3.1 ภูมิศาสตร์

ประเทศไทยมีสภาพทางภูมิศาสตร์ที่หลากหลาย ภาคเหนือเป็นพื้นที่ภูเขาสูงสลับซับซ้อน จุดที่สูง ที่สุดในประเทศไทย คือ ดอยอินทนนท์ ประมาณ 2,565 ตารางกิโลเมตรเหนือระดับน้ําทะเล รวมทั้งยังปกคลุม ด้วยป่าไม้อันเป็นต้นน้ําลําธารที่สําคัญของประเทศ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ของที่ราบสูง โคราช สภาพของดินค่อนข้างแห้งแล้งและไม่เอื้ออํานวยต่อการเพาะปลูกผัก แม่น้ําเจ้าพระยาเกิดจากแม่น้ำหลายสายที่ไหลมาบรรจบกันที่ปากน้ําโพ จังหวัดนครสวรรค์ อันได้แก่ แม่น้ําปิง แม่น้ําวัง แม่น้ํายม และแม่น้ําน่าน ทําให้ภาคกลางกลายเป็นที่ราบลุ่มแม่น้ําที่มีความอุดมสมบูรณ์ที่สุดในประเทศ และถือได้ว่าเป็นแหล่งปลูกข้าวที่ สําคัญแห่งหนึ่งของโลก ภาคใต้เป็นส่วนหนึ่งของคาบสมุทรไทย-มาเลย์ ขนาบด้วยทะเลทั้งสองด้าน มีจุดที่แคบ ลง ณ คอคอดกระ แล้วขยายใหญ่เป็นคาบสมุทรมลายู ส่วนภาคตะวันตกเป็นหุบเขาและแนวเทือกเขาซึ่งพาดตัว มาจากทางตะวันตกของภาคเหนือ

แม่น้ําเจ้าพระยาและแม่น้ําโขงถือเป็นแหล่งเกษตรกรรมที่สําคัญของประเทศไทย การผลิตของ อุตสาหกรรมการเกษตรจะต้องอาศัยผลผลิตที่เก็บเกี่ยวได้จากแม่น้ําทั้งสองและสาขาทั้งหลาย อ่าวไทยกินพื้นที่ ประมาณ 320,000 ตารางกิโลเมตร ซึ่งไหลมาจากแม่น้ําเจ้าพระยา แม่น้ําแม่กลอง แม่น้ําบางปะกง และแม่น้ําตาปี ซึ่งเป็นแหล่งดึงดูดนักท่องเที่ยว เนื่องจากน้ําตื้นใสตามแนวชายฝั่งของภาคใต้และคอคอดกระ อ่าวไทยยังเป็น ศูนย์กลางทางอุตสาหกรรมของประเทศ เนื่องจากมีท่าเรือหลักในสัตหีบ และถือได้ว่าเป็นประตูที่จะนําไปสู่ ท่าเรืออื่น ๆ ในกรุงเทพมหานคร ส่วนทะเลอันดามันถือได้ว่าเป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่มีคุณค่ามากที่สุด ของไทยเนื่องจากมี รีสอร์ทที่ได้รับความนิยมอย่างสูงในทวีปเอเชีย รวมไปถึงจังหวัดภูเก็ต จังหวัดกระบี่ จังหวัดระนอง จังหวัดพังงา จังหวัดตรัง

ภูมิภาค

สภาวิจัยแห่งชาติได้แบ่งประเทศไทยออกเป็น 6 ภูมิภาค ตามลักษณะธรรมชาติ รวมไปถึงธรณี สันฐานและทางน้ํา รวมไปถึงรูปแบบวัฒนธรรมมนุษย์ โดยภูมิภาคต่าง ๆ ได้แก่ ภาคเหนือ ภาค ตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคกลาง ภาคตะวันออก ภาคตะวันตก และภาคใต้ ภูมิภาคทางภูมิศาสตร์ทั้งหกนี้มีความ แตกต่างกัน โดยมีเอกลักษณ์ของตนเองในด้านประชากร ทรัพยากรพื้นฐาน ลักษณะธรรมชาติและระดับของ พัฒนาการทางสังคมและเศรษฐกิจ ความหลากหลายในภูมิภาคต่าง ๆ เหล่านี้ได้เป็นส่วนสําคัญต่อลักษณะทาง กายภาพของประเทศไทย

