Auntie Doctor S1E1

โลกแห่งวิทยาศาสตร์ไม่ได้แตกต่างจากศาสตร์อื่น ๆ ที่หลายครั้งมักจะตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของความคิดเห็นคนส่วนใหญ่และอคติส่วนตัวของของผู้ทรงอิทธิพลบางคน ประวัติศาสตร์ที่ผ่านมา เราก็มักจะพบกับบุคคลที่กล้าลุกขึ้นมาท้าทายความเชื่อเดิม ๆ สิ่งที่บุคคลเหล่านี้ทำได้เปลี่ยนความรู้ความเข้าใจของเราเกี่ยวกับโลกใบนี้ไปโดยสิ้นเชิง บุคคลดังกล่าวคนหนึ่งที่จะกล่าวถึงในบทความนี้คือ Andreas Vesalius ผู้ลุกขึ้นมาทำลายความเชื่อเกี่ยวกับกายวิภาคศาสตร์ของมนุษย์ที่ฝังรากลึกมายาวนานถึง 1200 ปี บทความนี้จะพาไปรู้จักความสำคัญและวิวัฒนาการของกายวิภาคศาสตร์ และการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นหลังการปฏิวัติการเรียนรู้ของ Vesalius

กายวิภาคศาสตร์: การศึกษาร่างกายมนุษย์

กายวิภาคศาสตร์เป็นการศึกษาทำความเข้าใจร่างกายมนุษย์ทั้งในแง่โครงสร้างและการทำงาน เพื่อนำไปสู่การทำความเข้าใจความผิดปกติที่เกิดขึ้นและวิธีการรักษาโรคหรือภาวะเจ็บป่วย การทำความเข้าใจกายวิภาคศาสตร์มีความสำคัญไม่เพียงแต่ในสาขาการแพทย์เท่านั้น แต่ยังรวมถึงวงการศิลปะด้วย ศิลปินศึกษากายวิภาคศาสตร์ในเชิงโครงสร้างเพื่อสร้างสรรค์งานศิลปะที่ถ่ายทอดความสวยงามของร่างกายออกมาอย่างเสมือนจริง

จุดเริ่มต้น:
คลอเดียส กาเลน

ประวัติความเป็นมาของกายวิภาคศาสตร์ย้อนกลับไปในโลกยุคโบราณ โดยพบหลักฐานชิ้นแรก ๆ เกี่ยวกับกายวิภาคศาสตร์ราว ๆ 300 ปีก่อนคริสตกาลที่เมืองอเล็กซานเดรียในอียิปต์ บุคคลสำคัญผู้หนึ่งที่ทรงอิทธิพลต่อวิชากายวิภาคศาสตร์คือแพทย์ชาวกรีกที่ชื่อ คลอเดียส กาเลน (คศ.129-199) ตำรากายวิภาคศาสตร์ของกาเลนเป็นที่ยอมรับและถือเป็นตำราหลักในการเรียนของแพทย์ในยุคต่อ ๆ มายาวนานจนถึงศตวรรษที่ 16 ทั้ง ๆ ที่กาเลนเองไม่เคยชำแหละร่างกายของมนุษย์ด้วยตนเองเลย ตำราที่เขียนขึ้นมานั้นเป็นข้อมูลที่ได้จากการชำแหละสัตว์ เช่น ลิง หรือ หมู แม้ข้อมูลบางส่วนในตำราจะมีความถูกต้องอยู่บ้าง แต่ก็มีหลายส่วนที่เขียนขึ้นจากจินตนาการและคลาดเคลื่อนไปจากความจริง อย่างไรก็ตามการที่กาเลนเป็นแพทย์ที่มีชื่อเสียงในยุคนั้นด้วยสถานะที่เป็นแพทย์ผู้รักษานักรบ (gladiator) และเป็นแพทย์หลวงผู้รักษาทั้งแม่ทัพและจักรพรรดิโรมัน จึงทำให้ตำราของเขาเป็นที่ยอมรับอย่างกว้างขวางในโลกตะวันตก

