဟူသောအဓိပ္ပါယ်

ကာမစ္ဆန္ဒ၊ ဗျာပါဒ၊ ထိနမိဒ္ဓ၊ ဥဒ္ဓစ္စ၊ ကုက္ကုစ္စ၊ ၀ိစိကိစ္ဆာတည်းဟူသော (စျာန်၏) ဆန့်ကျင်ဘက်နိ၀ရဏတရားတို့ကို ငြိမ်းအေးစေတတ်၏။ ထို့ကြောင့် သမထမည်၏။

သမာဓိဟူသောအဓိပ္ပါယ်

စိတ်နှင့်ယှဥ်တတ် စေတသိက်တရားတို့ကို ကသိုဏ်းစသည့် တစ်ခုတည်းသော အာရုံ၌ မဖောက်မပြန် အညီအညွတ်ထားခြင်းသည် သမာဓိမည်၏။ တနည်းအားဖြင့် ကသိုဏ်းစသည့် အာရုံတခုခု၌ စိတ်ကို တပြိုင်နက် စုစည်း၍ ထားသောကြောင့် တည်ငြိမ်သော စိတ်ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ယင်းတည်ငြိမ်မှုကို သမာဓိဟုခေါ်သည်။

မည်သည့်အာရုံ၌မဆို စိတ်အစဉ် စူးစိုက်နေသောကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော စိတ်တည်ငြိမ်မှုကို သမာဓိဟုခေါ်သည်။ သို့သော် ကောင်းသောအာရုံ၊ မကောင်းသော အာရုံဟူ၍ ရှိရာ ကောင်းသော အာရုံ၌ စူးစိုက်၍ ဖြစ်ပေါ်လာသော တည်ငြိမ်မှုကိုသာလျှင် (မှန်ကန်သော တည်ငြိမ်မှုဖြစ်၍) အလိုရှိအပ်သည်။

သမာဓိသည် သမ္ပယုတ်(စေတသိက်)တို့ကို အာရုံအမျိုးမျိုးသို့ မပျံ့လွင့်စေခြင်း လက္ခဏာရှိသည်။ အာရုံအမျိုးမျိုးတို့ ပျံ့လွင့်စေတတ်သော ဥဒ္ဓစ္စကို ဖျက်ဆီးခြင်းကိစ္စ (ရသ) ရှိသည်။ ဥဒ္ဓစ္စကို ဖျက်ဆီးနိုင်စွမ်းသော အစွမ်းသတ္တိနှင့်ပြည့်စုံသော ဂုဏ်ရှိသည်။ မတုန်မလှုပ်သောအားဖြင့် ဉာဏ်၌ရှေ့ရှုထင်ခြင်းရှိသည်။ သုခသည် သမာဓိ၏ နီးစွာသော အကြောင်းရှိသည်။

သမာဓိအပြားကို အဘိဓမ္မာ အဋ္ဌကထာတို့၌ များစွာဖြင့် ပြထားသည်။ သို့သော် သမာဓိသည် “အ၀ိက္ခေပလက္ခဏာ” သာမညအားဖြင့် တပါးတည်းသာဖြစ်သည်။

(အ၀ိက္ခေပလက္ခဏာဟူသည်မှာ မပျံ့လွင့်ခြင်း။ သမ္ပယုတ်တရားတို့ကို မပျံ့လွင့်စေခြင်း သဘောဖြစ်သည်။)

ဝိသေသလက္ခဏာကို လိုက်၍ခွဲလျှင် ဥပစာသမာဓိ၊ အပ္ပနာသမာဓိ၊ လောကီသမာဓိ၊ လောကုတ္တရာသမာဓိ၊ ပရိတ္တသမာဓိ၊ မဟဂ္ဂသမာဓိ၊ အပ္ပမာဏသမာဓိဟူ၍ များစွာရှိသည်။ လိုရင်းအားဖြင့် လောကီသမာဓိ၊ ‌လောကုတ္တရာသမာဓိဟူ၍ နှစ်ပါးသာတည်း။

ဤသမထကမ္မဋ္ဌာန်း၌ လောကီသမာဓိသာ လိုရင်းဖြစ်သည်။ သမထဘာဝနာ ဝိပဿနာ ဘာဝနာဟူ၍ နှစ်ပါး၊ သမထယာနိက၊ ဝိပဿနာယာနိကဟူ၍ နှစ်ပါးရှိရာတွင် ဤကျမ်း၌ သမထဘာဝနာ၊ သမထယာနိကသာလိုရင်းဖြစ်သည်။

သမထကမ္မဋ္ဌာန်းသည် သမာဓိတည်ဆောက်ရေးလုပ်ငန်းစဉ်ကြီးသက်သက် ဖြစ်သည်။ ဤနေရာ၌ လောကီနှင့် လောကုတ္တရာသမာဓိတည်ဆောက်ပုံချင်း ကွဲထွက်သွားပုံကို နှလုံးသွင်းထားရန်လိုသည်။

သမထဘာဝနာဟူသည်မှာ သမာဓိအလုပ်သက်သက် ဖြစ်သည်။ ဝိပဿနာ ဘာဝနာသည် သတိအလုပ်သက်သက် ဖြစ်သည်။

