Hiztegia

Zure hiztegia, da, bidali zure hitzak !!!! ( hitzamintza@sfr.fr )

Nahas mahas astearteko hitzak

Bertzalakatu beharba bilakatu ?

Saindatua, sanjatu : changer

Pean azpian : dessous

Luzeka eta trebeska hara-honaka : en long en travers

Zabaldura : ouverture etendue

Xokomoko: detours

Perekatu : carresser

Gozatuz, dastatuz : jouir

Ortutsik : pieds nus

Hedadura zabaltasun : amplitude ouverture

Miraila ispilu ; miroir

Bolbora sutauts ; poudre

Azeri : renard

Azkaznarro : blaireau

Harripe beharba : harpe

Jazar : poursuivre

Sarraskitu : massacrer

Uhala : collier

Urka : lasso nœud coulant

Itzeduna : clouté

hegi, ur bazter

arta, kasu

bizikide lankide adiskide

hautemaiten, piskabat ikusi

goibel , ilun

ziertzo haize hotz bat

zital igunia

zierto zital

erredua modeloa

baseliza Kapela

aizkatu harrikatu

mendebalde ekialde iparralde hegoalde

aitzur aixtor

laia golde lurra iraultzeko

brabana

ildoa

itzaina

unai

uztarria

karpa

txondorra (ikatz egiteko egur meta lurrez tapatua)

matahamiak krepak

erreximenta marmalada

konpota

minata pitar pittar

estilo - bolaluma - boligrafo

beteaurrekoak - begi lagunak

landabazkarri - kanpoko bazkari-piknika

fidantzia – konfiantza – uste on

leiho – kanpoko leiho

klik egin

sakelako – esku-/eskuko (telefono) – mugikor

tente-potente gelditu faire tapisserie

Hilabeteak

KABALKADA

Ikusgarri ikuskizun ; Spectacle

Ikusle – behari – behatzaile – so-egile : spectateur

AntzerkiTheatre

Zigor, punition

Alargun, veuf

Portaera, conduite

Egoera, situation

Agertoki – taulagain (BL) – jokaleku – eszena – antzeztoki Scène

Agerraldi – gertaldi – eszena – jelkaldi Scene acte

Aktore – jokalari – antzezle acteur

Bertsolari, improvisateur

Dantzari, Danseur

Auzitegia, tribunal

Auzi, proces

Epaile, Juge

Lerro lerro, leuleu

Erlezaintza, apiculture

Erlazain, apiculteur

Erle, abeille

Erle beltza, Euskal Herriko bertako erle mota, abeille noire du pays basque

Erlekume, erle mulko, essaim

Erlauntz, kofoin, ruche

Erlamando, faux bourdon, abeille male

Erregina, reine

Erle langile, ouvrière

Ezti, miel

Ezko, cire

Argizari, cire,cierge, bougie

Ezko-argi, cierge

Polen, lore hauts, pollen

Abaraska edo abaoa , erle orraze, alvéole

Larba, larve

Nektarrra

kanabera azukrea, canne à sucre

erremolatxa, betterave

Elkargo communauté

Bateratu bat egin

Biztanle hor bizi dena

Antolakunde antolamendu organisation

Osatu xutik eman eraiki construire

Kudeatu gérer

Egokitasuna parada occasion

Ordezkatu remplacer

Gaitasun konpetenzia

Garaio (baltsako garraio) transport

Garapen développement

Ibiltari gens du voyage

Hondarkin

Baitezpada obligatoire

Iraultza révolution

Erronka défi

Jantziak :

jaka, maripulis : veste

jaka motz, bluzon, zamar, paltoa :blouson

anorak : anorak

trikota, jertze : tricot

larruskoa, larruz arraseko : tricot de peau

atorra, alkandora : chemise

mantar, emazte atorra : chemise de femme

eslip bainu eslip : slip

galzoin, galzoin azpiko : calçon

gerrirainoko galzerdi, kolanta :collant

galtzerdi : chaussette

xamar, taulier, dabantal, mantal : tablier

gona, zaia, kota : jupe

zoineko, arropa : robe

beroki, manto : manteau

euritako, inpermeable, zira : imperméable

kapa, soingaineko : cape

lepoko, zapi, fular : foulard,

kaximeta : cache-nez

eskularru,eskuzorro : gant

zapin, xapin : pantoufle

oinetako, zapata, oski : chaussures

galtza, praka : pantalon

bularetakoa : soutien gorge

kotilonak : jupon

eskalopoinak, galotxak : sabots

eguzki soineko, dantzaldietako soineko , sorbaldarik gabeko soineko, ganbarrako, arropa, atorra soineko, komuniako arropa, etxeko soinrko, andre espos soineko, gaueko soineko ,gauazko atorra.......

