Tổng quan về xương quai xanh

Xương quai xanh là mảnh xương dài nằm ngang hai bên ở vùng dưới của cổ và vùng trên của ngực. Gãy xương quai xanh là một trong những chấn thương thường gặp nhất ở người lớn. Vậy xương quai xanh có cấu tạo và chức năng thế nào? Gãy xương quai xanh có phải mổ hay không? Docosan mời quý độc giả tham khảo bài viết này để giải đáp những câu hỏi trên.

Giới thiệu xương quai xanh

Xương quai xanh là một xương dài, tạo nên phần trước của bờ vai chúng ta. Nó là một gờ xương nổi rõ dưới da, kết nối cánh tay hai bên và phần còn lại của bộ xương cơ thể người. Xương nằm ngang phía trước và trên của ngực. Thân xương dẹt, cong hình chữ S. Xương quai xanh là tên gọi quen thuộc với người dân, nhưng trong y khoa có tên gọi khác là xương đòn.

Xương đòn tiếp nối với các xương khác tại hai khớp nối, hình thành nên bờ vai, bao gồm:

• Khớp cùng vai – đòn: mỏm cùng vai của xương bả vai tạo khớp nối với đầu ngoài xương đòn

• Khớp ức – đòn: đầu trong xương đòn khớp nối với xương ức (mảnh xương to dài nằm ngay trước ngực của bạn)

Đặc điểm của xương đòn người Việt Nam dài trung bình 13,75 cm, chu vi 3,73 cm. Đây là một xương mạnh và chắc chắn. Tuy nhiên những chấn thương vẫn xảy ra đối với xương và hai khớp.

Chức năng của xương quai xanh

Vai là khớp di động nhất trong cơ thể con người. Tuy nhiên, phạm vi chuyển động tiềm ẩn của khớp vai là rất lớn, làm cho nó dễ bị trật khớp. Một trong những xương quan trọng kết nối với vùng vai chính là xương quai xanh.

Một chức năng quan trọng của xương quai xanh là giữ cánh tay được hoạt động tự do và xa khỏi thân cơ thể. Xương quai xanh ở phía trước và xương bả vai ở phía sau hình thành nên đai vai, cấu trúc giúp treo và nâng cả cánh tay. Cùng với các xương sườn (hình thành nên lồng ngực), xương đòn giúp bảo vệ tim và phổi khỏi các chấn thương từ bên ngoài.

Xương quai xanh còn giúp bảo vệ nhiều thần kinh và mạch máu quan trọng ở vùng nách và vùng hạ đòn.

Gãy xương quai xanh

Gãy xương đòn khá phổ biến, chiếm khoảng 5% tất cả các trường hợp gãy xương ở người lớn. Nó dễ phát hiện vì xương quai xanh nằm ngay dưới da, bất kỳ biến dạng nào của xương hay khớp cũng có thể nhìn thấy ngay.

Phần lớn trường hợp gãy ở ⅓ giữa của xương. Nhưng đôi khi cũng có thể gãy ở gần vị trí hai khớp với xương ức và mỏm cùng vai. Mức độ gãy xương quai xanh cũng rất thay đổi. Xương có thể chỉ nứt nhẹ hoặc gãy thành nhiều đoạn. Các đoạn xương có thể vẫn nằm thẳng theo đường cong bình thường của xương đòn hoặc bị di lệch.

Nguyên nhân gãy xương quai xanh thường do một chấn thương trực tiếp vào vùng vai, có thể xảy ra khi té ngã đè lên vai hoặc trong các vụ tai nạn xe máy, xe hơi. Một cú ngã khi cánh tay đang dang rộng cũng có thể làm gãy xương quai xanh. Ở trẻ sơ sinh, gãy xương đòn có thể xảy ra trong quá trình đi qua ngã sanh âm đạo.

Gãy xương đòn có thể rất đau và khiến bạn khó cử động cánh tay. Các dấu hiệu và triệu chứng khác của gãy xương có thể bao gồm:

• Trượt vai xuống và về phía trước

• Không thể nâng cánh tay lên vì đau

• Cảm giác lạo xạo xương khi cố gắng nâng cao cánh tay

• Dị dạng hoặc nổi cục lên ở chỗ gãy

• Bầm, sưng, đau ở vùng xương đòn

Chẩn đoán gãy xương quai xanh như thế nào?

Bác sĩ sẽ cần biết chấn thương xảy ra như thế nào và cần bạn mô tả các triệu chứng mình cảm thấy được. Bác sĩ sau đó sẽ thám sát cẩn thận vùng xương quai xanh của bạn.

Trong trường hợp gãy có di lệch, vị trí gãy có thể dễ dàng được phát hiện bởi sự biến dạng do đầu đoạn xương gãy đẩy da lên, thường dạng cục hoặc đôi khi được mô tả trông như một cái lều. Rất hiếm khi da vùng gãy di lệch bị tổn thương và lộ xương.

