Μουσική και πολιτική

Γιώργος Παπαδόπουλος (Β'3)

Η μουσική, πρωτίστως ως μία μορφή τέχνης, έχει την τάση να ορίζει και να ορίζεται από το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον της. Έτσι δεν εκπλήσσει το γεγονός πως πολλοί μουσικοί καλλιτέχνες έχουν στιγματίσει εποχές πολιτικού αναβρασμού ή πολιτικά καθεστώτα έχουν καθορίσει την μουσική έκφραση. Παρακάτω θα παρουσιάσουμε τέσσερεις περιπτώσεις όπου η μουσική και η πολιτική απέκτησαν μία ιδιαίτερη σχέση.

Viva Verdi!

Οι όπερες του πασίγνωστου Ιταλού συνθέτη Τζουζέπε Βέρντι αποτελούν σημαντική συμβολή του καλλιτέχνη στην προσπάθεια για την Ενοποίηση της Ιταλίας κατά τα μέσα του 19ου αιώνα. Έχει παρατηρηθεί πως οι όπερες του συνθέτη είχαν εθνικιστικό χαρακτήρα και ο ίδιος συμμετείχε ενεργά στην πρώιμη εκείνη ιταλική πολιτική σκηνή, όπως μαρτυρούν και οι συναντήσεις του με πρωτεργάτες του Risorgimento, τον Βίκτωρα Εμμανουήλ Β’ και τον Τζουζέπε Ματσίνι. Μάλιστα, ο ίδιος εκλέχθηκε, το 1861 στο πρώτο ιταλικό κοινοβούλιο.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χορωδία Va, pensiero από την όπερα του Βέρντι με τίτλο Ναμπούκο. Η συγκεκριμένη επωδός, γνωστή επίσης με το όνομα «Χορικό των Εβραίων σκλάβων», σχετίζεται με τον εκτοπισμό των Ιουδαίων μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλώνιους. Περιλαμβάνοντας στίχους όπως «Ω πατρίδα μου, τόσο όμορφη και χαμένη» το χορικό γρήγορα αποτέλεσε ύμνο για τους Ιταλούς στην προσπάθειά τους να ενώσουν την χώρα τους.

Το σύνθημα Viva Verdi έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές στην Ιταλική χερσόνησο και χρησιμοποιήθηκε ως ακροστιχίδα. Viva Vittorio Emanuele Re D'Italia, Ζήτω στον Βίκτωρα Εμμανούηλ, Βασιλιά της Ιταλίας! Η μουσική του Βέρντι ήταν για τους Ιταλούς αγωνιστές εξαιρετικά εμψυχωτική, σε στιγμές που, όπως οι εκτοπισμένοι Εβραίοι, αναζητούσαν την κοινή τους πατρίδα.

Ο αγαπημένος καλλιτέχνης του Χίτλερ

Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ αποτελεί ένας από τους πιο σημαντικούς και επιδραστικούς συνθέτες του 19ου αιώνα, παρόλα αυτά είναι και ένας από τους πιο αμφιλεγόμενους. Η κόρη του παντρεύτηκε τον Χιούστον Στιούαρτ Τσάμπερλεν, οι θεωρίες του οποίου συνέβαλαν στην διαμόρφωση της ναζιστικής ιδεολογίας.

Ο ίδιος ο Βάγκνερ έχει τοποθετηθεί εναντίον των Εβραίων, για τους οποίους έχει υποστηρίξει πως η επιρροή τους στην Ευρωπαϊκή τέχνη και μουσική την έχει υποβαθμίσει. Τις ιδέες αυτές εκφράζει στο σύγγραμμα με τίτλο «Das Judenthum in der Musik», αλλά ο όρος Judenthum κατέχει πιθανότατα διπλή σημασία, καθώς αναφέρεται και στην ανώτερη αστική τάξη, αφού αυτή συχνά συνδεόταν με τους Εβραίους. Επιπροσθέτως έχουν εντοπισθεί στερεότυπα αντισημιτικού περιεχομένου στους χαρακτήρες των οπερών του. Οι απόψεις περί των ρατσιστικών θέσεων του Βάγκνερ διίστανται μέχρι και σήμερα από τους ειδικούς.

