กลุ่มชาติพันธ์ุไทยพวน
บ้านทราย-บ้านหมี่

ประเพณีกำฟ้า

เป็นประเพณีที่สำคัญของชาวไทยพวน คำว่า”กำ” ในภาษาพวนหมายถึง การนับถือสักการะ คำว่า “ฟ้า” หมายถึง เจ้าฟ้า เจ้าแผ่นดิน ผู้อยู่สูงเทียมฟ้า หรือเทวดาและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่มองไม่เห็น คำว่า “กำฟ้า” จึงหมายถึง การนับถือการบูชาฟ้า

มีตำนานเล่าต่อ ๆ กันมาว่าสาเหตุที่เกิดวันกำฟ้า เนื่องจากสมัยหนึ่งเมืองพวนขึ้นอยู่กับนครเวียงจันทน์ และมีเจ้าชมพูเป็นกษัตริย์เมืองพวน นำทัพร่วมกับนครเวียงจันทน์ไปตีเมืองหลวงพระบาง แต่เจ้าชมพูได้ประกาศเอกราชไม่เป็นเมืองขึ้นของเวียงจันทน์ ทำให้เจ้านนท์แห่งนครเวียงจันทน์โกรธมาก ยกทัพมาปราบเมืองพวนและจับเจ้าชมพูได้ จึงสั่งให้ประการชีวิต ขณะที่ทำพิธีประหาร ฟ้าผ่าถูกด้ามหอกที่จะใช้ประหาร ทหารเวียงจันทน์ไปกราบทูลเจ้านนท์ให้ทราบเหตุอัศจรรย์นั้น เจ้านนท์จึงรับสั่งให้นำเจ้าชมพูกลับไปครองเมืองพวนตามเดิม ตั้งแต่เหตุการณ์ครั้งนั้น จึงทำให้เกิดประเพณีกำฟ้าสืบมาจนถึงปัจจุบัน ประกอบกับชาวไทยพวนมีอาชีพทำนาอยู่แล้ว จึงมีวิถีชีวิตผูกพันกับฟ้า ไม่กล้าทำให้ฟ้าพิโรธ เพราะกลัวฟ้าฝนฟ้าจะไม่ตกต้องตามฤดูกาล การจัดงานบุญกำฟ้านี้ ก็เพื่อให้ผีฟ้าเทวดามีความพึงพอใจ อีกทั้งยังเป็นการแสดงความขอบคุณผีฟ้าที่ประทานฝนให้ตกต้องตามฤดูกาลอีกด้วย

ประเพณีกำฟ้าของชาวไทยพวนในจังหวัดลพบุรีนั้น ตามประเพณีจะจัดตั้งแต่วันขึ้น 2 ค่ำ เดือน 3 ซึ่งเป็นวันเตรียมงานหรือวันสุกดิบ คนในหมู่บ้านหรือสมาชิกในครัวเรือนจะช่วยกันทำข้าวปุ้น (ขนมจีน) ข้าวหลาม ข้าวจี่ (ข้าวเหนียวปั้นยัดไส้หวาน ไส้เค็ม ชุบไข่ และปิ้งไฟจนแห้งเกรียม)เพื่อนำสิ่งของดังกล่าวไปเซ่นไหว้ผีฟ้า นอกจากนี้ยังมีการสร้างปะรำสำหรับทำพิธีที่วัด ตอนเย็นจะนิมนต์พระสงฆ์มาเจริญพระพุทธมนต์ ผู้อาวุโสของหมู่บ้านจะประกอบพิธีเบิกบายศรี อัญเชิญเทพยดาผีฟ้ามารับเครื่องสังเวยและ

มีการรำขอพร กล่าวคำขอให้ผีฟ้า ผีบ้าน ผีเรือน มาปกปักรักษาคนในครอบครัวให้อยู่ดีกินดี มีข้าวปลาอาหารบริบูรณ์ สิ่งสำคัญที่สุดของงานบุญนี้คือทุกคนต้องหยุดทำงานทั้งหลายทั้งปวง เพราะมีความเชื่อว่าหากผู้ใดฝ่าฝืนไม่ปฏิบัติตามจะถูกฟ้าผ่าตายได้

สำหรับในวันขึ้น 3 ค่ำ เดือน 3 จะเป็นวันกำฟ้า ซึ่งเป็นวันสำคัญที่สุด ชาวบ้านจะตื่นแต่เช้าตรู่เพื่อเตรียมอาหารคาวหวานไปถวายพระและร่วมกันใส่บาตรข้าวหลามข้าวจี่ ตอนบ่ายจนถึงกลางคืนจะมีการละเล่นพื้นบ้าน เช่น เตะหม่าเบี้ย ต่อไก่ ไม้อื่อคร่อมเส้า ช่วงชัย มอญซ่อนผ้า และในช่วงเวลากำฟ้านั้น คนเฒ่าคนแก่ในครอบครัวจะคอยฟังเสียงฟ้าร้อง ซึ่งเป็นการพยากรณ์เกี่ยวกับความเป็นอยู่และการประกอบอาชีพของคนในหมู่บ้าน โดยมีคำทำนายดังนี้