ป่าสนในจังหวัดเชียงใหม่ ภาคเหนือ มีลักษณะภูมิประเทศแบบภูเขาสูงสลับกับหุบเขาและพื้นที่สูงซึ่งติดต่อกับเขตที่ราบลุ่ม ตอนกลางของประเทศ มีทิวเขาที่วางตัวยาวในแนวเหนือ-ใต้ ระหว่างทิวเขาจะมีหุบเขาและแอ่งที่ราบระหว่าง ภูเขาเป็นที่ตั้งของตัวจังหวัด เช่น จังหวัดเชียงราย เชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน น่าน และแพร่ ทิวเขาที่สําคัญ ได้แก่ ทิว เขาถนนธงชัย ทิวเขาแดนลาว ทิวเขาขุนตาน ทิวเขาผีปันน้ํา และทิวเขาหลวงพระบาง ช่วงฤดูหนาวในเขตภูเขา ของภาค อุณหภูมิต่ําเหมาะสมต่อการปลูกไม้ผลเมืองหนาว อาทิ ลิ้นจี่และสตรอเบอรี่ แม่น้ําในภาคเหนือหลาย สาย รวมไปถึงแม่น้ําปิง แม่น้ําวัง แม่น้ํายมและแม่น้ําน่าน ไหลมาบรรจบกันและก่อให้เกิดเป็นที่ราบลุ่มแม่น้ํา เจ้าพระยา ในอดีต ลักษณะทางธรรมชาติเหล่านี้ทําให้ภาคเหนือสามารถทําการเกษตรได้หลายประเภท รวมไป ถึงการทํานาในหุบเขาและการปลูกพืชหมุนเวียนในเขตพื้นที่สูง

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ หรือ ภาคอีสาน ประกอบด้วยจังหวัด 19 จังหวัดมีเนื้อที่ 168,854 ตาราง กิโลเมตร หรือประมาณหนึ่งในสามของพื้นที่ทั้งประเทศ สภาพพื้นที่อยู่บนที่ราบสูง มีแม่น้ําโขงเป็นแม่น้ําสาย หลัก อาชีพหลัก คือ การทํานา ปลูกอ้อย มันสําปะหลัง ยางพารา และผลิตผ้าไหมเป็นอุตสาหกรรม ซึ่งมีบทบาทสําคัญต่อเศรษฐกิจ เนื่องจากผ้าไหมเป็นที่นิยมทั้งคนไทยและชาวต่างชาติ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ แบ่ง ลักษณะภูมิประเทศเป็น 5 เขต ได้แก่

ทิวเขาด้านทิศตะวันตก ประกอบด้วยทิวเขาดงพญาเย็น มีลักษณะเด่นคือส่วนที่เป็น หินทรายจะยกตัวสูงขึ้นเป็นขอบชันกับพื้นที่ภาคกลาง และมีภูเขายอดตัดจํานวนมาก ได้แก่ ภูเรือ ภูหอ ภูหลวง ภูกระดึง ภูเขาดังกล่าวส่วนใหญ่เป็นภูเขาหินทราย พบภูเขาหินปูนแทรกสลับอยู่บ้าง

ทิวเขาทางด้านใต้ มีทิวเขาสันกําแพงและทิวเขาพนมดงรักเป็นทิวเขาหลัก ทิวเขา สันกําแพงมีลักษณะเป็นหินปูน หินดินดานภูเขาไฟ และหินทราย ส่วนทิวเขาพนมดงรักเป็นทิวเขาที่เป็นภูเขา หินทราย และยังมีภูเขาไฟดับแล้วตั้งอยู่

ทิวเขาตอนกลาง เป็นเนินและภูเขาเตี้ย เรียกว่า ทิวเขาภูพาน

ที่ราบแอ่งโคราช เป็นพื้นที่ราบของลุ่มน้ําชี และมูล ที่ไหลลงสู่แม่น้ําโขง เป็นที่ราบที่มีเนื้อที่ กว้างที่สุดของประเทศ จุดเด่นของแอ่งโคราชคือ มีการพบซากดึกดําบรรพ์ ไม้กลายเป็นหิน ช้างโบราณและ ไดโนเสาร์จํานวนมาก

