Auntie Doctor S1E2

เมื่อ 79 ปีก่อน เด็กที่เกิดมาพร้อมกับความผิดปกติของหัวใจแต่กำเนิดที่เรียกกันว่าโรค Tetralogy of Fallot นั้นจะมีอาการเขียวที่เรียกกันว่า blue baby เด็กเหล่านั้นต้องใช้ชีวิตด้วยความทุกข์ทรมานจากอาการของโรค และหลาย ๆ ครั้งก็เสียชีวิตในเวลาไม่นานนัก เรื่องราวการบุกเบิกการผ่าตัดแก้ไขเส้นเลือดที่แพทย์ทุกคนในปัจจุบันรู้จักกันในชื่อ Blalock-Taussig shunt มีความน่าสนใจไม่แพ้เทคนิคการผ่าตัด และใครคือชิ้นส่วนที่หายไปในเหตุการณ์ครั้งประวัติศาสตร์นี้บ้าง

The Blue Baby

เด็กที่เกิดมาพร้อมกับความผิดปกติของหัวใจชนิดที่ทำให้เด็กตัวเขียวที่ชาวตะวันตกเรียกว่า blue baby นั้นมีการบันทึกไว้เกินว่า 300 ปีแล้ว โรคที่ปัจจุบันเรารู้กันกันในชื่อ Tetralogy of Fallot นั้นมีการบันทึกไว้ตั้งแต่ศตวรรษที่ 17 และมีความพยายามที่จะศึกษาทำความเข้าใจความผิดปกตินี้อย่างต่อเนื่อง ผู้ที่สามารถอธิบายสาเหตุที่ทำให้เด็กมีอาการเขียวได้เป็นครั้งแรกในปีคศ.1888 คือพยาธิแพทย์ชาวฝรั่งเศสที่ชื่อว่า Fallot นั่นเอง แต่ถึงแม้ว่าเราจะเข้าใจกลไกที่ทำให้เกิดอาการเขียว วิธีการรักษาให้หายขาดในเวลานั้นยังไม่มี หลายครั้งที่แพทย์ผู้รักษาทำได้แค่ให้การรักษาประคับประคองอาการไปเท่านั้น เรื่องราวการค้นพบการรักษาที่จะช่วยเปลี่ยนชะตากรรมของ blue babies เหล่านี้เกี่ยวข้องกับบุคคล 3 คนที่มีเรื่องราวน่าสนใจไม่แพ้กัน

Jigsaw 1:
Helen Taussig สตรีผู้ไม่ยอมแพ้

คุณหมอเฮเลนนั้นเกิดมาในครอบครัวชนชั้นกลางในมลรัฐแมสซาซูเสส สหรัฐอเมริกา คุณพ่อเป็นศาสตราจารย์ทางด้านเศรษฐศาสตร์ที่มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด แม่ของเธอเป็นนักศึกษาผู้หญิงรุ่นแรกของ Radcliffe College เธอต้องใช้ความพยายามในการเรียนรู้มากกว่าเด็กทั่วไปเนื่องจากเธอมีปัญหาการเรียนที่เรียกว่า dyslexia (จะมีปัญหาในการอ่านหรือสะกดคำ) และมีปัญหาการได้ยิน (partial deafness) จากความเจ็บป่วยในช่วงวัยเด็ก แต่เฮเลนก็ใช้ความอุตสาหะ เอาชนะอุปสรรคการเรียนในขั้นต้นจนสำเร็จการศึกษาที่ Cambridge School for Girls จนได้ในปีค.ศ.1917 และสำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรีที่ University of California, Berkeley ในปีค.ศ.1921 เฮเลนมีความมุ่งมั่นที่จะเรียนแพทย์ แต่สังคมของสหรัฐอเมริกาในเวลานั้น ยังไม่เปิดกว้างให้สิทธิแก่ผู้หญิงเท่าเทียมกับผู้ชาย Helen ได้ลงเรียนวิชาพื้นฐานสำหรับเรียนแพทย์ ทั้งชีววิทยา แบคทีเรียวิทยา กายวิภาคศาสตร์ แต่มหาวิทยาลัย ไม่ว่าจะเป็น Harvard หรือ Boston ไม่ออกใบรับรองการเรียนของเธอ จนเธอต้องตัดสินใจไปเรียนที่ John Hopkins University School of Medicine ที่เป็นมหาวิทยาลัยแห่งเดียวที่ยอมรับให้ผู้หญิงเข้าไปเรียนแพทย์ได้ เฮเลนจบแพทย์ในอีก 6 ปีต่อมา (ค.ศ.1927) และทำงานเป็นกุมารแพทย์โรคหัวใจที่ John Hopkins จนเกษียนอายุ มีข้อมูลที่น่าสนใจว่าในตอนที่เฮเลนจบแพทย์นั้น หูของเธอสูญเสียการได้ยินโดยสิ้นเชิง เธอต้องใช้เครื่องช่วยฟังและใช้การอ่านริมฝีปากในการสื่อสาร แต่อุปสรรคในเรื่องหนึ่งกลับทำให้เฮเลนสั่งสมความชำนาญทางประสาทสัมผัสอื่นมาทดแทน เธอสามารถบอกความผิดปกติของหัวใจได้จากการใช้นิ้วสัมผัสแทนการฟังเสียง

