Y GROMLECH

ADNODDAU I YSGOLION SIR BENFRO

Ein stori ni - Traed... cam... a naid!

Y Gofeb Rhyfel / The War Memorial

Dyma fwy o luniau i chi eu hystyried. Beth yw'r cysylltiad?

O'N BRO I'R BYD

Dechrau wrth ein traed

Cam i weld Cymru

A naid i weld y byd!

Munud i feddwl

Dechreuodd y Rhyfel Byd Cyntaf yn 1914 a daeth i ben yn 1918. Dyma'r tro cyntaf y defnyddiwyd arfau cemegol, a'r tro cyntaf y gollyngwyd bomiau o awyrennau. Roedd yn gyfnod o newidiadau mawr, gan roi terfyn ar yr hen drefn a pharatoi'r ffordd i'r drefn newydd. Yn Sir Benfro, y Llongau-U gafodd yr effaith fwyaf ar gymdeithas. Adeiladwyd nifer o safleoedd gwylio o gwmpas yr arfordir er mwyn tracio eu symudiadau. Mae safleoedd llongddrylliadau hefyd yn frith o gwmpas yr arfordir. Llongddrylliad y Lusitania, (Mai 1915), a fu’n galw’n rheolaidd yn Abergwaun, oedd un o ddigwyddiadau erchyll blwyddyn gyntaf y brwydro. Bu porthladd Aberdaugleddau yn ganolog i weithgareddau y llynges ym Môr yr Iwerydd ar hyd y bedair blynedd.


Chwaraeodd David Lloyd George ran ganolog yn hanes y cyfnod. Mae cysylltiadau ganddo ag ardaloedd ger Hwlffordd ac Wdig.


Gwelodd y cyfnod ddatblygiad yn nhechnoleg ffotograffiaeth ac mae hyn i weld yng nghasgliadau amgueddfeydd y Sir. Gwelir lluniau sawl arwr cyfnod y brwydro a oedd yn enedigol o’r Sir. Gwelir hefyd gweithgareddau disgyblion ysgol i gasglu arian ac adnoddau i helpu’r milwyr a morwyr.


Mae cofeb yn sefyll mewn nifer o bentrefi Sir Benfro, naill ai yn yr eglwys, y capel neu ar wal y neuadd. Codwyd sawl Neuadd Goffa hefyd. Pentref Herbrandston yw’r unig bentref yn y sir sy’n cael ei adnabod fel ‘pentref lwcus’ - h.y. ni chollwyd un o’i meibion adeg y brwydro.



HERIAU

SEREN A SBARC

Yr Ysgwrm

Roedd Hedd Wyn yn byw yn 'Yr Ysgwrn' ger Trawsfynydd. Beth rydych chi'n gwybod am ei gartref a'r ardal?

Hedd Wyn

Ydych chi'n gwybod pwy oedd Hedd Wyn? Beth oedd cysylltiad Hedd Wyn gyda rhyfel ac hefyd yr Eisteddfod?

Dysgu'r Iaith

Mae rhyfel dal yn gorfodi pobl i ffoi o'u gwlad er mwyn cael lloches. Ydych chi'n gallu darganfod stori am berson neu deulu sydd wedi ffoi i Gymru ac wedi dysgu Cymraeg?

Caneuon Heddwch

Beth am wrando ar ganeuon heddwch gan artistiaid Cymraeg? Mae sawl un o'r caneuon ar gael ar YouTube.

'A oes heddwch?'

Ydych chi'n gwybod hanes y seremoni cadeirio? Beth sy'n digwydd mewn seremoni? Ydych chi'n cadeirio'r bardd buddugol fel hyn yn eich Eisteddfod ysgol?

Cerddi am Hedd Wyn

Mae sawl bardd wedi ysgrifennu cerdd am Hedd Wyn. Beth am ddarllen rhai ohonynt e.e 'Hedd Wyn' gan R.Williams Parry?

LLWYBRAU POSIB O FEWN Y MEYSYDD DYSGU

Ieithoedd, Llythrennedd a Chyfathrebu

David Lloyd George

Dysgu am David Lloyd George, ei bwysigrwydd adeg y brwydro, a’i gysylltiad â Sir Benfro. Ysgrifennu llythyr at Lloyd George yn egluro eich safiad o blaid neu yn erbyn ryfel.

Dyddiadur Milwr

Creu dyddiadur milwr o’r Rhyfel Mawr gan ddefnyddio gwybodaeth am filwyr go iawn

Ben Rees, Cwm Abergwaun – derbyniodd mwy o fedalau na’r un milwr arall o’r sir yn ystod y brwydro.

Stokey’ Lewis, Aberdaugleddau - yr unig filwr o’r sir i ennill ‘Victoria Cross’ am ei ddewrder.

