Oorsprong-doel

Aangezien een bepaald metselteken er telkens anders gaat uitzien (zie het hoger voorbeeld van Calvaries) heeft het weinig zin om bij de inventarisatie steeds meer subcategorieën te definiëren. Het gaat duidelijk niet om tekens met een andere betekenis, maar om talloze variaties op een zelfde thema.

Wanneer men deze vaststelling koppelt aan het besef dat de tekens niet werden beschouwd als vast afgelijnde modelgegevens met een vaste inhoud en dat uitvoeringen vaak relatief willekeurig waren, dient men ook niet te diep in te gaan op kleine detailafwijkingen. Mogelijk waren deze het gevolg van de vernoemde slordigheid (gebrek aan nauwkeurige metselverbanden), randvoorwaarden, mogelijk ook van historische aanpassingen of restauraties die na langere tijd ook niet altijd meer vast te stellen zijn.

Is het dan niet voor de hand liggend dat de laaggeschoolde, ongeletterde metselaar het beschikbaar arsenaal van symbolen aanwendde met betrekking tot wat hem het meest aanbelangde?

Het aanbrengen van beschermende tekens lijkt een voor de hand liggende, logische stap. In onzekere tijden, met beperkte kennis van natuurfenomenen, van besmettelijke ziekten, met bijna constante oorlogsdreiging… zou als het ene beschermende/afwerende teken niet hielp, het andere misschien wel helpen. Als men in zijn gebeden iets vroeg, ging het allicht om: vruchtbaarheid, een goede oogst, gezondheid enz.

Vanuit deze invalshoek, bewust van het feit dat het gaat om een algemene boodschap eerder dan een specifieke, valt de bedoeling van het grootste deel van de metselaarstekens (en hun combinaties) verdergaand op hogere poging tot definiëring in een verklaarbare plooi: het zijn allemaal tekens met vraag tot bescherming van/tegen… of bede tot… Zij kaderen allen binnen een apotropaïsche reflex.

De zoektocht naar 'de' betekenis van de tekens, zoals die ook blijkt uit het overgrote deel van publicaties uit de voorbije decennia, lijkt dan ook een fout uitgangspunt. De metselaars gebruikten tekens die symbolisch beladen waren, tekens waarvan de betekenis allesbehalve scherp afgelijnd was, als er al sprake kon zijn van een echte betekenis.

Allicht verklaart dit ook wel het verschijnsel dat vaker verschillende tekens worden gecombineerd. Ook voor de metselaars was er wel een behoorlijke marge in de inhoud. En door het hele gamma erbij te sleuren, zou er altijd wel eentje zijn dat zijn beschermende taak vervulde.

De vastomlijnde betekenis die wij binnen ons hedendaags verwachtingspatroon geneigd zijn te zoeken, is er op enkele uitzonderingen na, niet…. Ook omdat de tekens een creatieve uiting zijn, balancerend in de tussenzone tussen symboliek en loutere decoratie. Oorspronkelijk is de apotropaeïsche symboliek meer herkenbaar, wordt meer mededelend en verchristelijkt in de tijd, om uiteindelijk te verdwijnen in een creatief-esthetische metselaarscompositie.