ตลอดระยะเวลากว่า 20 ปีที่เฮเลนทำงานเป็นกุมารแพทย์โรคหัวใจนั้น เธอได้รักษา blue babies ที่ได้รับความทรมานจากอาการเขียวเนื่องจากร่างกายขาดออกซิเจน โดยเฉพาะโรคที่รู้จักกันในชื่อ Tetralogy of Fallot เธอได้พยายามศึกษา ทำความเข้าใจกลไกของความผิดปกติที่เกิดขึ้นและได้เสนอวิธีการรรักษาด้วยการผ่าตัดเชื่อมเส้นเลือด ซึ่งศัลยแพทย์ที่เธอนำแนวคิดนี้ไปหารือด้วยคือ Dr.Alfred Blalock หัวหน้าแผนกศัลยกรรมคนใหม่ที่ John Hopkins ในเวลานั้น

Jigsaw 2:
Alfred Blalock ศัลยแพทย์โรคหัวใจมือหนึ่ง

คุณหมอเบลล๊อค เกิดในปีค.ศ.1989 1 ปีหลังจากเฮเลนเกิด (เหมือนโชคชะตาจะกำหนดอะไรบางอย่างไว้ในใจ) จบแพทย์ที่ John Hopkins แต่ด้วยความที่อยากเป็นศัลยแพทย์แต่โอกาสที่จะเรียนต่อที่ John Hopkins ตอนนั้นยังไม่เอื้อให้ จึงย้ายมาเรียนที่ Vanderbilt University จนจบ และได้ทำงานสร้างชื่อเสียงด้านการรักษาผู้ป่วยที่บาดเจ็บและมีภาวะช๊อกจากการสูญเสียเลือดซึ่งพบเป็นจำนวนมากในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 1 ในปีที่เบลล๊อคได้มาพบกับเฮเลน คือตอนที่เขาย้ายมารับตำแหน่งหัวหน้าแผนกศัลยกรรมของ John Hopkins ในปีค.ศ.1941 นั่นเอง เบลล๊อคเป็นศัลยแพทย์คนแรกที่คิดว่าแนวคิดเรื่องการผ่าตัดของเฮเลนนั้นมีความเป็นไปได้ และยอมที่คิดหาวิธีการผ่าตัดให้

The missing jigsaw:
Vivien Thomas ชายผู้ปิดทองหลังพระ

วิเวียนเป็นเด็กผิวสีที่เกิดจากครอบครัวชนชั้นแรงงานในเมืองแนชวิลล์ มลรัฐหลุยเซียน่าในปีค.ศ.1910 ปู่ของเขาเคยเป็นแรงงานทาสในยุคที่อเมริกายังไม่เลิกทาส พ่อเป็นช่างไม้ ตัวของวิเวียนเองก็มีทักษะด้านช่างไม้ วิเวียนจบมัธยมจากโรงเรียนในแนชวิลล์ แม้จะอยากเรียนแพทย์แต่จากสภาพเศรษฐกิจตกต่ำในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 1 ทำให้เขาต้องออกมาทำงานแทน ในปีค.ศ.1930 ที่คุณหมอเบลล๊อคได้ให้วิเวียนมาเป็นผู้ช่วยในห้องปฏิบัติการที่มหาวิทยาลัยแวนเดอบิลท์นั้น จากระบบสังคมที่ยังเหยียดสีผิวอย่างเข้มข้น วิเวียนได้รับค่าจ้างในตำแหน่งคนงานทำความสะอาดเท่านั้นเอง แต่ด้วยทักษะการผ่าตัดและความรู้ทางกายวิภาคศาสตร์และสรีรวิทยาที่เขาศึกษาด้วยตนเองบ้าง ได้รับคำแนะนำจากเบลล๊อคบ้าง ทำให้เขามีฝีมือและความรู้ในการผ่าตัดที่ดีเยี่ยม จนเมื่อเบลล๊อคได้รับการเสนอตำแหน่งหัวหน้าแผนกศัลยกรรมจาก John Hopkins นั้น เบลล๊อคยืนยันว่าจะต้องให้วิเวียนไปทำงานกับเขาด้วย

