Διαστάσεις

Κανόνες διαστάσεων

Πραγματικές διαστάσεις

Στα τεχνικά σχέδια αναγράφονται πάντα οι διαστάσεις που έχει το αντικείμενο στον πραγματικό κόσμο και όχι οι διαστάσεις που έχει στο χαρτί.

Στις διαστάσεις δεν αναγράφουμε μονάδες

Δηλαδή γράφουμε 10 και όχι 10 mm.

Μονάδες

Στο μηχανολογικό σχέδιο οι διαστάσεις είναι εξ ορισμού σε mm (χιλιοστά).

Σε όλα τα άλλα σχέδια (αρχιτεκτονικό, ηλεκτρολογικό κλπ) οι διαστάσεις είναι σε m (μέτρα) με 2 δεκαδικά ψηφία (ακρίβεια εκατοστού).

Γραμμές διαστάσεων

Για την αναγραφή των διαστάσεων χρησιμοποιούμε 2 είδη γραμμών, τις βοηθητικές και τις κύριες γραμμές διαστάσεων.

Οι βοηθητικές γραμμές είναι αυτές που ορίζουν την αρχή και το πέρας της κύριας γραμμής διάστασης.

Η κύριες γραμμές είναι αυτές που το μήκος τους υποδηλώνει τη διάσταση και η οποίες φέρουν και τον αριθμό.

Όλες οι γραμμές των διαστάσεων γίνονται με λεπτή γραμμή.

Βοηθητικές γραμμές

Είναι πάντα δύο και είναι πάντα παράλληλες μεταξύ τους.

Ξεκινούν από το αντικείμενο και προεκτείνονται προς τα έξω αλλά εκεί που ξεκινούν δεν το αγγίζουν (υπάρχει μια απόσταση 1 mm μεταξύ βοηθητικής γραμμής και ακμής του αντικειμένου).

Ομοίως, συνεχίζονται όσο χρειάζεται για να μπουν οι κύριες γραμμές διαστάσεων και μετά τελειώνουν 1 mm μετά την τελευταία κύρια.

Κύριες γραμμές

Οι κύριες γραμμές σχεδιάζονται κάθετα στις βοηθητικές.

Στα άκρα του έχουν βελάκια που η μύτη τους αγγίζει τις βοηθητικές. (Προσοχή: δεν πρέπει να τις διαπερνά, ούτε και να απέχει από αυτές. Πρέπει να τελειώνει ακριβώς εκεί).

Η μύτη του βέλους πρέπει να είναι γεμισμένη με μελάνι και να έχει μικρή γωνία (αιχμηρό βελάκι).

Οι κύριες γραμμές πρέπει να απέχουν 10 mm από την ακμή του αντικειμένου (ή από την προηγούμενη κύρια αν υπάρχουν πολλές μαζί).

Παρατήρηση: Η απόσταση αυτή μπορεί να παίζει (π.χ. να είναι 7 mm) αλλά το σημαντικό είναι να είναι σταθερή σε όλο το σχέδιο.

Ειδική περίπτωση (αλλά πολύ συνηθισμένη): Αν η απόσταση την οποία θέλουμε να διαστασιολογήσουμε είναι πολύ μικρή για να χωρέσει τον αριθμό τότε η κύρια γραμμή διάστασης μπαίνει εξωτερικά των βοηθητικών γραμμών με τα βελάκια να δείχνουν απ' έξω προς τα μέσα. Προεκτείνεται δε από τη μια πλευρά τόσο όσο χρειάζεται για να αναγραφεί ο αριθμός.

Τοποθέτηση και φορά αριθμών

Ο αριθμός μπαίνει πάνω από τη γραμμή (όχι κολλητά αλλά σε απόσταση 1 mm) και όσον το δυνατόν στο μέσον της. Δεν κόβει τη γραμμή.

Ο αριθμός έχει πάντα τη διεύθυνση τη γραμμής. Δηλαδή αν η γραμμή είναι κατακόρυφη ή διαγώνια ο αριθμός γράφεται επίσης κατακόρυφα ή διαγώνια.