แอ่งสกลนคร เป็นที่ราบบริเวณฝั่งแม่น้ําโขง มีแม่น้ําสายสั้น ๆ เช่น แม่น้ําสงคราม เป็นต้น บริเวณนี้มีหนองน้ําขนาดใหญ่ เรียกว่า "หนองหาน" เกิดจากการยุบตัวจากการละลายของเกลือหิน

ภาคกลาง เป็นพื้นที่ที่มีความสมบูรณ์ทางธรรมชาติ จนได้รับการขนานนามว่า "อู่ข้าวอู่น้ํา" มีระบบ ชลประทานที่ได้พัฒนาสําหรับเกษตรกรรมทํานาในภาคกลาง โดยได้พัฒนาต่อเนื่องมาตั้งแต่อาณาจักรสุโขทัย มาจนถึงปัจจุบัน ภูมิประเทศเป็นที่ราบลุ่มมีแนวภูเขาเป็นขอบด้านตะวันออกและตะวันตก ได้แก่ ทิวเขา

เพชรบูรณ์ และทิวเขาถนนธงชัย ลักษณะทางภูมิศาสตร์บริเวณภาคกลางตอนบนเป็นที่ราบเชิงเขา ลานพักลําน้ํา และเนินตะกอนรูปพัด ส่วนด้านตะวันออกเป็นที่ราบลาดเนินตะกอนเชิงเขาและภูเขาโดดเตี้ยๆ ซึ่งเป็นภูเขาไฟ เก่า พบทั้งหินบะซอลต์ หินไรโอไลต์ และหินกรวดภูเขาไฟ มีพื้นที่ราบลุ่มแม่น้ํายม แม่น้ําเจ้าพระยาตอนบน และแม่น้ําป่าสัก ส่วนภาคกลางตอนล่างมีลักษณะเป็นที่ราบลุ่มโดยตลอด มีลานตะพักลําน้ํา เป็นที่ราบน้ําท่วม ถึง และคันดินธรรมชาติยาวขนานตามแม่น้ําเจ้าพระยา แม่น้ําลพบุรี แม่น้ําป่าสัก แม่น้ําท่าจีน ที่ราบภาคกลาง ตอนกลางมีชื่อเรียกว่า "ทุ่งราบเจ้าพระยา" เริ่มตั้งแต่จังหวัดนครสวรรค์ไปจนสุดอ่าวไทย

ภาคตะวันออก ประกอบด้วย 7 จังหวัด มีอาณาเขตติดกับภาคตะวันออกเฉียงเหนือทางทิศเหนือ ประเทศราชอาณาจักรกัมพูชาทางทิศตะวันออก ติดกับอ่าวไทยทางทิศใต้ ติดกับภาคกลางด้านตะวันตก มีเนื้อที่ 34,380 ตารางกิโลเมตร ภูมิประเทศของภาคตะวันออกแบ่งได้ 4 ลักษณะ คือ ภูมิประเทศส่วนทิวเขา มีทิวเขาสัน กําแพง ทิวเขาจันทบุรี และทิวเขาบรรทัด ภูมิประเทศส่วนที่เป็นที่ราบลุ่มน้ํา คือที่ราบลุ่มน้ําบางปะกง ที่ราบ ชายฝั่งทะเล ตั้งแต่ปากแม่น้ําบางปะกงไปจนสุดเขตแดนที่ จังหวัดตราด ส่วนใหญ่ชายฝั่งทะเลจะมีหาดทราย สวยงาม ทั้งส่วนเกาะและหมู่เกาะ เช่น เกาะสีชัง เกาะเสม็ด หมู่เกาะช้าง และเกาะกูด