หลังจากที่เฮเลนได้มาขอให้เบลล๊อคคิดวิธีการผ่าตัดแก้ไขภาวะเขียวให้ blue babies นั้น เบลล๊อคได้ให้วิเวียนทดลองผ่าตัดเพื่อการจำลองสภาวะเขียวในสุนัข และทำการผ่าตัดแก้ไขหลอดเลือดในภายหลัง วิเวียนได้ทำการทดลองผ่าตัดสุนัขไปนับ 200 ตัวในระยะเวลา 2 ปี จนมั่นใจว่าการผ่าตัดหลอดเลือดนั้นทำได้โดยที่สุนัขยังรอดชีวิตและไม่พิการ เบลล๊อคจึงประกาศว่าเขาพร้อมแล้วสำหรับการผ่าตัดแก้ไขภาวะ blue baby syndrome เป็นครั้งแรกในมนุษย์ในวันที่ 29 พฤศจิกายน ค.ศ.1944

การผ่าตัดที่ต้องจารึกในประวัติศาสตร์
The first blue baby operation

วันที่ 29 พฤศจิกายน ค.ศ.1944 ทีมผ่าตัดที่ประกอบด้วยศัลยแพทย์หลัก คุณหมออัลเฟร็ด เบลล๊อค แพทย์ประจำบ้านศัลยกรรม วิลเลียม ลองเมียร์ (William Longmire) ศัลยแพทย์ฝึกหัด เดนตัน คูลเล่ย์ (Denton Cooley) พยาบาลผู้ช่วยชาร์ล๊อต มิชเชล (Charlotte Mitchell) กุมารแพทย์ เฮเลน ทอสสิก และยังมีบุคคลที่แม้จะไม่ได้อยู้ในทีมผ่าตัด แต่เบลล๊อคยืนยันที่จะให้เขาเข้ามาอยู่ในห้องผ่าตัดด้วย และยืนอยู่ด้านหลังของคุณหมอเบลล๊อค เขาคือผู้ช่วยในห้องปฏิบัติการที่ชื่อวิเวียน โทมัสนั่นเอง

การผ่าตัดในวันนั้นคือการผ่าตัดนำเส้นเลือดแดงขนาดใหญ่ที่คอที่ชื่อว่า subclavian artery มาเชื่อมต่อกับเส้นเลือดที่นำเลือดไปฟอกที่ปอด (pulmonary artery) เพื่อแก้ไขภาวะขาดออกซิเจนในเด็กทารกที่มีภาวะ Tetralogy of Fallot เป็นครั้งแรกของโลก การผ่าตัดที่ใช้เวลานานถึง 4 ชั่วโมงครึ่ง ในระหว่างการผ่าตัด หน้าที่ของวิเวียนคือคอยบอกหมอเบลล๊อคว่าแต่ละขั้นตอนในการผ่าตัดต้องทำอย่างไรบ้าง เพราะวิเวียนได้ทำการผ่าตัดในสุนัขนับเป็นร้อยครั้ง (แม้เขาจะไม่เคยทำในคนเลยก็ตาม) ในขณะที่เบลล๊อคเองเคยทดลองผ่าตัดในสุนัขมาแค่ 1-2 ครั้งเท่านั้น การผ่าตัดเป็นไปด้วยดี ตอนที่การเย็บเชื่อมเส้นเลือดเสร็จเรียบร้อย สิ่งที่ทำให้คุณหมอเฮเลนแทบจะไม่เชื่อสายตา คือสีผิวของเด็กหญิงที่เป็นสีเขียวคล้ำได้ค่อย ๆ กลายเป็นสีชมพูระเรื่อตามปริมาณออกซิเจนที่เพิ่มขึ้น การผ่าตัดแก้ไขภาวะ bule baby ทำได้สำเร็จเป็นครั้งแรกของโลก

