จากแผนภูมิ จะพบว่า เครื่องมือสำคัญของการสร้างลักษณะนิสัย คือ (1) ความมีวิจารณญาณ และ (2) การควบคุมอคติภายในตนเองให้ลดน้อยที่สุด จึงเป็นตัวผันแปรต่อการสร้างลักษณะนิสัย

1. การเปิดช่องทางการเรียนรู้ โดยผ่านทางดวงตา หูฟัง จมูกรู้กลิ่น ลิ้นรู้รส กายรู้สัมผัส ตัวเราจะต้องรวบรวม สืบค้นข้อมูลให้ละเอียดรอบคอบอย่างมีวิจารณญาณ โดยเฉพาะสิ่งรับรู้ที่เป็นทางธรรม คือ การรับรส การรับกลิ่น และการรับสัมผัส จะต้องแยกคุณลักษณะที่โดดเด่นและคุณลักษณะรองและผลกระทบให้ชัดเจน

2 การตอบสนองการรับรู้

เมื่อข้อมูลจากการรับรู้ผ่านเข้ามาทางสมอง กระบวนการตอบสนองจะทำงานทันที โดย

1. ความรู้สึก เมื่อข้อมูลเข้ามากระทบความรู้สึก จะตอบสนองออกมาว่าพอใจ หรือไม่พอใจ

2. ความจำได้ หมายรู้ เมื่อข้อมูลเข้ามาพร้อม ๆ กัน องค์ประกอบความจำจะตอบสนองประมวลว่าข้อมูลใหม่เข้ามามีความเกี่ยวข้องกับข้อมูลเก่าอะไรบ้าง

3. การคิด ปรุงแต่ง เมื่อข้อมูลเข้ามาผ่านขั้นตอนความรู้สึกและความจำ ผลตอบสนองจะกระทบกับการคิดปรุงแต่งในอันที่จะปรุงแต่งในทางสร้างสรรค์หรือในทางกลับกัน

กระบวนการตอบสนองการรับรู้ดังกล่าวจะต้องเป็นกระบวนการที่มีอคติน้อยที่สุดหรือไม่มีเลย การทำให้อคติมีน้อยหรือไม่มีนั้น สามารถทำได้ด้วยการวางจิตใจให้สงบลง คิดไตร่ตรองอยู่กับกระบวนการตอบสนองการรับรู้เพียงอย่างเดียว จะเกิดสมาธิให้เราดำเนินการคิดทั้ง 3 องค์ประกอบได้อย่างเที่ยงตรงมากขึ้นโดยลำดับ