လောကီသမာဓိ တည်ဆောက်ရေးလုပ်ငန်း၌ သမထကမ္မဋ္ဌာန်းကြီးလေးဆယ်လုံး ပဓာနအရင်းခံဖြစ်သည်။

လောကုတ္တရာ သမာဓိတည်ဆောက်ရေး၌ သတိပဌာန်တရားလေးပါးသည် ပဓာနအရင်းခံ ဖြစ်သည်။ တရားကိုယ်အားဖြင့် လောကုတ္တရာစိတ်ရှစ်ခု၌ရှိသော သတိစေတသိက်တစ်ခုသာတည်း။

ထို့ကြောင့် သမထကမ္မဋ္ဌာန်းသည် သမာဓိတည်ဆောက်ရေး လုပ်ငန်းသက်သက်၊ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာန်းသည် သတိတည်ဆောက်ရေး လုပ်ငန်းသက်သက်ဖြစ်သည်။ သို့သော် သတိသည် လုပ်ငန်း နှစ်ရပ်စလုံး၌ ယှဉ်သည်။

ထို့ကြောင့် သမထနှင့် ဝိပဿနာတို့ကို ဤနေရာ၌ကွဲပြားအောင် ခွဲခြားနှလုံးသွင်းထားရန်လိုသည်။ သို့မှသာ ကမ္မဋ္ဌာန်း နှစ်ရပ်တို့ ထွေးရောယှက်တင် မရှိဘဲ လက်တွေ့လုပ်ဆောင်ရာ၌ လွယ်ကူစေနိုင်သည်။

သမထကမ္မဋ္ဌာန်း၊ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာန်းတို့သည် ဘုရားရဟန္တာစသည့် အရိယာအရှင်မြတ်တို့ အစဉ်မှီဝဲအပ်သော ဥစ္စာရတနာဖြစ်၍ ပေါ့ပေါ့တန်တန် သဘောထားခြင်း၊ စားသောက်ကောင်းရုံ၊ သံသရာခရီးသွားကောင်းရုံ အားထုတ်ခြင်းမျိုး မဖြစ်သင့်။

ဘာဝနာဟူသည်မှာ ပွားခြင်း၊ ပွားများခြင်းပင်ဖြစ်၏။ သမထကိုပွားလျှင် သမထဘာဝနာမည်၏။ ဝိပဿနာကိုပွားလျှင် ဝိပဿနာဘာဝနာမည်၏။

အခြေခံသဘောအားဖြင့် ကမ္မဋ္ဌာန်းလေးဆယ်၊ ဝိပဿနာဆယ်ပါး၊ မည်သည့်အရာကို ပွားပွား ဘာဝနာဖြစ်သည်။ ဆိုလိုသည်မှာ ပွားများအောင် အားထုတ်မှသာ ဘာဝနာဟုခေါ်နိုင်သည်။ ပွားများလာအောင် အားထုတ်ခြင်း မရှိလျှင် ဘာဝနာဟု မခေါ်ဆိုနိုင်။

ဗုဒ္ဓရှင်တော်မြတ်ကြီး၏ ဘာဝနာ အလုပ်စခန်းတို့သည် အလွန် သိမ်မွေ့ခက်ခဲနက်နဲသောကြောင့် သာမာန်ပုဂ္ဂိုလ်တို့အတွက် ရည်ရွယ်၍ ဟောတော်မူခဲ့ခြင်းမဟုတ်။ တနည်းအားဖြင့် ခပ်သိမ်းသော သတ္တဝါတို့အတွက် ဟောတော်မူခဲ့ခြင်းမဟုတ်။ အမှန်စင်စစ်ကျွတ်ထိုက်သော ‌‌‌ဝေနေယျသတ္တဝါ တိဟိတ်ကလျာဏပုထုဇဉ်မဟာအာဇာနည် တို့အတွက် ရည်ညွှန်ထားခဲ့ခြင်းသာလျှင်ဖြစ်သည်။

ပကတိအားဖြင့် တိဟိတ်ပဋိသန္ဓေဖြစ်၍ သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာတည်းဟူသော သိက္ခာသုံးပါး၌ ညွှတ်နူးသော စိတ်ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်၊ သီလစင်ကြယ်၍ ခိုင်မြဲသော ပုဂ္ဂိုလ်တို့မှသာလျှင် ဘာဝနာအလုပ်စခန်း၌ အဟုတ်ပေါက်ရောက်နိုင်မည်ဖြစ်ပေသည်။

ဗုဒ္ဓရှင်တော်မြတ်ကြီး၏ ဘာဝနာအလုပ်စခန်းကို အားထုတ်လိုသော ယောဂီတို့သည် စင်ကြယ်သော သီလ၊ ခိုင်မြဲသော သီလ ရှိရမည်။ သီလဟူသည်၌ ယုတ်စွအဆုံး ငါးပါးသီလကို အသက်ထက်ဆုံး ဆောက်တည်ထားသူဖြစ်ရမည်။ ယင်းသို့သော သီလရှိသူတို့မှသာလျှင် ဤကမ္မဋ္ဌာန်းအလုပ်စခန်းကြီးကို အားထုတ်သင့်ပေသည်။

Thein Naing Ohn (10.9.2021)