Η φορά του αριθμού όταν γράφεται κατακόρυφα (ή διαγώνια) είναι από κάτω προς τα πάνω (ώστε να διαβάζεται με ελαφριά κλίση του κεφαλιού αριστερά).

Γενικά ο κανόνας λέει ότι όλες οι διαστάσεις πρέπει να μπορούν να διαβαστούν χωρίς να χρειαστεί να περιστρέψουμε το χαρτί.

Παρατήρηση: Όταν η κύρια γραμμή διάστασης είναι εξωτερική και διαγώνια τότε μπορούμε να αλλάξουμε διεύθυνση στην άκρη της, εκεί που μπαίνει ο αριθμός, και να τη συνεχίσουμε οριζόντια. Αυτή η περίπτωση είναι πολύ συνηθισμένη στους κύκλους όπως θα αναλυθεί παρακάτω.

Δεν χρησιμοποιούμε ακμές του αντικειμένου σαν βοηθητικές γραμμές

Πρέπει πάντα να προσπαθούμε να προεκτείνουμε την ακμή με μια βοηθητική γραμμή (εκτός φυσικά αν αυτό δεν είναι εφικτό).

Οι διαστάσεις πρέπει να μπαίνουν έξω από το σχέδιο

Αποφεύγουμε όσο μπορούμε να βάζουμε διαστάσεις μέσα στο αντικείμενο (εκτός φυσικά αν αυτό δεν είναι εφικτό).

Δεν επιτρέπεται όμως με τίποτα να τοποθετήσουμε γραμμή διάστασης ακριβώς πάνω σε ακμή του αντικειμένου.

Ομοίως

Δεν επιτρέπεται με τίποτα να τοποθετήσουμε γραμμή διάστασης ακριβώς πάνω σε αξονική.

Καμιά γραμμή δεν πρέπει να τέμνεται με άλλη

Ειδικότερα:

• • Οι βοηθητικές γραμμές να μην τέμνονται μεταξύ τους. (Αυτό συνήθως δεν είναι πολύ εφικτό οπότε αυτός είναι ένας χαλαρός κανόνας. Με άλλα λόγια ίσως είναι καλύτερα να πούμε: "οι βοηθητικές να μην τέμνονται μεταξύ τους χωρίς λόγο").

• • Οι βοηθητικές γραμμές να μην τέμνουν ακμές του αντικειμένου (όπου αυτό είναι εφικτό. Κι αυτός είναι χαλαρός κανόνας).

• • Η κύρια γραμμή διάστασης δεν πρέπει να τέμνεται από καμία γραμμή (ούτε βοηθητική, ούτε ακμή του σχεδίου, ούτε άλλη κύρια γραμμή διάστασης).

  • Η κύρια γραμμή διάστασης πρέπει να είναι πάντα καθαρή (γιατί αλλιώς μπορεί να μπερδέψει τον κατασκευαστή).

  • Αυτός είναι πολύ αυστηρός κανόνας και δεν δέχεται εξαιρέσεις. Για το λόγο αυτόν οι μεγαλύτερες διαστάσεις γράφονται πάντα πιο έξω από τις μικρότερες (τις περιβάλλουν).

Μη ορατές ακμές

Δεν επιτρέπεται η αναγραφή διαστάσεων σε μη ορατές ακμές (διακεκομμένες).

Ο λόγος είναι προφανής: Ο μάστορας δεν μπορεί να μετρήσει κάτι που δεν βλέπει.

Αν δεν υπάρχει κανένας άλλος τρόπος να δοθεί αυτή η διάσταση τότε καταφεύγουμε σε τομή (όπου οι ακμές να είναι ορατές) και δίνουμε διαστάσεις εκεί.

Τομές

Στις διαγραμμισμένες επιφάνειες τομών δεν σχεδιάζουμε τίποτε, δηλαδή ούτε αξονικές, ούτε μη ορατές ακμές, και φυσικά ούτε διαστάσεις.

Στην ειδική περίπτωση που είμαστε αναγκασμένοι να βάλουμε διάσταση σε τεμνόμενη επιφάνεια πρέπει να σβήσουμε τη διαγράμμιση γύρω από τον αριθμό ώστε να είναι ευανάγνωστος.