เสียงฟ้าร้อง หมายถึง ฟ้าเปิดประตูน้ำ

ฟ้าร้องทางทิศเหนือหรือทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ทำนายว่าฝนจะตกดี ทำนาจะได้ข้าวดี

ฟ้าร้องทางทิศใต้ ทำนายว่า ฝนจะแล้งข้าวกล้าในนาจะเสียหาย ชาวบ้านจะอดเกลือ

ฟ้าร้องทางทิศตะวันตก ทำนายว่าฝนจะน้อย เกิดความแห้งแล้ง ทำนาไม่ค่อยได้ผล นาในที่ลุ่มดี นาในที่ดอนจะเสียหาย ข้าวยากหมากแพง ชาวบ้านจะเดือดร้อน เกิดเรื่องทะเลาะวิวาท รบราฆ่าฟันกัน

ฟ้าร้องทางทิศตะวันออก ทำนายว่าชาวบ้านจะอยู่ด้วยความร่มเย็นเป็นสุข ไม่มีการรบราฆ่าฟันกัน ไม่มีโจรผู้ร้าย

หลังจากำฟ้า 1 สัปดาห์ จะไปทำบุญที่วัดอีกครั้งหนึ่งโดยนำดุ้นฟืนที่ติดไฟ 1 ดุ้น ไปทิ้งตามแม่น้ำลำคลองให้ไหลไปตามสายน้ำ เพื่อเป็นการบูชารำลึกถึงเทพยดาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ต่าง ๆ และเป็นการบอกกล่าวแก่เทวดาผีฟ้าว่าหมดเขตกำฟ้าแล้ว

ปัจจุบันงานกำฟ้าเปลี่ยนแปลงไปมากเพราะบ้านเมืองเจริญขึ้น การทำบุญต่าง ๆ ได้รวบรัดตัดรายละเอียดของพิธีลงไปบ้างปัจจุบันทางชมรมไทยพวนบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี ได้จัดให้ชาวบ้านมาร่วมกันจัดงานทำบุญกำฟ้าที่ศูนย์ศิลปาชีพประชาสุขสันต์ ในตำบลบ้านกล้วย โดยให้แต่ละบ้านทำข้าวจี่มาถวายพระหลังจากตักบาตรเช้าที่วัดใกล้บ้านแล้ว ในช่วงบ่ายก็แข่งขันกีฬาพื้นบ้าน ตอนเย็นจัดให้มีงานสังสรรค์นอกจากนี้บางปีก็ยังมีการเส็งกลอง หรือการแข่งขันตีกลอง ซึ่งเป็นการละเล่นที่หาดูได้ยาก

การแต่งกายเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรม ซึ่งจะบ่งบอกลักษณะเผ่าพันธุ์ และเอกลักษณ์ของชุมชนสังคมไทยประกอบไปด้วย กลุ่มชนที่มีเชื้อสายแตกต่างกันไปตามแต่ละท้องถิ่น ผู้เขียนและอาจารย์มัลลิกา มังกรวงษ์ ได้ออกศึกษาวัฒนธรรมของแต่ละชุมชนซึ่งมีความน่าสนใจแตกต่างกันไป บทความนี้เป็นเพียงส่วนเล็กๆ ส่วนหนึ่ง ซึ่งผู้เขียนใคร่จะเสนอให้เห็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิต ซึ่งนอกจากอาหารการกินอยู่ เครื่องใช้ไม้สอย ภาษา ความเชื่อ และประเพณีแล้ว สิ่งหนึ่งที่น่าสมใจใคร่รู้ก็คือการแต่งกาย ผู้เขียนอยากเสนอให้เห็นถึงการแต่งกายในชีวิตประจำวัน ซึ่งนับวันแต่จะหมดไปกับกระแสสมัยใหม่ที่เร่งรีบ ในสมัยหนึ่งซึ่งผู้เขียนเป็นเด็กนักศึกษา เคยได้ไปศึกษาที่หมู่บ้านหาดเสี้ยว ยังจำได้ถึงหญิงชาวพวน