Baratz

orokorra

• baratz(a/e): jardin

• baratzezain

• nekazari,laborari, baseritar: agriculteur

• nekazaritza, laborantza: agriculture

• txabola,xola: cabane

• simaur: fumier

• ongarri: engrais

• ongailu :engrais chimique

• hazia: semence

• hazi(tegi): pepiniere

• negutegi:serre

• landare: plante

• landatu: planter

• ureztatu: arroser

• kimatu: cisailler

• uzta: recolte

tresneria - outils

• aitzur (aitxur): beche

• golde: charrue

• gold(e/a)-tu: labourer

• motoaitzur: motoculteur

• guraizeak: ciseaux

• eskorga: charrette

• eskularruak: gants

• igitaiafaucille raphia

• sega: faux scie

landareak - plantes

• azenario: carotte

• baratxuri, berakatz: ail

• tipula: cebolla oignon

• tipulin: ciboulette

• porru: poireau

• aza: chou

azalore: choufleur

• uzta bildu/jaso: récolter

Gorputz

burua

lepoa

gatzlarbea besape sorbaldazpi besoazpian : aisselle

paparra

bularra ugatza

titipunta

gerria

zilborra xilko : nombril

sabelao

besoa ,goiko gorputzadarra

izterra

larruazala larrua

hatzamarrak azazkalak – azkazalak – behatzak : ongles

belauna

berna zangar – zango-sagar – aztala mollet

oina zangoa

zintzur sagarra : pomme d'adam

sorbalda, espalda : épaule

ukabide : poing

eskumuturra : poignet

bizkarra

besondoa

ukondoa

besaure

eria- erhai – behatza (zango ehri )– hatza– atzamara

erhi-pototsa – erpurua – hatz lodia : pouce

erhi erakuslea

erhi luze – erdiko erhi : majeur

eraztun erhi – erhi nagi (haur.) – eraztun hatz : annulaire

erhi ttipi – erhi xingil/ttittil/pitina – hatz txiki

esku ahurra

ipurdia

ipurmasaila

zakila – pitxoa – pitilin (haur)

testikulak- koskoil – barrabil

biloa ilea poil

zangoa

orkatila aztal beharri/belarri – zango kabila – axiroin

orpoa aztal– oindagora takoina

oinzola : plante de pied

oinaren dortsoa : dessus du pied

Usoa

uso urzo

ihiztari ehiztari

ihiztarien etxola

usukari

usukarien etxola

erbia lapina

basoila

eperra

basurdea

basahuntza

zizpa kartuxa kartuxauhal

draia – perdigoi draia berrun (plomb)

kaila, zozoa, biligarroa : caille, merle, grive

azeria

zepoa artia (piège)

Kantua

Xirribila

akordeoa

txirula

abetzbatza

oroimin (nostalgie)

doinu – aire ( mélodie ) soinu ( son d'un instrument)

apal – lodi (grave)

Etxeko garbiketa

Kasatu lisatu

kazkatxu maniaque

jast erratz – erkatz

errauts hauts

harriaska

berin

errautsa altxarazi

xurgagailu – aspiragailu

iturria xurruta

padera

bitxadera ecumoire

eltzea

eltzeitsua eltsua : tirelire

almia ventreche

egaztia volaille

mozkailu tondeuse

zurtoin tige

Zuhaitzak

bi multzo nagusitan banatu ditzakegu:

Hosto erorkorrekoak:

Astigarra.

Ametza.

Ezkia.

Gaztainondoa.

Haltza.

Haritza.

Hegigar charme

Laritza.

Lertxuna.

Lizarra.

Otsalizarra.

Pagoa.

Urkia.

Xarma.

Zumarra.

Hosto iraunkorrekoak:

Altzifrea

Artea.

Ereinotza.

Eukaliptoa.

Hagina.

Izeia.

Nekosta.

Pinua.

Picea.

Zedroa.

Fruta-arbolak

Aranondoa.

Gereziondoa

Irisagarrondoa , cognassier

Madariondoa.

Mertxikondoa.

Muxikondoa.

Olibondoa.

Pikondoa.