ภาคตะวันตก ประกอบด้วย 5 จังหวัด มีเนื้อที่ 53,679 ไร่ มีเทือกเขาตะนาวศรีเป็นเทือกเขายาวตั้งแต่ ภาคเหนือมาถึงภาคตะวันตกของประเทศ และเป็นพรมแคนทางธรรมชาติระหว่างไทยกับพม่า สภาพภูมิประเทศ ของภาคตะวันตกมีลักษณะเช่นเดียวกับภาคเหนือ โดยมีภูเขาสูงสลับกับหุบเขาซึ่งมีแม่น้ําไหลผ่าน มีที่ราบลุ่มน้ํา สําคัญได้แก่ ที่ราบลุ่มน้ําปิง วัง ที่ราบลุ่มน้ําแม่กลอง และที่ราบลุ่มน้ําหาดมาหยา ในหมู่เกาะพีพี

ภาคใต้ เป็นส่วนหนึ่งของคาบสมุทรแคบ ๆ มีความแตกต่างกับภาคอื่น ๆ ของไทยทั้งในด้านสภาพ ภูมิอากาศ ภูมิประเทศ และทรัพยากร ลักษณะภูมิประเทศของภาคใต้แบ่งเป็น 4 แบบ ได้แก่ทิวเขา ประกอบด้วยทิวเขาสําคัญ ได้แก่ ทิวเขาภูเก็ต ทิวเขานครศรีธรรมราช และทิวเขาสันกา ที่ราบฝั่งอ่าวไทยและที่ราบฝั่งอันดามัน โดยที่ราบฝั่งอ่าวไทยจะตั้งอยู่ทางตะวันออกของภาคมี ลักษณะเป็นอ่าวขนาดใหญ่กระจัดกระจาย ชายฝั่งค่อนข้างเรียบตรงและมีหาดทรายสวยงาม และยังมีส่วนที่เป็น หาดเลนและโคลน จะเป็นป่าชายเลน มีลักษณะเด่นคือมีแหลมที่เกิดจากการทับถมของทรายและโคลน 2 แห่ง ได้แก่ แหลมตะลุมพุก จังหวัดนครศรีธรรมราช และแหลมตาชี จังหวัดปัตตานี และมีทะเลสาบสงขลา เป็น ทะเลสาบ 3 น้ํา คือ น้ําเค็ม น้ําจืด และน้ํากร่อย ซึ่งจะต่างกันตามสภาพการรับน้ําที่ไหลเข้าทะเลสาบ ที่เกิดจาก คลื่นและกระแสน้ําพัดพาตะกอนทรายไปทับถมเป็นแนวสันทราย ส่วนที่ราบฝั่งทะเลอันดามัน จะอยู่ด้าน ตะวันตกของภาค มีลักษณะเป็นชายฝั่งแบบยุบตัว มีที่ราบแคบเนื่องจากมีชายเขาและหน้าผาติดชายฝั่ง และมี หาดทรายขาวแคบ ๆเกาะ ภาคใต้มีเกาะและหมู่เกาะมากมาย โดยฝั่งอ่าวไทยมีเกาะสําคัญเช่น เกาะสมุย เกาะพงัน หมู่เกาะ อ่างทอง เป็นต้น ส่วนฝั่งอันดามันมี เกาะภูเก็ต ซึ่งเป็นเกาะที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย หมู่เกาะพีพี หมู่เกาะสิมิ ลัน เกาะตะรุเตาฝนเขตร้อนอันลึกลับได้ทําให้เกิดการโดดเดี่ยวในยุคเริ่มต้นและการพัฒนาทางการเมืองแยกต่างหากกับส่วน อื่น ๆ ของประเทศ การเข้าถึงทะเลอันดามันและอ่าวไทยทําให้ภาคใต้เป็นทางผ่านของทั้งพระพุทธศาสนานิกาย เถรวาท โดยมีศูนย์กลางอยู่ที่ จังหวัดนครศรีธรรมราช และศาสนาอิสลาม โดยมีศูนย์กลางอยู่ที่อดีตอาณาจักร ปัตตานีซึ่งมีพรมแดนติดต่อกับประเทศมาเลเซีย