Πάντως, είτε ο εθνικοσοσιαλισμός έβρισκε σύμφωνο τον Βάγκνερ, είτε όχι, το έργο του υπήρξε αντικείμενο θαυμασμού από τον Αδόλφο Χίτλερ. Επέλεξε μάλιστα την χρήση της μουσικής του σε πολλές από τις εκδηλώσεις του κόμματος, όπως για τα κομματικά συνέδρια της Νυρεμβέργης. Τον ίδιο ενθουσιασμό για τον συνθέτη δεν έδειξαν, ωστόσο, άλλα μέλη του κόμματος.

Σοβιετική Μουσική

Η περίπλοκη σχέση μεταξύ πολλών Σοβιετικών μουσικών και του καθεστώτος αποτυπώνεται ίσως καλύτερα στο πρόσωπο του Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Ρώσου συνθέτη με διεθνή αναγνώριση για τις συμφωνίες και τα κουαρτέτα εγχόρδων του.

Από τα πρώτα του χρόνια, το έργο του γνώρισε μεγάλη επιτυχία και έλαβε επαίνους τόσο από κριτικούς, όσο και από το ευρύ κοινό. Όμως, το 1936, η κατά τα άλλα επιτυχής όπερά του «Η Λαίδη Μακβέθ του Μτσενσκ» επικρίθηκε έντονα από τον Στάλιν και το κράτος, με αποτέλεσμα ο καλλιτέχνης να παραγκωνιστεί και να αντιμετωπίσει οικονομικά και ψυχολογικά προβλήματα.

Κατά την διάρκεια του πολέμου, οι συνθέσεις του Σοστακόβιτς συνέβαλαν στην εμψύχωση του στρατού και του ηρωικού λαού του Λένινγκραντ στην πολιορκία. Ο ίδιος παρέμεινε αρχικά στην πόλη και ξεκίνησε την σύνθεση της 7η συμφωνία, η οποία και κέρδισε την εύνοια του Στάλιν. Μάλιστα, οι παρτιτούρες κατάφεραν να σπάσουν την πολιορκία και να εισέλθουν στην πόλη, όπου το έργο εκτελέστηκε από τον κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό και ακούστηκε από όλα τα μεγάφωνα της πόλης, αναπτερώνοντας το ηθικό των πολιορκημένων.

Μετά τον πόλεμο, το 1948, ο Σοστακόβιτς πέφτει θύμα του δόγματος Ζντάνοφ, μίας προσπάθειας «αναδιοργάνωσης» των τεχνών στην Σοβιετική Ένωση, έτσι ώστε αυτές να συμβαδίζουν με τα ιδεώδη του καθεστώτος. Πολλά έργα του καλλιτέχνη απαγορεύονται και λογοκρίνονται. Ο θάνατος του Στάλιν επιτρέπει στον συνθέτη να αποκατασταθεί απέναντι στο σοβιετικό καθεστώς, μέχρι και να ενταχθεί στο κόμμα το 1960 (για αμφισβητούμενους λόγους).

Ο Σοστακόβιτς άλλοτε υπήρξε εκπρόσωπος του σοβιετικού πολιτισμού στην Δύση αναδεικνύοντας και υπηρετώντας την χώρα του, ενώ άλλοτε καταδιώχθηκε από αυτή και αναγκάστηκε να καταπιέσει την καλλιτεχνική του έκφραση. Τα έργα του επηρεάστηκαν από το πολιτικό περιβάλλον αλλά με τον τρόπο τους άσκησαν και εκείνα επιρροή σε αυτό.

Πηγές:

https://www.nationalgeographic.com/history/history-magazine/article/verdi-operas-italy-national-identity

https://www.pemptousia.gr/2020/03/mousiki-ke-politiki/

https://www.epohi.gr/article/46666/peri-moysikhs-kai-politikhs

https://en.wikipedia.org/wiki/

https://www.in.gr/2022/05/23/stories/leningkrant-poliorkia-ton-872-imeron-kai-sygklonistiki-synaylia-tou-sostakovits/

https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/1736199/file.pdf

Page updated

Google Sites

Report abuse