ยุคกลางแห่งความมืดมน:
เมื่อพระเจ้ารู้คำตอบของทุกสิ่ง

ในช่วงยุคกลางซึ่งอิทธิพลของศาสนจักรยังแข็งแกร่งอยู่ ผู้คนแทบจะไม่กล้าตั้งคำถามใด ๆ เพราะพระเจ้ามีคำตอบให้กับทุกสิ่งทุกเรื่อง ถ้าสงสัยอะไรก็ถามพระเจ้า การเรียนกายวิภาคศาสตร์โดยการชำแหละร่างกายของมนุษย์ถือเป็นเรื่องต้องห้ามและยังจำกัดอยู่เฉพาะแพทย์และศิลปินเท่านั้น แต่วิธีการเรียนของแพทย์ในยุคนั้นไม่เหมือนยุคปัจจุบัน ในยุคกลางอาจารย์จะเป็นผู้อ่านตำราของกาเลน ในขณะที่ช่างตัดผมที่เรียกกันว่า Barber surgeon ทำหน้าที่ผ่าตัดชำแหละศพ โดยที่ตัวอาจารย์เองแทบจะไม่ได้สนใจว่าสิ่งที่อ่านกับสิ่งที่เห็นนั้นตรงกันหรือไม่ หรือถ้าเผอิญมีใครสักคนสังเกตว่าสิ่งที่เห็นไม่ตรงกับที่มีการเขียนบรรยายไว้ในตำรา ก็มักจะคิดว่าเป็นเพราะศพนั้นผิดปกติมากกว่าจะกล้าสงสัยว่าตำรานั้นเขียนผิด ใครเล่าจะกล้าท้าทายความถูกต้องของเทพเจ้ากาเลน การที่ตำราของกาเลนทรงอิทธิพลมากขนาดนี้ในอีกนัยหนึ่งก็เป็นอุปสรรคต่อความก้าวหน้าของความเข้าใจทางกายวิภาคและความก้าวหน้าทางการแพทย์ของโลกตะวันตกด้วย

ยุคฟื้นฟูศิลปวิทยา ยุคแห่งการตื่นรู้ แอนเดรียส เวซาเลียส ชายผู้ท้าทายกาเลน

ยุคเรอเนซองส์ (ศตวรรษที่ 15-16) ที่ถือกันว่าเป็นยุคของการตื่นรู้ เริ่มมีการออกสำรวจโลกใหม่ ยุคที่มนุษย์เริ่มตั้งคำถามว่า จริงหรือที่พระเจ้ารู้คำตอบของทุกสรรพสิ่ง หรือแท้จริงแล้วยังมีเรื่องอีกมากมายที่เราไม่รู้ และในยุคนี้เองที่เป็นจุดเปลี่ยนสำคัญในการศึกษากายวิภาคศาสตร์ ในยุคนี้การชำแหละศพเป็นที่ยอมรับมากขึ้น แต่ก็ยังจำกัดอยู่เฉพาะแพทย์และศิลปิน ศิลปินชื่อดังทั้งหลายในยุคนั้นไม่ว่าจะเป็น เลโอนาร์โด ดาวินชี ไมเคิลแองเจโล ล้วนสนใจศึกษากายวิภาคของมนุษย์เพื่อนำไปสร้างสรรค์งานศิลปะ