3.2 ภูมิอากาศ

พื้นที่ส่วนใหญ่ของประเทศไทยมีลักษณะภูมิอากาศแบบร้อนชื้นหรือแบบสะวันนาตามการแบ่งเขต ภูมิอากาศแบบคอบเปน ในขณะที่ภาคใต้และทางตะวันออกสุดของภาคตะวันออกเป็นเขตภูมิอากาศแบบมรสุม เขตร้อน ทั่วประเทศมีอุณหภูมิเฉลี่ยระหว่าง 19-38°C ในฤดูแล้ง อุณหภูมิเพิ่มสูงขึ้นอย่างรวดเร็วในช่วงครึ่งหลัง ของเดือนมีนาคม โดยสูงกว่า 40°C ในบางพื้นที่ในช่วงกลางเดือนเมษายนเมื่อดวงอาทิตย์เคลื่อนผ่านจุดเหนือมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ซึ่งพัดเข้าสู่ประเทศไทยระหว่างเดือนพฤษภาคมและกรกฎาคม (ยกเว้นภาคใต้) เป็นจุดบ่งชี้ว่าประเทศไทยเข้าสู่ฤดูฝน ซึ่งกินเวลาจนถึงเดือนตุลาคม และเมฆซึ่ง ปกคลุมทําให้อุณหภูมิลดลง แต่มีความชื้นสูงมาก เดือนพฤศจิกายนและเดือนธันวาคมเป็นจุดเริ่มต้นของฤดูแล้ง และอุณหภูมิในเวลากลางคืนเหนือพื้นดินสามารถลดต่ําลงกว่าจุดเยือกแข็ง อุณหภูมิเพิ่มสูงขึ้นอีกครั้งในช่วง เดือนมกราคม เมื่อดวงอาทิตย์ส่องแสงมายังภูมิประเทศ ฤดูแล้งในภาคใต้มีระยะเวลาสั้นที่สุด เนื่องจากการที่ ภาคใต้ตั้งอยู่ใกล้ทะเลจากทุกด้านในคาบสมุทรมลายู พื้นที่ทั้งประเทศได้รับปริมาณฝนอย่างเพียงพอ ยกเว้นบาง พื้นที่เท่านั้น แต่ระยะเวลาของฤดูฝนและปริมาณฝนมีความแตกต่างกันไปตามภูมิภาคและระดับความสูงประเทศไทยยังคงมีความหลากหลายทางชีวภาพของทั้งพืชและสัตว์อยู่มาก อันเป็นรากฐานอันมั่นคง ของการผลิตในภาคการเกษตร และประเทศไทยได้มีผลไม้เมืองร้อนหลากชนิดพื้นที่ราว 299% ของประเทศไทย เป็นป่าไม้ รวมไปถึงพื้นที่ปลูกยางพาราและกิจกรรมปลูกป่าบางแห่งประเทศไทยมีเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่ากว่า 50 แห่ง เขตห้ามล่าสัตว์ป่าอีก 56 แห่ง โดยพื้นที่ 12% ของประเทศเป็นอุทยานแห่งชาติ (ปัจจุบันมี 110 แห่ง) และ อีกเกือบ 20% เป็นเขตป่าสงวนประเทศไทยมีพืช 15,000 สปีชีส์ คิดเป็น 80% ของสปีชีส์พืชทั้งหมดบนโลกใน ประเทศไทย พบนกจํานวน 982 ชนิด นอกจากนี้ ยังเป็นถิ่นที่อยู่ของสัตว์สะเทินน้ําสะเทินบก นก สัตว์เลี้ยงลูก ด้วยน้ํานม และสัตว์เลื้อยคลานกว่า 1,715 สปีชีส์

3.3 ทรัพยากรธรรมชาติ

ประเทศไทยเป็นประเทศที่มีทรัพยากรธรรมชาติอยู่อย่างมากมายแบ่งได้ ดังนี้ทรัพยากรดิน ในประเทศไทยแบ่งออกเป็น 4 ชนิด ได้แก่ดินเหนียว พบได้ในบริเวณแอ่งโคราช ที่ ราบลุ่มแม่น้ําบางปะกง แม่น้ําแม่กลอง แม่น้ําตาปี แม่น้ําปากพนัง ดินร่วน พบมากในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคตะวันออก ภาคกลางตอนบนและภาคเหนือ ดินทราย พบมากในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ดินอินทรีย์ พบ มากในป่าพรุ เช่น ป่าพรุสิรินธร จังหวัดนราธิวาส