Bác sĩ sẽ cần làm thêm một số cận lâm sàng để đảm bảo rằng không có tổn thương thần kinh hay mạch máu kèm theo. X-quang là công cụ hình ảnh học đầu tiên được tiếp cận. X-quang xương đòn giúp xác định vị trí và mức độ của gãy xương. Có thể cần chụp thêm phim x-quang các xương khác của vùng vai. Nếu có kèm gãy xương khác, có thể bạn sẽ cần chụp cắt lớp vi tính (CT scan) để chấn thương được đánh giá chính xác hơn.

Bác sĩ chấn thương chỉnh hình khám gãy xương quai xanh

• Tiến sĩ bác sĩ Phạm Chí Lăng – Q. Bình Tân

• BSCKII Nguyễn Tấn Toàn – Q.5

• ThS Bs Dương Đình Triết – Q.5

Chữa trị gãy xương quai xanh

Chữa trị không phẫu thuật

Nếu các đầu xương gãy chưa dịch chuyển ra khỏi vị trí đáng kể, bạn có thể không cần phẫu thuật. Hầu hết các xương đòn bị gãy có thể tự lành mà không cần phẫu thuật.

Điều trị không phẫu thuật bao gồm:

• Đeo đai vải hỗ trợ cánh tay có thể giúp giảm đau vì xương đòn không còn chịu nhiều sức nặng và những cử động từ cánh tay nữa, tạo điều kiện lành xương tốt hơn.

• Thuốc giảm đau, như acetaminophen, có thể giúp dịu cơn đau trong khi lành xương.

• Tập vật lý trị liệu. Dù sẽ có một chút đau đớn, việc duy trì cử động tay là cần thiết để ngăn ngừa cứng khớp do không cử động một thời gian.

Sau khi bị gãy xương đòn, sức cơ ở vai và cánh tay sẽ giảm. Khi xương bắt đầu lành, cơn đau của bạn sẽ giảm và bác sĩ có thể bắt đầu các bài tập vai nhẹ nhàng. Các bài tập này sẽ giúp ngăn ngừa tình trạng cứng khớp và suy nhược cơ. Các bài tập nặng hơn sẽ thay thế dần sau khi vết gãy được chữa lành hoàn toàn.

Theo dõi định kỳ. Bạn sẽ cần tái khám định kỳ cho đến khi vết gãy của bạn lành lại. Bạn sẽ được chụp x-quang để đảm bảo các đoạn xương đang lành lại đúng vị trí. Sau khi xương lành lại, bạn sẽ có thể dần dần trở lại sinh hoạt bình thường.

Chữa trị phẫu thuật

Nếu các đầu xương gãy di lệch ra ngoài đáng kể, bác sĩ có thể khuyên bạn nên phẫu thuật. Nguyên tắc của phẫu thuật là sắp xếp các mảnh xương gãy vào đúng vị trí ban đầu (nắn xương) và ngăn ngừa chúng di lệch trở lại cho đến khi xương lành hẳn

Sau phẫu thuật bạn có thể cảm thấy đau, nhưng điều này bình thường vì đó là một phần của quá trình lành của vết gãy. Nhiều trường hợp chỉ cần chườm đá lạnh và sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn, như acetaminophen, là đủ để làm dịu cơn đau. Nhưng nếu cơn đau dữ dội hơn, bác sĩ sẽ kê đơn thuốc giảm đau opioid một vài ngày.

Nhưng bạn cần hết sức cẩn trọng khi sử dụng opioid vì thuốc này có thể gây nghiện nếu lạm dụng. Do đó, chỉ sử dụng khi được bác sĩ kê toa và tham vấn bác sĩ nếu cơn đau không cải thiện sau một toa thuốc. Các thuốc giảm đau opioid chỉ nên được sử dụng một vài ngày và được kiểm soát kỹ lưỡng bởi bác sĩ.

Tương tự cách điều trị bảo tồn, vật lý trị liệu cũng là một phần không thể thiếu sau phương thức điều trị phẫu thuật. Các bài tập sẽ được nâng dần từ nhẹ đến nặng để duy trì sức cơ và độ linh hoạt của khớp vai.

Một số tình trạng khác liên quan đến xương quai xanh

• Bong gân hoặc tách khớp cùng vai – đòn: do chấn thương của dây chằng và bao khớp.

• Bong gân hoặc trật khớp ức – đòn: thường gây ra bởi một lực mạnh từ phía trước vùng vai.

• Viêm khớp cùng vai – đòn: lạm dụng thuốc đau nhức xương khớp và sự lão hóa gây nên sự thoái hóa khớp cùng vai – đòn và dẫn đến tình trạng viêm.

• Bệnh tiêu xương đầu xa xương đòn: thường gặp nhất ở người nâng tạ, khi áp lực lên đầu ngoài của xương đòn là liên tục, thúc đẩy quá trình tiêu xương diễn ra nhanh hơn.

Tổng kết

Xương quai xanh, hay xương đòn, là một xương ở phía trước của bờ vai, khớp với xương ức ở trong và xương bả vai ở ngoài. Chức năng chính là hoạt động như một đòn bẩy giúp cánh tay cử động xa khỏi cơ thể. Gãy xương đòn khá phổ biến ở người lớn, đa số chỉ cần điều trị bảo tồn nhưng nếu di lệch xương nhiều sẽ cần phẫu thuật.