Andreas Vesalius แพทย์ชาวเบลเยียมที่เกิดในปีค.ศ. 1514 กลายเป็นบุคคลสำคัญในประวัติศาสตร์ของกายวิภาคศาสตร์ เมื่ออายุเพียง 27 ปี เขาได้ประพันธ์และตีพิมพ์ตำรากายวิภาคศาสตร์ที่ชื่อว่า "De Humani Corporis Fabrica" หนังสิอเล่มนี้เกิดจากการที่เขาสะสมความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับร่างกายของมนุษย์ผ่านการลงมือชำแหละศพด้วยตนเอง แทนที่จะใช้ช่างตัดผมอย่างที่เป็นมาในอดีต เมื่อเขาชำแหละศพไปสักระยะหนึ่งก็เกิดคำถามหลาย ๆ อย่างขึ้นว่าสิ่งที่เขาเห็นด้วยตานั้น ช่างแตกต่างไปจากที่เขียนไว้ในตำราของกาเลนโดยสิ้นเชิง ยกตัวอย่างเช่น ตำราของกาเลนบรรยายไว้ว่าหัวใจของมนุษย์นั้นมี 2 ส่วนที่ทำหน้าที่รับเลือดและส่งเลือดไปเลี้ยงร่างกาย และหัวใจนั้นมีรูเล็ก ๆ ที่ผนังหัวใจเป็นช่องทางเชื่อมระหว่าง 2 ส่วนนี้ แต่เวซาเลียสกลับพบว่าไม่เป็นเช่นนั้นเลย เขาพบว่าผนังกั้นห้องหัวใจของมนุษย์นั้นหนามาก และไม่มีรูใด ๆ ทั้งสิ้น เมื่อเวซาเลียสสะสมข้อมูลความรู้มากพอ เขาจึงชักชวนเพื่อนศิลปินที่ชื่อว่า Jan Steven van Calcar มาวาดภาพประกอบตำราที่เขาเขียนขึ้นใหม่ ตำราที่จะล้มล้างความเชื่อมั่นในตำราเล่มเดิมของกาเลนที่ใช้อ้างอิงต่อเนื่องยาวนานมาถึง 1200 ปี ตำรากายวิภาคศาตร์ของเวซาเลียสนั้น นอกจากจะมีความถูกต้องแม่นยำแล้วยังมีภาพประกอบที่สวยงามราวกับงานศิลปะชิ้นหนึ่งเลยทืเดียว แม้ในช่วงต้นที่พิมพ์ตำราขึ้นมา เวซาเลียสต้องต่อสู้กับความกดดันที่กล้าลุกขึ้นมาท้าทายความเชื่อเก่าแก่ดั้งเดิม จนทำให้ช่วงแรกต้องระงับการพิมพ์ไประยะหนึ่ง ก่อนที่ตำราจะได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวางในเวลาต่อมา ทั้งนี้การที่เวซาเลียสลงมื่อผ่าตัดชำแหละศพเพื่อศึกษากายวิภาคด้วยตนเองยังนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงการเรียนกายวิภาคโดยสิ้นเชิง จากเดิมที่แพทย์จะเป็นเพียงผู้ยืนสังเกตการณ์เท่านั้น นักเรียนแพทย์ต้องลงมือชำแหละด้วยตนเอง และการที่ผู้ชำแหละมองเห็นด้วยตาของตนเองจึงเป็นเสมือนหลักฐานเชิงประจักษ์ที่ช่วยยืนยันความถูกต้องของตำราฉบับเวซาเลียส คำว่า autopsy ที่หมายถึงการชำแหละศพนั้น ก็มาจากรากศัพท์ที่แปลว่า “to see with one’s eyes” นั่นเอง การเรียนกายวิภาคศาสตร์แบบนี้ยังคงเป็นรูปแบบที่ยึดถือมาจนยุคปัจจุบัน นอกจากนี้ความรู้ด้านกายวิภาคศาสตร์ที่ถูกต้อง ยังนำไปสู่ความเข้าใจการทำงานของอวัยวะต่าง ๆ รวมทั้งความเข้าใจความผิดปกติที่เกิดขึ้น นำไปสู่การคิดค้นวิธีการรักษาโรคภัยไข้เจ็บอีกมากมายที่ตามมา วิทยาการทางการแพทย์ในโลกตะวันตกที่หยุดชะงักไปอย่างยาวนานในยุคกลางจึงถึงจุดเปลี่ยนแบบก้าวกระโดดในเวลาต่อมา นับได้ว่าตำราของเวซาเลียสได้สร้างการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญในวงการแพทย์เลยทีเดียว