Sagarrondoa

Etxekoak, Sendi... Familia ..Askazia (lignée)!

Amatxi - Aitaxi

Ama / Aita

Alaba/ Semea

Alabatxi / alabaso/ arralaba

Semetxi/ arraseme/semeso

Ttantta / Otto

Iseba / Osaba

Kusi[ak] nere ttantta eta ottoren haurrak

koinat],

[iloba(ak

biloba(k)].

Anaia , neba , arreba, ahispa

Amaizun – Aitaizun (Belle-mère - Beau-père)

Senar (mari)

Neba

Suhi (gendre)

Erraina (belle-fille)

Amaginarreba (mère du conjoint)

Amabitxi – ugazama (BL)– gaxama (BL) – ama besoetako (MD) – ama ponteko (marraine)

Amaizun – amaorde/ aitarren espos berria

Txoriak

Eguraldi, Haizeak

hego-haize, haize hegoa : vent du sud

ihurtzuri, oinaztura : foudre

ekaitz : orage, tempête, bourrasque

enbata : vent de mer, tempête, galerne

Ipar-gorria : "le Rouge du Nord", vent violent et sec du nord-ouest,

ipar-haize, haize iparra : vent du nord

itsaski :houle

itsaskirri : houle légère

laino : brume, brouillard, vapeur, nuée

lanbro : brume, brouillard, bruine, pluie fine

oskarbi : ciel dégagé, ciel étoilé

oskorri : ciel embrasé, embrasement du ciel

pikor : grelon

sapa : temps lourd

sargori, sapa canicule, chaleur étouffante, touffeur

txingor, babazuza, kazkabar, harriabar : grêle, grelon

uhain, uhin, olatu : vague, onde (nom)

uholde : torrent, crue, inondation, déluge

ximist, tximist : éclair

zaparrada : averse

Jakobe bidean beharrezkoa zerrenda

Lozaku arina

Galtza motzak

Galtza luzea

Xira

Jersea

Galtzerdia

Kamiseta

Pijama

Zapatak

Barruko arropa

Txamarra lodia

Esku oihal

Xaboia

Sendagaia

Hortzetako eskuila

Nortasun ageria

O sasun txartela

Erromes agiria

Kateorratza

Pintza batzuk

Landareak

Aihen xuri : Clematite

Ahogorria : Patience

Ailorbe : Trigonella foenum-graecum fenugrec , zuhainetarako landatzen dena

Ainar ::Bruyère

Andere mahats beltza : Cassis

Albaka,Abahaka, basilisko : basilic

Anisa : Anis;

Aragorria, ahagoa erraiten diote hainitz eskualdetan, Purgatzeko Patience

Atso lili : Iris

Azeri bustana : Prèle

Auzun : Ortie

Basabitxilore : Paquerette

Berbena : Verveine

Bitxilore : Ebakibelar Souci calendula

Eguzkilore

Elorri xuria : Aubépine

Epura : genievre

Erre belar : arum

Erromania : erromatismentzat Romarin

Eza mihjlua : Aneth

Gordetxa : Pensée sauvage

Goroldi : Houx

Idi-mihia : eztularen kontra scolopendre

Idi bihotz : Tulipe

Izarbelar :

Kamamilla, larranbilo : Camomille

Karraskila germandrée Ainhoako aldean Hendaia eta Biriatuko aldean karraskila

Laraina : Melisse

Leizarra : Frêne

Malba :Mauve

Menda : Menthe

Mihilua :Fenouil

Milloria : Achillée millefeuille

Mitxoleta :Coquelicot

Miura : Gui

Morroin : tizana eztularen kontra ez omen da baino hoberik bourrache officielle

Nabarlilia : Bleuet

Nasilila : Pensée sauvage

Otso belar : Anèmone

Pasio lilia : Passiflore

Pasmobelar : Mouron bronkitisen aurkako espektoratzeko Zintzurreko infekzioentzat gargarak

Ruda belar : Ruda abortatzeko erabiltzen zen, eta zorriak kentzeko ere balio du.;

Sabuka : Sureau

Salbia : Sauge

Suge-belar : Estragon

Suge lore : Asphodèle

Tipulina : Ciboulette

Urde mutur : Bouton d'or

Uztabedar Rumex : Oseille

Txillar : Bruyère

Xarpota : Thym

Xarta Ezpatalore : Glaieul

Xixari-belarra : tanaisie vulgaire Izenak berak erakusten du xixarien kontrako sendagailua dela.

Zume : Osier