Αξονικές

Οι αξονικές γραμμές αποτελούν φανταστικά στοιχεία του σχεδίου (δεν υπάρχουν δηλαδή πάνω στο αντικείμενο). Έτσι δεν είναι δυνατόν ο μάστορας να βάλει το μέτρο και να μετρήσει από μια αξονική. Για το λόγο αυτόν δεν μπορούμε να δίνουμε διαστάσεις από αξονικές.

Υπάρχει όμως μια εξαίρεση. Οι αξονικές που ορίζουν το κέντρο οπής κοχλία (τρύπας για βίδα δηλαδή) είναι συγκεκριμένα σημεία και απόλυτα μετρήσιμα. Πολλές φορές δε, σε διάφορα μηχανολογικά εξαρτήματα, μπορεί να μη μας ενδιαφέρουν τόσο πολύ οι εξωτερικές διαστάσεις του αντικειμένου όσο τα σημεία στα οποία μπαίνουν βίδες.

Για παράδειγμα όταν ένα εξάρτημα προορίζεται για να βιδωθεί σε κάποιο άλλο, ίσως δεν παίζει ρόλο το ακριβές σχήμα του αλλά σίγουρα παίζει ρόλο να ταιριάξουν οι οπές. Έτσι πολλές φορές παίρνουμε σαν κύρια σημεία αναφοράς των διαστάσεων, σημεία που ορίζονται από αξονικές.

Όταν λοιπόν θέλουμε να αναγράψουμε μία διάσταση από αξονική προεκτείνουμε την αξονική ως βοηθητική.

Κύκλοι και τόξα

Στους κύκλους μπορούμε να αναγράψουμε είτε τη διάμετρο είτε την ακτίνα.

Για τη διάμετρο χρησιμοποιούμε μόνο μια κύρια γραμμή διάστασης που τα βελάκια της εφάπτονται στον κύκλο εσωτερικά (ή εξωτερικά αν ο χώρος δεν είναι αρκετός).

Για την ακτίνα χρησιμοποιούμε πάλι μόνο μια κύρια γραμμή διάστασης που ξεκινάει από το κέντρο χωρίς βελάκι και από την άλλη πλευρά το βελάκι εφάπτεται στον κύκλο εσωτερικά (ή εξωτερικά αν ο χώρος δεν είναι αρκετός).

Όταν έχουμε πολλούς ομόκεντρους κύκλους βάζουμε τις γραμμές διάστασης με διαφορετικές κλίσεις.

Προσπαθούμε, όσο το δυνατόν, να τοποθετούμε τις γραμμές διάστασης έτσι, ώστε οι αριθμοί να βρίσκονται στο πάνω δεξιό τεταρτημόριο (γιατί εκεί διαβάζονται πιο εύκολα).

Όταν στη διάσταση δεν είναι προφανές ότι αναφερόμαστε σε διάμετρο τότε βάζουμε μπροστά από τον αριθμό το σύμβολο ∅ (διαβάζεται: "φι").

Ομοίως, για ακτίνα χρησιμοποιούμε το σύμβολο R όταν το κέντρο δεν υπάρχει στο σχέδιο.

Παρατήρηση: Σε κύκλους (π.χ. οπές, κυλίνδρους) και ημικύκλια συνήθως αναγράφουμε τη διάμετρο (γιατί είναι πιο εύκολα μετρήσιμη στο μηχανουργείο) ενώ την ακτίνα τη χρησιμοποιούμε κυρίως σε καμπυλωμένες γωνίες (που στην ουσία είναι τεταρτοκύκλια και άρα μόνο η ακτίνα μπορεί να μετρηθεί).

Προσοχή στο αθροιστικό σφάλμα

Οι διαστάσεις δεν πρέπει ποτέ να ξεκινάνε η μία από κει που τελειώνει η άλλη αλλά πρέπει όλες να ξεκινάνε από ένα σταθερό σημείο αναφοράς.