โรงละครกายวิภาคในปาดัว

การมีส่วนร่วมของเวซาเลียสขยายออกไปเกินกว่าหน้าหนังสือของเขา อย่างที่ได้กล่าวไปแล้วว่าเขาทำให้รูปแบบการเรียนกายวิภาคศาสตร์เปลี่ยนไป และผู้คนทั่วไปก็สนใจใคร่รู้เกี่ยวกับการชำแหละศพมากขึ้น ชำแหละศพหรือการทำ autopsy จึงเป็นเสมือนการแสดงโชว์รูปแบบหนึ่ง มีการแสดงการผ่าศพในที่สาธารณะมากขึ้น มีการสร้างสถานที่คล้าย ๆ โรงละครที่เรียกว่าโรงละครกายวิภาค หรือ anatomical theatre ขึ้นหลายแห่งทั่วยุโรป และที่มีชื่อเสียงมาก ๆ แห่งหนึ่งอยู่ที่เมืองปาดัว ในอิตาลีที่เวซาเลียสทำงานเป็นอาจารย์สอนวิชากายวิภาคอยู่นั่นเอง

อาชีพฉกฉวยศพ

เมื่อการศึกษากายวิภาครูปแบบใหม่เป็นที่นิยมมากขึ้น จึงทำให้เกิดปัญหาการขาดแคลนศพที่จะนำมาเรียนรู้ เดิมนั้นมักจะเลือกจากศพนักโทษที่เพิ่งเสียชีวิต ต่อมาเมื่อศพไม่เพียงพอจึงเกิดการลักลอบขุดศพที่เพิ่งถูกฝังออกมาจากสุสาน เกิดอาชีพใหม่ที่เรียกกันว่า "คนฉกฉวยศพ" หรือ body snatcher ทุกวันนี้เรายังอาจเห็นร่องรอยเรื่องราวทางประวัติศาสตร์นี้ตามสุสานในยุโรปบางแห่งที่จะมีการทำกรงเหล็กที่เรียกกันว่า Mortsafe มาครอบหลุมฝังศพไว้เพื่อป้องกันการลักลอบขุดขโมยศพ

บทเรียนที่ได้รับ: ธรรมชาติของความรู้ที่เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา

เรื่องราวของแอนเดรียส เวซาเลียส ชายผู้กล้าท้าทายยักษ์ใหญ่แห่งวงการกายวิภาคศาสตร์ น่าจะให้บทเรียนแก่เรา 2 ประเด็นสำคัญ อย่างแรกคือความกล้าที่จะออกมายืนหยัดในสิ่งที่ถูกต้องแม้ว่าสิ่งนั้นจะคัดค้านความเชื่อหรือความยึดมั่นเดิม ๆ ก็ตาม อย่างที่สองคือความรู้นั้นไม่ใช่สิ่งที่คงที่หรือตายตัว ความรู้เปลี่ยนแปลงได้เสมอ แต่ความรู้ใหม่จะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อเราต้องยอมรับความไม่รู้และกล้าที่จะตั้งคำถาม พร้อม ๆ กับการแสวงหาคำตอบจนประจักษ์แจ้งด้วยตนเอง อย่าเชื่อเพียงเพราะใครบางคนบอกให้เชื่อ หรืออย่าเชื่อเพียงเพราะคนส่วนใหญ่เชื่อแบบนั้น หวังว่าเรื่องราวของเวซาเลียสจะหนึ่งในเรื่องราวสร้างแรงบันดาลใจในการแสวงหาความรู้อย่างเพื่อการเปลี่ยนแปลงที่เป็นประโยชน์ต่อผู้คนและโลกใบนี้

ปล.ตำราของเวซาเลียสฉบับตีพิมพ์ครั้งแรกเหลืออยู่เพียงราว ๆ 60 เล่มทั่วโลกในปัจจุบัน

Report abuse