Prosiect 'Cofeb'

Creu prosiect ‘Cofeb’ gan ddefnyddio esiamplau o waith eraill fel ysbrydoliaeth.

Cerddi


Iechyd a Lles

Beth sy'n gwneud arwr neu ffrind da?

Beth sy’n gwneud arwr neu ffrind da? Beth yw cyfrifoldeb a chydwybod? Trafod hanes Hedd Wyn.

Y Pabi

Creu arddangosfa dosbarth neu erthygl i'r papur bro lleol ar y pabi - erthygl i ddisgyblion am symboliaeth y pabi.

Ffoaduriaid

Trafod effaith rhyfel ar bobl. Trafod pwnc ‘ffoaduriaid’. Ydy Cymru yn wlad croesawgar?

Bod yn ddiolchgar

Bod yn ddiolchgar ar gân – gyda Seimon Morris .

Gwyddoniaeth a Thechnoleg

Golau a sŵn

Golau a sŵn. Gyda datblygiad y ‘machine gun’ ac arfau nwy roedd anafiadau difrifol i glyw a llygaid milwyr. Sut mae’r llygaid a’r clustiau yn prosesu golau a sain?

Sut mae creu golosg?

Datblygiad y camera cynnar – edrych ar enghreifftiau o ffotograffau o blant De Sir Benfro yn helpu gyda gwaith y cyfnod. (Hook, - Aberdaugleddau ayb)

Minecraft: Y Ffosydd

Defnyddio Minecraft, o fewn Hwb, i adeiladu ffosydd tebyg i'r Rhyfel Mawr, gan ddefnyddio gwybodaeth am ffurf y ffosydd. Mae mwy o help yn ‘Bydoedd Minecraft ac adnoddau’ (Hwb)

Plymio i archwilio

Plymio i archwilio y ‘Drina’ neu y ‘Penhurst’, dwy long a suddwyd ger Sir Benfro yn 1917.

Codau syml

Creu côdau syml ar gyfer geirfa Rhyfel Mawr neu enwau bentrefi.

Creu cod

Creu cod sy’n arwain milwr o’r ‘linell flaen’, ar hyd y ffosydd, ac i ddiogelwch. Defnyddio pecyn codio e.e Beebot, J2code, Scratch

Cod Morse

Dysgu am ‘Morse Code’ a chôdiau eraill. Mae'r wefan isod yn eich galluogi i greu negeseuon yn Gymraeg am eich ardal leol. Gall disgyblion greu negeseuon iw gilydd a’u datrys.

Mathemateg a Rhifedd

Battleships

Mae llong ryfel yn cael ei hadnabod ledled y byd fel gêm bensil a phapur sy'n dyddio o'r Ail Ryfel Byd. Dyluniwch a gwnewch gêm frwydr i'ch helpu chi i ddysgu am gyfesurynnau.

Dyniaethau

Llinell Amser

Creu llinell amser - ‘Cymru a’r Ryfel Mawr’ Prif ddigwyddiadau a phersonoliaethau gan ddefnyddio gwybodaeth o'r wefan isod.

Erthygl Cliciadur

Erthygl, llinell amser a chwis i ddisgyblion.

Rôl anifeiliaid

Beth oedd rôl anifeiliaid yn y brwydro? Stori Bob a’r Ci Ffosydd.

Hanes yr ardal

Pa agweddau ar hanes eich ardal yn y cyfnod ydych chi’n gallu ailddarganfod? Mae tudalen Papurau Newydd Cymru yn llawn hanesion o bob ardal

Pa dramorwyr fu yma?

Labelwch map y byd i ddangos enwau gwledydd y teithiodd bechgyn lleol iddynt yn ystod y brwydro . Pa dramorwyr fu yma?

Henry Adams a'r Lusitania

Dysgu am hanes Henry Adams o Ddinbych y Pysgod a’r Lusitania – 1915

Celfyddydau Mynegiannol

Opera Rhyfel Mawr Llangwm

Trafod pa arbenigedd sydd angen ar gyfer creu digwyddiad o’r math. Pa ddulliau sydd o gasglu pobl cymuned at ei gilydd? Creu pwyllgor o swyddogion? Amserlen? Arian? Lleoliad? Ymchwil er mwyn creu deunydd i'w berfformio. Creu gwisgoedd a phropiau.

Cofio

Creu siâp pabi neu ‘dorch cofio’ gan ddefnyddio dail crin coch o’r goedwig mewn ymateb i neges y fideo

Hoff ganeuon y Rhyfel Mawr

Dysgu a pherfformio gyda Seimon Morris o Gas-wis – tri o hoff ganeuon y Rhyfel Mawr.