หลังการผ่าตัดที่ได้เป็นข่าวใหญ่ไปทั่วโลกในเวลานั้น มีการตีพิมพ์รายงานการผ่าตัด "The Surgical Treatment of Malformations of the Heart," ในวารสาร the Journal of the American Medical Association (JAMA) การผ่าตัดได้ถูกเรียกว่า “Blalock-Taussig shunt” ได้มีการพัฒนาการผ่าตัดนี้อย่างต่อเนื่องในเวลาต่อมา รวมทั้งเปิดประตูแห่งความหวังให้มีการริเริ่มผ่าตัดโรคหัวใจชนิดเขียวอื่น ๆ ตามมาอีกมากมาย ถึงปัจจุบันนี้มีเด็กโรคหัวใจที่ได้รับการผ่าตัดช่วยเหลือให้มีชีวิตยืนยาวขึ้นนับล้านคนทั่วโลก

“I remember when Dr. Blalock took the clamp off that subclavian artery… and the blood began to flow back into the pulmonary artery," Denton Cooley recalled. "[We] watched the baby turn from blue to pink.”

To Be Fair

แต่ไม่ว่าจะเป็นในตัวบทความวิชาการ การบรรยายต่าง ๆ หรือข่าวเกี่ยวกับเรื่องนี้ ไม่ได้มีการเอ่ยถึงการมีส่วนร่วมของวิเวียน โทมัสแต่อย่างใดเลย วิเวียนเองยังคงทำงานในห้องปฏิบัติการในฐานะเจ้าหน้าที่ห้องแลบ แม้ในทางปฏิบัติเขาจะได้ช่วยถ่ายทอดเทคนิคการผ่าตัดให้แก่ศัลยแพทย์ฝึกหัดอย่างต่อเนื่องก็ตาม ในช่วงชีวิตการทำงานทั้งที่แวนเดอบิลท์และที่ฮอปกิ้นส์ วิเวียนประสบความยากลำบากด้านรายได้ หลายครั้งเขารับงานพิเศษเป็นพนักงานบริการในงานเลี้ยงเพื่อหารายได้เสริม แม้ในที่สุดฮอปกิ้นจะก้ามข้ามผ่านยุคของการเหยียดสีผิวและยอมขึ้นเงินเดือนให้แก่วิเวียน รวมทั้งแต่งตั้งให้เขาเป็นหัวหน้าห้องปฏิบัติการในเวลาต่อมาและมอบปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ให้แก่เขาในปีค.ศ.1976 (ไม่ใช่ในสาขาแพทย์แต่เป็น an Honorary Doctor of Laws แทน) ก็ตาม

30 ปีหลังจากที่ทำงานที่ฮอปกิ้น
75 ปีหลังจากการผ่าตัดครั้งประวัติศาสตร์

ชื่อของวิเวียน โทมัส เพิ่งจะได้รับการยอมรับและมีการเสนอให้เปลี่ยนการเรียกชื่อการผ่าตัดจาก “Blalock-Taussig shunt” เป็น “Blalock-Thomas-Taussig shunt” แทน ในปีค.ศ.2021 เพื่อให้เกียรติบุคคล 3 คนที่มีส่วนทำให้เกิดการผ่าตัดนี้ขึ้น

Helen Taussig ผู้เสนอแนวคิดการผ่าตัด
Vivien Thomas ผู้คิดค้นเทคนิคและเครื่องมือช่วยผ่าตัด
Alfred Blalock ผู้ลงมือผ่าตัด

บทเรียน

การศึกษาค้นคว้า เรียนรู้ฝึกฝนจนเชี่ยวชาญ แม้จะมีอุปสรรคมากมาย ไม่ว่าจะเป็นคุณหมอเฮเลน หรือวิเวียน ก็พบปัญหาอุปสรรคในชีวิตที่แตกต่างกันไป แต่ถ้าหากเราไม่ยอมแพ้หรือท้อถอยง่าย ๆ เราก็จะกลายเป็นผู้ชนะและได้รับการยอมรับในที่สุด

อคติของมนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องเพศ เพศสภาพ หรือเชื้อชาติ เป็นอุปสรรคของการอยู่ร่วมกันและความงอกงามเติบโตของสังคม แต่หากสังคมเรียนรู้จากความผิดพลาด ยอมรับ แก้ไข เราย่อมสามารถก้าวผ่านความขัดแย้งและก้าวไปข้างหน้าด้วยกันได้ แม้จะใช้เวลา แต่เป็นสิ่งที่เป็นไปได้เสมอ

Report abuse

The Blue Baby

Jigsaw 1: Helen Taussig สตรีผู้ไม่ยอมแพ้

Jigsaw 2: Alfred Blalock ศัลยแพทย์โรคหัวใจมือหนึ่ง

The missing jigsaw: Vivien Thomas ชายผู้ปิดทองหลังพระ