ทรัพยากรป่าไม้ ป่าไม้จะกระจายอยู่ทั่วประเทศ มีลักษณะแตกต่างกันตามภูมิประเทศและภูมิอากาศ มี 2 ประเภท ได้แก่ ป่าผลัดใบ พบได้ในทุกภูมิภาค แต่ภาคใต้พบน้อยที่สุด และป่าไม่ผลัดใบ ส่วนใหญ่อยู่ในพื้นที่ ภาคใต้ และบนภูเขาสูงที่มีความชุ่มชื่น เช่น อุทยานแห่งชาติดอยอินทนนท์ แห่งชาติเขาใหญ่ แห่งชาติภูสอยดาว เป็นต้น

ทรัพยากรน้ํา ในประเทศไทยมีแหล่งน้ําสําคัญ 2 แหล่งคือ จากน้ําผิวดิน ซึ่งมีแม่น้ําเจ้าพระยาเป็น แม่น้ําสายสําคัญที่สุดของประเทศ นอกจากนี้ยังมีแม่น้ําต่าง ๆ ตามภูมิภาค เช่น แม่น้ํามูล ชี ปิง วัง ยม น่าน แม่ กลอง ตาปี เป็นต้น และจากน้ําบาดาล

ทรัพยากรแร่ธาตุ พบอยู่ทั่วไปในทุกภูมิภาคของประเทศไทย แตกต่างกันตามสภาพทางธรณีวิทยา เช่น สังกะสีพบมากในภาคตะวันตกและภาคเหนือ ดีบุกพบมากในภาคใต้ แร่รัตนชาติพบมากในภาคตะวันออก และแร่เชื้อเพลิง ซึ่งพบมากในอ่าวไทย เช่น แก๊สธรรมชาติ ส่วนลิกไนต์จะพบมากในภาคเหนือ

3.4 ศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิต

ประเทศไทย ตั้งอยู่บนพื้นฐานของเอกลักษณ์และศรัทธาของไทยสมัยใหม่ ทําให้พุทธศาสนาใน ประเทศไทยได้มีการพัฒนาตามกาลเวลา ซึ่งรวมไปถึงการรวมเอาความเชื่อท้องถิ่นที่มาจากศาสนาฮินดู การถือผี และการบูชาบรรพบุรุษส่วนชาวมุสลิมอาศัยอยู่ทางภาคใต้ของประเทศไทยเป็นส่วนใหญ่ รวมไปถึงชาวจีนโพ้น ทะเลที่เข้ามามีส่วนสําคัญอยู่ในสังคมไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในพื้นที่กรุงเทพมหานครและใกล้เคียง ซึ่งการ ปรับตัวเข้ากับสังคมไทยได้เป็นอย่างดี ทําให้กลุ่มชาวจีน มีตําแหน่งและบทบาททางเศรษฐกิจและการเมือง

วัฒนธรรมไทยมีส่วนที่คล้ายคลึงกับวัฒนธรรมเอเชีย กล่าวคือ มีการให้ความเคารพแก่บรรพบุรุษ ซึ่ง เป็นการยึดถือปฏิบัติกันมาอย่างช้านาน ชาวไทยมักจะมีความเป็นเจ้าบ้านและความกรุณาอย่างดี แต่ก็มี ความรู้สึกในการแบ่งชนชั้นอย่างรุนแรงเช่นกัน ความอาวุโสเป็นแนวคิดที่สําคัญในวัฒนธรรมไทยอย่างหนึ่ง ผู้ อาวุโสจะต้องปกครองดูแลครอบครัวของตนตามธรรมเนียม และน้องจะต้องเชื่อฟังพี่

การทักทายตามประเพณีของไทย คือ การไหว้ผู้น้อยมักจะเป็นผู้ทักทายก่อนเมื่อพบกัน และผู้ที่ อาวุโสกว่าก็จะทักทายตอบในลักษณะที่คล้าย ๆ กัน สถานะและตําแหน่งทางสังคมที่มีส่วนต่อการตัดสินว่าผู้ใด