Circo

• Metae

 En cada extremo da spina había unha meta de forma semicilíndrica ou cónica,  que marcaba o límite polo que tiñan que xirar os carros.

Os concursantes procuraban achegarse o máis posible a esta meta, para acortar distancias, e ao mesmo tempo evitala, xa que o choque con ela produciría un gran accidente.

Vencía o auriga que cruzaba en primer lugar unha raia marcada no chan con cal (ad calcem pervenire: “chegar ata a cal”), ao lado esquerdo das cocheiras (carceres) de onde saían. O espacio percorrido é de 830 m.

• Cárceres

Os cárceres, tamén chamados portas de partida, tiñan unha forma distintiva, inclinada e lixeiramente curvada, deseñada para compensar diferencias significativas nas distancias das portas de partida individuais. Foron deseñados para que as carreiras de carros correran arredor da spina, en sentido contrario as agullas do reloxo.

A forma dos carceres parece estandarizada en todo o mundo romano. A semellanza na forma entre os carceres de circos de moitos tamaños diferentes suxiere que foron construídos segundo unhas relacións ou formulas matemáticas proporcionais. 

Algúns dos mellores exemplos de carceres pódense encontrar en Gerasa (actual Jerash, en Xordania) e o circo de Maxentius (Italia).

O espectáculo das carreiras comezaba pola mañá cedo. Primeiro había un desfile e tras este, comezaban as carreiras. Nos primeiros tempos do Imperio oscilaban sobre 10 e 12 horas. As veces chegaron a celebrarse nunha soa xornada 36 probas.

Equipos

Roma contaba con 4 equipos (Factiones): os Brancos, os Azuis, os Verdes e os Vermellos, e a rivalidade entre os seus seguidores era intensa. 

Os propios emperadores tiñan moi claras as súas preferencias; Nerón apoiaba aos verdes, en tanto que Vitelio condenou a morte a algúns seguidores dos Verdes por falar mal do seu equipo, os Azuis.  Os Vermellos eran os favoritos xa que neste equipo se encontraba Diocles, o gran auriga hispano.

Tertuliano en spectaculis 9.5, comenta que orixinalmente só existían dúas factiones ou equipos: os Brancos (consagrados ao inverno) e os Vermellos (consagrados ao verán).  Posteriormente describe cómo se amplían as faccións: os Vermellos estaban dedicados a Marte, os Brancos aos Anemoi, deuses do inverno, os Verdes á Madre Terra e os Azuis ao Ceo e ao Mar ou ao Outono.

Domiciano pola súa parte, amplía os equipos con dúas novas faccións, os Morados e os Dourados, que desapareceron pouco despois.

Auriga

Un auriga era conductor das bigae (carro con 2 cabalos) e quadrigae (carro de 4 cabalos, máis difícil de manexar). Podía haber carros tirados ata por 10 cabalos, pero só en ocasións excepcionais. Era normalmente un escravo ou liberto e estaban considerados como verdadeiras estrelas do deporte, con lexións de siareios, que podían amasar grandes fortunas e mesmo comprar a súa liberdade (se sobrevivían claro, xa que as carreiras eran moi perigosas, con accidentes moi frecuentes).

Durante o século II d.C. empezouse a chamar "miliarios" a todos aqueles que houberan superado as mil vitorias, e desde ese momento eran respectados polo pobo e os gobernantes.

O auriga vestía unha túnica coas cores do seu equipo, na súa cabeza levaba un casco e, no seu peito, numerosas tiras de coiro formaban unha especie de coiraza flexible. Entre as tiras levaba un coitelo co que, en caso de accidente, podía cortar as rendas que levaba enroladas ao seu corpo e así evitar ser arrastrado polos cabalos. 

Os accidentes (naufragia: "naufraxio" en latín) solían ser frecuentes, pois os carros eran caixóns sobre rodas que apenas tiñan peso, e, os aurigas, co fin de gañar terreo, achegábanse o máis posible á spina, co que o menor roce supoñía a caída, a destrución do carro, e, en moitos casos, a morte do conductor. Levaba a fusta na man dereita e manexaba as rendas ca esquerda.

Algúns dos aurigas máis famosos de todos os tempos foron o hispano Diocles e o tamén hispano Scorpus, que viviu no século I a.C. e acumulou máis de 2.000 victorias, aínda que, a diferencia do anterior, non tivo tempo de desfrutalas, xa que morreu aos 27 anos nun accidente, provocado, según algúns, por unha maldición que lle lanzou en plena carreira un sicario dun equipo rival (as maldicións ou defixiones estaban escritas en taboíñas de chumbo!)

Normas da competición

Soían enfrontarse 4 aurigas, sorteándose o lugar de saída. O maxistrado que presidía a carreira daba o sinal da saída axitando un pano branco (mappa). A competición consistía en dar obligatoriamente 7 voltas en torno á spina, sendo gañador o primeiro que lograse atravesar a meta, unha liña branca trazada a través da pista frente á tribuna dos xuíces.

O número de carreiras por día foi variando e aumentando: con Augusto 12 carreiras por día, con Calígula 34 e cos emperadores Flavios ata 100; Domiciano, para asegurar que as carreiras previstas acabaran antes de que chegara a noite, modificou o número de voltas reducíndoo a 5.

Premios e repercusión social

O premio pola vitoria era unha coroa, unha palma ou unha cadena de ouro, ademáis das primas económicas.

Os aurigas eran moi populares e volvíanse arrogantes e maleducados, polo que o Estado viuse obrigado a frear as súas demandas.

Os poetas celebraban e choraban a súa morte (véxase máis arriba o poema que Marcial dedica a Scorpus); o pobo coñecía a idade e o lugar de nacemento dos aurigas famosos, así como número de vitorias acadadas, e os seus nomes encontrábanse escritos por tódolos sitios.

• Ludus Troianus, consistía nun simulacro da batalla entre os xoves da aristocracia. 

• Exhibicións ecuestres, acrobacias a cabalo realizadas por xinetes expertos (desultores). 

• Carreiras pedestres, nas que durante horas e horas os participantes daban centos de voltas a pista do circo.

Circo romano de Mérida

Este circo Romano tiña máis de 400 m de lonxitude e 30 m de ancho e podía albergar 30.000 espectadores, foi o modelo para o Circo Máximo de Roma era o maior dos edificios dedicados a espectáculos da cidade e, xunto co anfiteatro, era o que gozaba dos favores dun público máis dado a emocións lúdicas fortes que a cultas obras teatrais. Parece que se construíu arredor do ano 20 a.C. e inaugurado uns 30 anos despois. Conserva numerosas estruturas, incluíndo a Porta Pompae ("entrada principal"), a Porta Triumphalis ("porta do triunfo"), a spina (a parede lonxitudinal), o tribunal iudicium ("tribuna dos xuíces"). Debido as súas grandes dimensións encontrábase fora do recinto amurallado, ao lado da calzada que unía Emerita con Corduba (Córdoba) y Toletum (Toledo). Na actualidade existe un centro de interpretación xunto ao monumento.

A data da súa construcción corresponde aos principios do século I d.C., posiblemente durante a época de Tiberio. O recinto posúe unha area central onde se facían as competicións.