นุ่งผ้าถุงพื้นบ้านมีผ้าแฮ้งตู้ (เคียนนมและเกล้าผมเดินหาบกระจาดแถว ๆตลาดหาดเสี้ยว ซึ่งในสมัยก่อนเป็นตลาดไม้และทั้งหญิงและชายส่วนมากยังแต่งกายแบบพื้นเมือง เป็นสิ่งที่ประทับอยู่ในความทรงจำไม่รู้ลืมดูแล้วช่างเหมือนกับภาพเขียนบน จิตรกรรมฝาผนังวัดภูมินทร์จังหวัดน่านไม่มีผิด เรายังพอพบเห็นได้ตามหมู่บ้านซึ่งก็มักจะเป็นพ่อเฒ่าแม่เฒ่าและนับวันจะลาง เลือนจนหมดไปในที่สุดน่าเสียดายคนรุ่นหลัง ๆ ที่จะไม่ได้เห็นภาพประทับใจเช่นนั้นอีกดังที่บรรพบุรุษดำเนินมา ผู้เขียนจะไม่ขอกล่าวถึงผ้าที่มีลักษณะพิเศษเช่น ตีนจกหรืออื่น ๆ ซึ่งจะหาอ่านได้ทั่ว ๆ ไปเพราะมีการเขียนถึงทั้งกรรมวิธี ลวดลายอันงดงามปราณีตคุ้นตาท่านผู้อ่านแล้ว แต่อยากจะขอกล่าวถึงผ้าถุงที่ใช้สอยในชีวิตประจำวันของชาวไทยพวน อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย ซึ่งมีความสวยงามและเสน่ห์ที่แฝงเร้นอยู่กับสีสันลวดลาย และผูกพันอยู่กับจารีตประเพณีเก่าแก่ อันเป็นสิ่งแสดงถึงภูปัญญาและชีวิตความเป็นอยู่ที่เรียบง่ายของชาวบ้าน

หมู่บ้านหาดเสี้ยว หมู่บ้านหาดสูง เดิมเป็นชาวลาวเวียงจันทน์ อพยพเข้ามาอยู่ก่อน ต่อมาถูกพวกแกว(ญวน) ซึ่งปกครองแถบนี้อยู่ก่อนบีบบังคับเก็บส่วยมาก จึงอพยพหนีไปและลาวพวนซึ่งอพยพมาจากเมืองพวน ตอนใต้ของเมืองหลวงพระบางในประเทศลาว มีทั้งอพยพมาด้วยความสมัครใจและถูกกวาดต้อนลงมาในสมัยสมเด็จพระนั่งเกล้าฯก็ มี ชาวพวนนี้อพยพลงมาอยู่ที่ต่าง ๆของประเทศไทย เช่นที่จังหวัด น่าน , ปราจีนบุรี , ฉะเชิงเทรา , สุพรรณบุรี , ราชบุรี , และส่วนหนึ่งได้อพยพมาอยู่ ณ อำเภอศรีสัชนาลัย บริเวณหมู่บ้านหาดสูง , บ้านหาดเสี้ยว , บ้านบ้านใหม่ , บ้านป่าไผ่ , บ้านแม่รากและบ้านป่างิ้วด้วย ซึ่งกระจายอยู่ในกลุ่มเดียวกัน

จารึกที่วัดหาดเสี้ยวกล่าวไว้ว่าได้สร้างวัดขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2387 ปีถามเมา (ปีเถาะไทย) ในคิมหันต์ฤดู (ฤดูร้อน) เดือนกินตะหม่า (เดือนห้าไทย) ซึ่งแต่เดิมชื่อวัดโพธิ์ไทย มาจนถึงปี พ.ศ. 2460 สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญานวโรรส เสด็จและทรงโปรดรับสั่งเปลี่ยนแปลงแก้ไขชื่อเสียใหม่ จากจารึกของวัดหาดเสี้ยวเองทำให้เราทราบว่าชุมชนพวนมาตั้งรกรากอยู่บริเวณ นี้ไม่ต่ำกว่า 150 ปีแล้ว

ที่มา:หนังสือSILK

อาหาร ของชาวไทยพวนที่มีประจำทุกครัวเรือนคือ ปลาร้า เมื่อมีงานบุญมักนิยมทำขนมจีน และข้าวหลาม ส่วนอาหารอื่น ๆ จะเป็นอาหารง่าย ๆ ที่ประกอบจากพืชผัก ปลา ที่มีในท้องถิ่น เช่น ปลาส้ม ปลาส้มฟัก เป็นต้น ในด้านความเชื่อนั้น ชาวพวนมีความเชื่อเรื่องผี จะมีศาลประจำหมู่บ้านเรียกว่า ศาลตาปู่ หรือศาลเจ้าปู่บ้าน รวมทั้งการละเล่นในเทศกาลก็จะมีการเล่นผีนางด้ง ผีนางกวัก ประเพณีที่เป็นเอกลักษณ์ของชาวพวนคือ ประเพณีใส่กระจาด ประเพณีกำฟ้า ซึ่งเป็นประเพณีที่แสดงถึงการสักการะฟ้า เพื่อให้ผีฟ้า หรือเทวดาพอใจ เพื่อไม่ให้เกิดภัยพิบัติ