Gevelvullende patronen

De oudste gekende voorbeelden hiervan lijken zich te bevinden op baksteengebouwen in Polen: Radzyn Chelminski - 1300, Malborg, Gdansk-14^de eeuw, Corpus Christi-kerk in Krakau (1340) en Oost-Duitsland.

Verder gaat het om ruiten of lijnmotieven verspreid over ganse bouwdelen, afgebakende gevelvlakken of minstens grote oppervlakken. De schuine lijn en de ruit zijn hierbij de meest voor de hand liggende decoratieve vormen die men binnen metselwerkverbanden kan realiseren met baksteenkoppen van een afwijkende kleur. De ruiten komen voor in diverse groottes, soms voorzien van een tweede ruit, kruisje of kop binnenin. In een aantal voorbeelden gaat het om kleine ruiten in aparte rijen, verbonden door schuine lijnen, alsof ze getekend zouden zijn in één doorlopende beweging. Buiten ruiten vindt men ook de regelmatige herhaling van koppen of kruisjes. Tenslotte komen er vooral in Polen en Oost-Duitsland lijnpatronen voor die schuin rond torens draaien of wel een zigzag beweging maken.

In tijd evolueerden de combinatiemogelijkheden van stenen met afwijkende kleur binnen de metselwerkverbanden verder tot nieuwe decoratieve motieven.

In het Nederlandse Dordrecht vinden we de ruïne van het huis ter Wede met een noordwestgevel die volledig gevuld is met gepunte ruiten (midden 14^de eeuw, groen geglazuurde koppen, ruitvorm centraal aangevuld met nog een geglazuurde steen). In Zierikzee zijn de ronde torens van de Nobelpoort (midden 14^de eeuw) opgetrokken in Vlaams verband met gebruik van donkere koppen (stadzijde). Een ronde toren van het Muiderslot (Muiden, Noord-Holland) is versierd met een mooie compositie van kleine en grote ruiten.

Grotere decoratieve gevelpatronen kunnen enkel overleven dankzij een verzorgde uitvoering. Wanneer dit op veel plaatsen niet echt schijnt te lukken, komen deze patronen bijna uitsluitend meer voor in de 'betere' gebouwen als kastelen in Polen en Frankrijk en verder in colleges in Engeland. En wanneer daar de uitvoering tegenviel, werd ze vaak corrigerend overschilderd. (meer lectuur over deze overschilderingen?: -1- / -2-)

De toepassing ook op beperktere geveldelen en de combinatie van vlakvullende en losse tekens toont aan dat naast een decoratief ook het apotropaeische aspect aanwezig was. Het gaat niet om twee van mekaar losstaande gebruiken. In Engelse en Franse kastelen en herenhuizen wordt het decoratief aspect versterkt.