Αυτό γίνεται γιατί κατά την κατασκευή του αντικειμένου υπεισέρχεται και το σφάλμα μέτρησης του μάστορα. Αν οι διαστάσεις δίνονται σαν αλυσίδα τότε κάθε επόμενη μέτρηση βασίζεται στην προηγούμενη κι έτσι το σφάλμα αυξάνει αθροιστικά. Πχ η 5η μέτρηση θα έχει 5πλάσιο σφάλμα απ' ό,τι θα είχε αν είχε μετρηθεί απ' ευθείας από την αρχή.

Οικονομία στις διαστάσεις

Οι διαστάσεις πρέπει να είναι οι ελάχιστες απαραίτητες για να είναι το σχέδιο ευανάγνωστο και να μην μπερδεύει αυτόν που το διαβάζει.

Για το λόγο αυτόν ισχύουν τα ακόλουθα:

• • Κάθε διάσταση γράφεται μόνο μια φορά σε όλο το σχέδιο.

  • Για παράδειγμα, αν αναγραφεί το μήκος του αντικειμένου στην πρόοψη, τότε δεν πρέπει να αναγραφεί και στην κάτοψη.

  • Αν το αντικείμενο είναι συμμετρικό τότε αναγράφουμε τις διαστάσεις μόνο από τη μια πλευρά του αντικειμένου και δεν τις επαναλαμβάνουμε στο συμμετρικό άλλο μισό.

• • Αν κάποια διάσταση είναι περιττή παραλείπεται.

  • Αυτός ο κανόνας αναφέρεται σε διαστάσεις που είτε δεν χρειάζονται κατά την κατασκευή είτε μπορούν να υπολογιστούν εύκολα από τις υπόλοιπες.

  • Από την άλλη δεν πρέπει να το παρακάνουμε και να αναγκάζουμε αυτόν που διαβάζει το σχέδιο να λύνει εξισώσεις για να βρει μια διάσταση!

  • Όλα πρέπει να γίνονται με μέτρο και με γνώμονα του τι είναι πραγματικά αναγκαίο για αυτό που θα διαβάσει το σχέδιο.

• • Αν έχουμε πολλές όμοιες οπές μπορούμε να δώσουμε διάσταση μόνο σε μία βάζοντας μπροστά από το νούμερο τον αριθμό των οπών με το σύμβολο Χ ("επί").

  • Για παράδειγμα αν έχουμε 8 οπές διαμέτρου 12 mm γράφουμε 8Χ 12 σαν διάσταση.

Το σχέδιο πρέπει να είναι ευανάγνωστο

Από όλα τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι όλη αυτή η αυστηρότητα στις διαστάσεις αποσκοπεί στο να είναι το σχέδιο όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρο σε αυτόν που το διαβάζει.

Από κει και πέρα, κάποιες μικρές λεπτομέρειες μπορούν βοηθήσουν ακόμα περισσότερο τον αναγνώστη.

Καλό είναι λοιπόν οι διαστάσεις να βρίσκονται όσο το δυνατόν πιο "περιφερειακά" στο σχέδιο. Δηλαδή να προσπαθούμε να μην μπλέκονται πολύ με το αντικείμενο. Για παράδειγμα, να μη βάζουμε διαστάσεις ανάμεσα στις όψεις αν μπορούμε να τις βάλουμε στην άκρη του σχεδίου.

Επίσης καλό είναι να προσπαθούμε να μαζεύουμε τις διαστάσεις όλες μαζί σε ένα σημείο, ώστε ο αναγνώστης να μην χρειάζεται να ψάχνει από δω κι από κει για να συγκρίνει πχ μια διάσταση με μια άλλη. Μια ιδανική περίπτωση θα ήταν αν μπορούσαμε να βάλουμε όλες τις οριζόντιες διαστάσεις στο πάνω μέρος και όλες τις κατακόρυφες αριστερά στο χαρτί.

Τέλος ένα σχέδιο πρέπει να γίνεται έχοντας υπόψιν τα βήματα που θα χρειαστούν για την κατασκευή του αντικειμένου ώστε οι διαστάσεις να δίνονται στον κατασκευαστή, ει δυνατόν, με τη σειρά! Αλλά αυτό φυσικά απαιτεί γνώσεις, εμπειρία, ένστικτο και λίγο τέχνη!