รากเหง้าและพัฒนาการ

เดิมกลองหลวงพัฒนามาจาก “กลองแอว” (กลองยาวล้านนา) แต่ขยายหน้ากลองและลำตัวให้ใหญ่ขึ้นเพื่อใช้ประโคมในงานบุญใหญ่ ต่อมาถูกปรับโครงสร้างและขนาดให้คล่องตัวขึ้นสำหรับการประกวด จนกลายเป็นอัตลักษณ์โดดเด่นของลำพูนและชุมชนไทยยองในอำเภอเมือง ป่าซาง บ้านโฮ่ง และเวียงหนองล่อง. กรมศิลปากร+1

มีบันทึกเล่าขานถึงกลองหลวงยุคใหม่ว่าปรากฏชัดราว 80 ปีก่อน โดยช่างพื้นบ้านชื่อ “หนานหลวง” ทำกลองขนาดใหญ่ถวายวัดฉางข้าวน้อยเหนือ อำเภอป่าซาง จังหวัดลำพูน สะท้อนการหลอมรวมภูมิปัญญาช่างกับศรัทธาชุมชน. (ข้อมูลเชิงสื่อท้องถิ่นร่วมสมัย) Chiang Mai News

เวทีแห่งศักดิ์ศรี: การแข่งขันกลองหลวงลำพูน

บทบาทที่สำคัญของกลองหลวงอีกประการหนึ่งคือการแข่งขัน การแข่งขันกลองหลวง แพร่หลาย ในเขตจังหวัดลำพูนและบางอำเภอของจังหวัดเชียงใหม่ การแข่งขันกลองหลวงเป็นปัจจัยหนึ่ง ที่ทำให้เกิดการพัฒนากลองหลวง ทั้งรูปแบบจัดการแข่งขัน เวลา จำนวนกลองหลวง โดยมีปัจจัยดังนี้ การแข่งกลองหลวงในยุคสมัยก่อน ประมาณ ๑๐๐ ปี การแข่งกลองหลวงในยุคนั้น เกิดจาก การนำเอากลองพลวงหลายๆ ลูกจากวัดต่างๆ เข้าร่วมขบวนแห่เครื่องไทยทาน ในงานฉลอง สมโภชวัดต่างๆ ในล้านนา หลังเสร็จจากการถวายแล้ว ก่อนที่จะลากกลองหลวงกลับแต่ละวัด ก็จะ นำมาประลองเสียงกัน เพื่อเป็นการแลกเปลี่ยน เทคนิควิธีการทำ การติ เพื่อนันทนาการ เพื่อความ สนุกสนาน และร่วมบุญร่วมกุศลกับวัดที่สร้างศาสนสถาน เสร็จเรียบร้อย ก็มีการตีกลองอบรมสมโภช ไม่เป็นการติ เพื่อการแพ้ ชนะ ดังหรือไม่ดัง ซึ่งต่างฝ่ายก็จะยอมรับกัน การแข่งขันกลองหลวง ในสมัยปัจจุบัน มีกฎระเบียบมากขึ้น คณะกรรมการตัดสินให้คะแนน ต้องว่าจ้างจาก หมู่บ้านอื่น มีรางวัล เป็นถ้วยและเงินเป็นค่าตอบแทน ผู้จัดการแข่งขันคือวัดที่จัดงานทำบุญประเพณี สรงน้ำ พระบรมสารีริกธาตุ งานสมโภชฉลองวิหาร หรืองานทำบุญอายุวัฒนมงคล เป็นต้น การแข่งขันใน ลักษณะนี้ ในพื้นที่ จังหวัดลำพูนเกิดขึ้นครั้งแรก เมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๔๕๖ โดยพระครูเวฬุวันพิทักษ์ เป็นผู้ริเริ่มขึ้น จัดขึ้นที่ลานวัดพระพุทธบาทตากผ้า อำเภอป่าซาง จังหวัดลำพูน มีการล้อมรั้ว เก็บเงิน ค่าผ่านประตูเข้าชม คนละ ๑ - ๒ บาท กลองหลวงของวัดม่วงโดน ตำบลเหล่ายาว อำเภอบ้านโฮ่ง จังหวัดลำพูน ได้รับรางวัลชนะเลิศ

การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์: ไป “ฟัง” กลองหลวงอย่างเคารพ

·         ฤดูกาลและงานใหญ่: แนะนำช่วงเทศกาลสรงน้ำพระบรมธาตุหริภุญชัย (มีการแข่งกลองหลวงเป็นไฮไลต์) รวมถึงงานท้องถิ่นในอำเภอป่าซาง–บ้านโฮ่งที่มักมีขบวนกลองหลวงประกอบพิธี. Bangkok Post

·         มารยาทผู้ชม: เคารพพื้นที่วัดและพิธีกรรม แต่งกายสุภาพ ระวังเสียงดังใกล้พระอุโบสถ/พระธาตุ และขออนุญาตก่อนถ่ายภาพใกล้คณะนักตีกลอง โดยเฉพาะช่วงตั้งดึงหนังกลองหรือทำพิธีเชิญครู. (แนวทางทั่วไปเพื่อความเหมาะสมในศาสนสถาน)

·         สนับสนุนท้องถิ่น: เลือกซื้อของช่างพื้นบ้าน/ของระลึกจากคณะกลอง บริจาคบำรุงวัด ทดลองเวิร์กช็อปเรียนรู้ประวัติ–วิธีตีจากชุมชนเจ้าของภูมิปัญญา ช่วยให้รายได้หมุนเวียนในพื้นที่และทำให้การสืบสานเกิดขึ้นจริง. (หลักการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์)

ทำไมต้องอนุรักษ์ตอนนี้

ความนิยมการแข่งขันทำให้ “ความดัง–ความเร้าใจ” ถูกยกขึ้นเป็นตัวชี้วัดหลัก จนอาจกระทบความหมายศาสนพิธีและช่างฝีมือดั้งเดิม แนวทางที่สมดุลคือจัดงานให้ปลอดภัย ย้ำกติกาเคารพศาสนสถาน คุ้มครองเสียงและสุขภาพผู้เล่น–ผู้ชม ควบคู่กับการรวบรวมองค์ความรู้ช่าง/บันทึกประวัติชุมชนให้เป็นมรดกมีชีวิต. หน่วยงานวัฒนธรรมท้องถิ่นและสถาบันการศึกษาภูมิภาคได้เริ่มทำคลังความรู้และนิทรรศการไว้เป็นฐานแล้ว. กรมศิลปากร

ปลายทางที่อยากเห็น

กลองหลวงไม่ใช่แค่ “เสียงดัง” แต่คือเสียงแห่งศรัทธา การรวมหมู่ และศักดิ์ศรีชุมชน หากเราท่องเที่ยวอย่างเคารพ สนับสนุนช่างและคณะกลอง และเล่าเรื่องกลองหลวงอย่างถูกต้อง ลำพูนจะยังคงกึกก้องด้วยเสียงกลองที่งามที่สุด ขณะเดียวกันก็อ่อนโยนต่อผู้คนและสถานที่ศักดิ์สิทธิ์

บรรณานุกรรม

Bangkok Post. (2019, June 18). Bang the drum slowly. https://www.bangkokpost.com/thailand/special-reports/1696716

Chiang Mai News. (2020, September 22). กลองหลวง เสียงสะท้อนแห่งศรัทธาและวัฒนธรรมล้านนา. https://www.chiangmainews.co.th/culture/กลองหลวง-เสียงสะท้อน

กรมศิลปากร. (2021). กลองหลวงลำพูน. หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก เชียงใหม่. http://www.rnac.go.th/article/กลองหลวงลำพูน

ผู้จัดการออนไลน์. (2018, May 28). งานแปดเป็งเมืองลำพูน กลองหลวงกึกก้องศรัทธา. https://mgronline.com/travel/detail/9610000052291

พิพิธภัณฑ์มีชีวิตล้านนา มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. (2017). กลองหลวง. https://www.lannalivecm.com/กลองหลวง

Thai PBS. (2022, May 13). สด! แข่งขันกลองหลวง เทศกาลสรงน้ำพระบรมธาตุเจ้าหริภุญชัย. https://www.thaipbs.or.th/news/กลองหลวงลำพูน